Persijski ustanak
| Persijski ustanak | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Međanska, Vavilonska i Lidijska država uoči osvajanja Kira Velikog | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
| Persijanci | Međani | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
|
Astijag Harpag(u početku) |
Kambiz I † Kir Veliki Oebar Harpag(kasnije) | ||||||||
| Jačina | |||||||||
|
~ 1.000.000 pešaka 200.000 konjanika, 3000 bojnih kola (ukupne rezerve od kojih je manji deo učestvovao u bitkama) |
~ 300.000 pešaka, 50.000 konjanika, 100 bojnih kola (ukupne rezerve od kojih je manji deo učestvovao u bitkama) | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| Veliki | Minimalni | ||||||||
Persijski ustanak je naziv za rat između Persijanaca i Međana sredinom 6. veka p. n. e. Početak ustanka otpočeo je ujedinjenjenjem dva persijska kraljevstva Anšana i Parsumaša, koja su nakon dugogodišnje asirske, odnosno kasnije Međanske dominacije proglasila nezavisnost, odnosno odvajanje od Međanskog carstva. Nakon dve godine velikih bitaka, Persija je pobedila Mediju čime je stvorena prva Persijska carevina.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Nakon što mu je umro otac 552. p. n. e, Kir Veliki je nasledio svog oca Kambiza I. na mestu kralja Anšana. Ipak, Kir tim postupkom još uvek nije postao nezavisan vladar. Kao i njegovi prethodnici, Kir je morao da prizna vrhovnu vlast Medije. U doba Astijagove vladavine, Međansko carstvo uključivalo je veći deo drevne jugozapadne Azije, od maloazijske Lidije na zapadu do plemena Parta na istoku, odnosno Persijanaca na jugu.
Sukob[uredi | uredi izvor]
Persija je bila vazalna kraljevina Međanskog carstva od kraja 7. veka p. n. e., kada su Međani u savezu sa Vavilonijom pokorili Novoasirsko carstvo prilikom čega su prigrabili njene vazalne teritorije, među kojima je bila i Persija. Tokom međanske dominacije postojale su dve persijske kraljevine Anšan i Parsumaš,[1] koje su bile jako povezane u političkom i rodbinskom smislu. Godine 559. p. n. e. na anšanski (persijski) tron dolazi Kir II Veliki, sin Kambiza I. Budući da je prenos krune Parsumaša sa Arsama (Arijaramnov sin) takođe prešao na Kira Velikog, on je uspeo da objedini dva persijska kraljevstva pa se smatra prvim pravim persijskim carem. Ipak, na početku Kirove vladavine Persija je i dalje imala vazalni status pod dominacijom moćne Međanske carevne[2] kojom je vladao Astijag.
Godine 553. p. n. e.[3] zbog neslaganja sa Astijagovom politikom[4] Kambiz I. i Kir Veliki podižu persijski ustanak protiv međanske dominacije nad Persijom. Prema Nikolaju iz Damaska, pobunu je započeo Kirov otac Kambiz, dok je 24-godišnji Kir u isto vreme boravio kod svog dede na kraljevskom dvoru u Ekbatani. Astijag je u više navrata odbijao unukove zahteve da dobije dozvolu da poseti roditelje u Persiji, ali je na nagovor persijskog zapovednika Oebara ipak Kiru dozvolio petomesečno putovanje na jug.[5] Prema Herodotu, odmah nakon Kirovog puta roditeljima u Persiju međanski general Harpag mu je u utrobi zeca[6] poslao tajnu poruku o planu zavere vezane za svrgavanjem Astijaga, koju je Kir poneo, i preneo svome ocu Kambizu. Astijaga su navodno prilikom zabave uznemirile reči jedne pesme koja je govorila o „divljoj zveri sa juga koja kreće u rat“, [7] što ga je podsetilo na Kira.[8] Na nagovor dvorskih savetnika, odlučio je da pošalje 300 konjanika sa zadatkom da vrate Kira na kraljevski dvor živog ili mrtvog.[8] Međanski konjanici sustižu Kira i predaju mu kraljevu naredbu da mora da se vratiti u Ekbatanu, na šta on prividno pristaje i poziva konjanike na gozbu. Idućeg jutra Kir je pobegao i požurio u grad Hirbu gde ga je čekao Oebar sa 5.000 persijskih pešaka koje je Kiru poslao otac Kambiz I. U bici kod Hirbe persijska vojska predvođena Kirom pobedila je međansku konjicu pri čemu je poginulo 250 Međana, dok su ostali požurili da obaveste Astijaga o ovom događaju. Bitka kod Hirbe bila je prvi veliki udarac Međanima, kao i prvi njihov vojni poraz nakon dugo vremena.[9] Takođe, bitka je naterala međanskog kralja Astijaga da pokrene veliki vojni pohod protiv Persijanaca,[7] dok je Kir Veliki istovremeno pokušavao da nagovori severne satrapije na pobunu, odnosno na savez sa Persijom.[10]
Nakon bitike kod Hirbe Kir Veliki se povukao do granice sa Medijom,[11] dok je međanski vladar Astijag odlučio da napadne Persiju sa više od 1.205.000 vojnika.[12] Ipak, od tog ogromnog broja vojnika samo je manji deo učestvovao u u bitkama,[13] dok su Persijanci koristili sve zaspoložive snage koje su imali. Nakon neuspešnih pregovora, došlo je do glavne bitke. U biti kod persijske granice Astijag je predvodio 20.000 svojih ličnih čuvara, dok je nasuprot njemu stajala persijska vojska sa Atradatom na desnom krilu, Oebarom na levom, i Kirom u sredini koji je predvodio najhrabrije persijske ratnike. Persijanci su se hrabro odbranili i pobili mnogo Međana, pa je Astijag navodno zaplakao na svom tronu i zavapio: „Kako se hrabro bore ti proždrljivci pistaća“. Ipak, Persijanci su bili neusporedivo brojčano nadjačani pa su se povukli u obiližnji utvrđeni grad. Kir i Oebar predložili su evakuaciju žena i dece na jug u Pasargad, kao i nastavak bitke sledećeg dana. Idućeg jutra vrata grada su otvorena i svi Persijanci su krenuli u ofanzivu, dok je Atradat (Kambiz I.) zajedno sa starcima ostao da čuva gradske zidine. Dok su se Kir i Oebar borili na bojištu, Astijag je poslao 100.000 vojnika da ih napadnu sa leđa, što je prisililo Persijance na povlačenje. Kambiz I je nakon bitke bio teško ranjen pa ubrzo umire, a Astijag ga je dostojno sahranio.[14]
Nakon herojskog otpora u bici kod persijske granice, Kir Veliki i Oebar su se povukli u planine kod Pasargada, gde su blokirali sve uske klance koje vode u Persiju. Sa sobom su poveli i sve persijske muškarce, žene, decu i starce. Oebar je odlučio da brani prolaze sa 10.000 teških pešaka, a postavio je snage i na puteve i staze koje su vodile u Persiju što je trebalo da onemogući međansko napredovanje. Istovremeno, međanski kralj Astijag odlučio je da pronađe prolaz kroz planine i tako okruži Persijance, ali je to bilo vrlo teško budući da je planina bila visoka, litice strme, a prolazi blokirani velikim kamenim zidovima. Oko 100.000 Astijagovih međanskih vojnika odlučilo je da se popne uz strmu planinu i tako iznenaditi Kira i persijske civile. Međani su potom okružili uzvišenje, nakon čega su napali prolaze koje su čuvali teško naoružani Persijanci. Ipak, oblik terena onemogućio je da međanska brojčana prednost dođe do izražaja. Istovremeno, ostatak međanskih trupa probijao se kroz gustu šumu hrastova i divljih maslina, pa su nakon mukotrpnog proboja uspeli da dosegnu persijsku vojsku. U opsadi pasargadskog brda 10.000 vojnika (Persijski besmrtnici) predvođenih Kirom i Oebarom uspešno se suprostavilo deseterostruko većoj međanskoj vojsci, pri čemu je navodno poginulo čak 60.000 međanskih vojnika.[15] Persijanci su potukli i ostatak međanskih trupa u bici kod Pasargada,[16] što je označilo kraj Astijagove dominacije carstvom. Nedugo kasnije pada i međanski glavni grad Ekbatan, a Kir Veliki zarobljava Astijaga.
Bitke[uredi | uredi izvor]
- Bitka kod Hirbe (552. p. n. e.)
- Bitka kod persijske granice (551. p. n. e.)
- Bitka kod pasargadskog brda (550. p. n. e.)
- Bitka kod Pasargada (550. p. n. e.)
Posledice[uredi | uredi izvor]
Ovaj prevrat uzrokovao je prenos političke moći sa pre dominantnih Međana, na drugi iranski narod - Persijance, koji su sada dominirali nad Međanima.[17] Kir Veliki velikodušno se poneo prema bivšem međanskom kralju; ostavio ga je u životu i obećao kako će se ponašati kao njegov legitimni naslednik. Prema Kteziju i Ksenofontu, Kir se oženio Astijagovom ćerkom, Amitisom. Ekbatana, dojučerašnji glavni grad Medije, zbog svoje velike strateške važnosti kontrolisanja srednje Azije postala je glavni gradnove, Ahmenidske Persijske carevine.[18]
Prenos političke dominacije sa Međana na Persijance doveo je do velikog preokreta na Bliskom istoku, jer je Kir Veliki nakon pokoravanja Međanske Monarhije morao da se obračuna sa svojim susedima i nekadašnjim međanskim saveznicima; moćnom Lidijskom kraljevinom i Vavilonskim carstvom.
Značaj[uredi | uredi izvor]
Persijska pobeda nad Međanima označila je početak dominacije Persijanaca nad ostalim iranskim narodima narednih 2500 godina; persijski narod danas čini oko 2/3 populacije modernog Irana.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Briant 2002, str. 28.
- ^ Herodot, 1.127.1
- ^ Nabonidove kronike
- ^ „Harpag (Livius.org, Jona Lendering)”. Arhivirano iz originala 03. 11. 2005. g. Pristupljeno 04. 08. 2017.
- ^ Duncker 1881, str. 348–349.
- ^ Herodot, 1.123.1
- ^ a b Athenaeus: „Deipnosofisti“, 1.14 (633e) 6:419
- ^ a b Ussher, Pierce & Pierce, str. 109[nepouzdan izvor?]
- ^ Justin, I. 6.
- ^ W. B. Fischer, Ilya Gershevitch i Ehsan Yarshster. str. 146—147.
- ^ W. B. Fischer, Ilya Gershevitch i Ehsan Yarshster. str. 147.
- ^ Hugh Chisholm. str. 208.
- ^ Laymon, Charles M. (1971). The Interpreter's One Volume Commentary on the Bible: Introduction and Commentary. Abingdon Press. str. 440—442.
- ^ Duncker 1881, str. 350.5–351.7
- ^ Duncker 1881, str. 352.
- ^ Nikolaj iz Damaska: „Opća historija“
- ^ Herodot I, 129.
- ^ Briant 2002, str. 43.
Literatura[uredi | uredi izvor]
Antička dela[uredi | uredi izvor]
- Nabonidove hronike (vavilonski tekstovi)
- Herodot: „Istorija“ (Ιστορίης Απόδειξη); I, 127
- Ktezije: „Persica“
- Diodor sa Sicilije: „Knjižnica“ (Ιστορικη Βιβλιοθήκη)
- Justin: Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus
- Nikolaj iz Damaska: „Opšta istorija“
- Strabon: „Istorija“, XV 3.8
Savremena dela[uredi | uredi izvor]
- Ilya Gershevitch: Cambridge History of Iran II, „Međanski i ahmenidski period“, Cambridge University Press, 1985.
- Rawlinson, George (2007) [1885]. The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World. New York: John B. Eldan Press.
- Laymon, Charles M. (1971). The Interpreter's One Volume Commentary on the Bible: Introduction and Commentary. Abingdon Press. str. 440—442.
- Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-120-7.
- Duncker, Max (1881). History of Antiquity. London: Richard Bentley.