Ostraguša
Ostraguša (za puške) ili ostragan (za artiljeriju ili revolvere, engl. Breechloader), vojni termin koji označava vatreno oružje koje se puni otpozadi, kroz otvor na zadnjem kraju cevi (koji se zatvara pre pucanja zatvaračem), za razliku od sprednjača, koje se pune kroz usta cevi. Dok je svo vatreno oružje (topovi, pištolji i puške) do sredine 19. veka pripadalo sprednjačama, svo moderno oružje pripada tipu ostraguša.
Puške ostraguše[uredi | uredi izvor]
Evolucija[uredi | uredi izvor]
Puške sprednjače, koje se pune kroz usta cevi, bile su u upotrebi od 15. veka (arkebuze) i do početka 19. veka bile su glatkih cevi (muskete), a opaljivane su tabanom na kremen. U prvoj polovini 19. veka preciznost gađanja povećana je narezivanjem (žlebljenjem) cevi (od 1828), a sigurnost opaljivanja povećana je tabanom na kapislu (od 1840). Tako su nastale tzv. puške žlebuše.[1]
Nakon žlebuša sprednjača razvijene su žlebuše ostraguše, čije se cevi pune kroz otvor na zadnjem kraju cevi koji se zaptiva zatvaračem.[1]
Sporometne (jednometne)[uredi | uredi izvor]
Prve ostraguše bile su jednometne (bez magacina): punile su se iz fišeklije ili dodavanjem, metak po metak, i postizale su brzinu gađanja od 2-3 metka u minutu. Za razliku od sprednjača, mogle su se upotrebljavati i iz ležećeg klečećeg stava, pa se trelac mogao bolje koristiti zemljištem. Metak se opaljivao udarom igle zatvarača u kapislu - puške iglenjače. Prve su imale dugu iglu koja je probijala kartonsku čahuru i barutno punjenje, i udarala u kapislu na postolju zrna. Takve su bile pruske Drajze M.1841 (kalibra 15.43 mm), američka Lankaster M.1854, francuska Šaspo M.1867, italijanska Karkano M.1867, ruska Karle M.1856/68. Prusi su u ratu 1866. naneli velike gubitke Austrijancima i zbog toga što je njihova puška Drajze brže (3-4 puta) gađala od austrijske sprednjače Lorenc. Posle tog rata sve su zemlje prepravile sprednjače u ostraguše, ali problem zaptivanja cevi još nije bio sasvim rešen, jer su barutni gasovi prodirali pored kartonske čahure i izazivali koroziju, naročito udarne igle, koja se brzo trošila i morala menjati. Taj nedostatak uočen je naročito u francusko-pruskom ratu 1870-1871, pa Nemci odmah zatim usvajaju pušku Mauzer M.1871 koja je imala manji kalibar (11 mm), poboljšan zatvarač, kraću udarnu iglu i metalnu čahuru (s kapislom u dnu). Pred kraj 19. veka najpoznatije jednometne ostraguše bile su Vencl M.1862 i Verndl M.1870 (Austrougarska), Karkano M.1867 i Veterli M.1867/71 (Italija), Krnka M.1867, Berdan 1 M.1867 i Berdan 2 M.1871 (Rusija), Pibodi (Srbija), Snajder-Dikson M.1866 i Pibodi-Martini-Henri M.1871 (Velika Britanija).[1]
Najpoznatije sporometne ostraguše bile su:
- Drajze model 1841, prva nemačka ostraguša
- Šaspo model 1867, prva francuska ostraguša
- Karkano model 1867
- Grin model 1867, prva ostraguša srpske vojske
- Pibodi model 1870, druga srpska ostraguša
- Krnka model 1867, prva ruska ostraguša
- Veterli model 1867/71
- Vencl model 1862, prva austrougarska ostraguša
- Verndl model 1867/73
- Berdan 1 i 2
- Snajder-Dikson model 1866, prva britanska ostraguša
- Pibodi-Martini-Henri model 1871
- Mauzer model 1880, ili Mauzer-Koka, treća srpska ostraguša
Brzometne (magacinke ili repetirke)[uredi | uredi izvor]
U drugoj polovini 19. veka uvedene su brzometne puške (takozvane magacinke ili repetirke), sa magacinom iz koga se meci ubacuju u cev povlačenjem zatvarača, čime je znatno povećana brzina gađanja (1 zrno za 5-10 sekundi). Pojavi tih pušaka doprinela je i mesingana čahura, koja je zrno, barutno punjenje i kapislu bolje sjedinjavala u celinu. Posle opaljenja, rad se ponavlja (tj. repetira) - otvaranjem zatvarača izbacuje se prazna čahura, a njegovim zatvaranjem ubacuje se u cev nov metak iz magacina. Prve puške sa magacinom (Henri i Henri-Vinčester sa 15 metaka, Spenser sa 8 metaka) upotrebljene su u Američkom građanskom ratu 1861-1865 i Burskom ratu 1899-1902.[1]
Bilo je tri vrste magacina: ispod cevi (Lebel M.86, Vinčester M.95), u kundaku (Spenser M.60) i ispod sanduka. Ova poslednja vrsta omogućila je najbrže punjenje. Magacini su bili najčešće vertikalni, i to sa jednim (Mozin M.91/30) ili dva (Mauzer M.91) reda metaka, a ređe horizontalni (Krag-Jorgensen) ili u obliku doboša (Manliher-Šoenauer M.1903/14). Upotrebom okvira sa 3-12 metaka povećala se brzina gađanja, a primenom malodimnog baruta i domet (do 2.000 m). Upotrebom boljeg čelika smanjeni su kalibri (do 8 mm) i težina pušaka, pa je vojnik mogao sam da nosi veću količinu municije. Cev je imala 3-6, najčešće 4 žleba sa konstantnim uglom uvijanja, mahom u desnu stranu. Od 1886. brzometne puške upotrebljavaju se u celoj Evropi.[1]
Revolveri ostragani[uredi | uredi izvor]
Revolveri kapislari, punjeni spreda, korislili su se od 1836. godine u SAD i Evropi (Kolt Paterson, Kolt model 1860). Prvi revolveri ostragani, šiji se doboš punio odostrag sjedinjenim metkom u metalnoj čahuri, proizvedeni su u američkoj kompaniji Smit i Veson 1857. godine (Smit i Veson model 1) i tokom 19. veka doživeli su veliku ekspanziju i masovno su korišćeni širom sveta (Smit i Veson model 2, Smit i Veson model 3, Kolt Mirotvorac).
Topovi ostragani[uredi | uredi izvor]
Prvi topovi sa zatvaračem, punjeni otpozadi, proizvedeni su u Nemačkoj 1859. za prusku vojsku (Krupovi topovi). Ovi topovi ostragani imali su znatno veći domet i preciznost (do dva puta) od prvih izolučenih topova punjenih spreda, koji su se pojavili u Francuskoj od 1858 (topovi La It). U narednih 10-15 godina svi postojeći topovi u vežim evropskim državama zamenjeni su ostraganima.[2][3]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d Nikola Gažević, Vojna enciklopedija 7, Vojnoizdavački zavod, Beograd (1974), str. 548-550
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija 1, Vojnoizdavački zavod, Beograd (1970), str. 231
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija 10, Vojnoizdavački zavod, Beograd (1976), str. 22
