Podgorica (trg)

Za druge upotrebe, pogledajte Podgorica (višeznačna odrednica).

Trg Podgorica u Gornjoj Zeti XV vijeka.

Nalazio se na mjestu današnje Podgorice, u skadarsko-zetskoj ravnici (na 42 m nadmorske visine) na sjeverozapadu Ćemovskog polja, kraj obala rijeka Ribnice i Morače. Na jugu, podgorički trg je bio otvoren prema Skadarskom jezeru, a sa ostalih strana okružen srednjim planinama. Podignut je na području tadašnje jezerske, Podluške župe, jedne od devet župa, koje su sačinjavale jezgro Duklje (Zete). Kroz XIV i XV vijek ovaj trg se pominje uvijek u vezi sa trgovinom, carinama i transportom robe, pa se pretpostavlja da je u državi Nemanjića i Balšića tu bila trgovačka stanica. Kasnije, u XV vijeku, Turci su u Podgorici izgradili utvrđenje.

Ribnica, mjesto ili oblast

Po kazivanju sina (Stefana Prvovovenčanog), Stefan Nemanja je rođen, kada mu je otac (Zavida) bio prognanik u „mjestu“ Dioklitiji, pominjući Ribnicu. Jedni istoričari smatraju da je, po tom kazivanju, Nemanja rođen u dvorcu na utoku rijeke Ribnice u Moraču. Po drugim istraživačima, ne postoje nikakvi podaci da je u to vrijeme Ribnica kao naselje uopšte postojala i da se može tumačiti da je u pitanju oblast (tako da Nemanjino rođenje može biti u bilo kom dijelu oblasti). Naime, apelativ „mjesto“ u starijim tekstovima ima značenje oblasti (manje ili veće). Takođe, smatraju da nije prirodno da jedno naselje još prije turskih osvajanja promjeni jedno domaće ime drugim, isto tako domaćim imenom. Stoga, pitanje je da li je identifikacija „mjesta“ Ribnice sa Podgoricom ispravna.

Srednjovjekovni trg Podgorica

Naziv ovog trga, koji se inače nalazio u duljanskoj (kasnije zetskoj) Podluškoj župi, potiče od samog njegovog mjesta, u blizini same granice sa Gorskom (Gorsca) župom, odnosno „ispod“ Gorske župe. Trg nije bio na nekom od glavnih karavanskih puteva, kao mjesto sa imenom Podgorica, pojavljuje u spomenicima već u prvoj polovini XIV vijeka (kada potiču i najstariji detaljni podaci o ovim krajevima). Pomen podgoričkog trga iz tog vremena, nalazi se u knjizi iz Kotorskog arhiva: 18. avgusta, 1326. godine, Jovan iz Podgorice, zet Venča, obavezuje se da vrati 300 perpera za tri mjeseca. Iste godine se pominje i u jednom zapisu iz manastira Morača. U arhivu Kotora, koji datira iz 1330. pominju se podgorički trgovci kožom i obućom. Podgoričani se pominju i u jednoj povelji cara Dušana, za manastir Hilandar, kome su se inače zamjerili, ne poštujući kraljeve odluke (određene povlastice, koje se tiču sela Kamenice) izdate još u vrijeme Stefana Prvovjenčanog. Zapis iz crkve Svetog Đorđa u Podgorici, kazuje da je grad Podgorica podignuta u X vijeku. Po njemu prve je kuće podigao gospodar Gorske župe, župan Marko. U doba Vojislavljevića, Nemanjića i Balšića ovaj trg nije imao značajniju ulogu.

Sjedište vojvoda

Nakon Zete Balšića, Podgorica je pripala Srbiji (pod despotima Stefanom Lazarevićem i Đurđem Brankovićem). Trg je sjedište vlasti za Gornju Zetu, dok je Bar bio za Donju Zetu. U to doba trg ima solidne ekonomske veze sa primorskim mjestima. Pridobivši Stefanicu Crnojevića, uz njegovu pomoć, bosanski vojvoda Stefan Vukčić Kosača upada u Gornju Zetu. Zauzima krajeve oko Morače, tvrđave Soko i Medun kao i trg Podgoricu. Nakon obnavljanja despotovine, u Podgorici je 1448. godine bilo sjedište Altomana, vojvode despota Đurđa Brankovića, koji je u njoj kao namjesnik imao svoju kuriju (dvor). Kada se kao pretendent za nasljeđe Balšića pojavio Stefan Crnojević, udružio se sa Mlečanima i 1452. godine odnio pobjedu nad despotovim vojvodama. Za kratko, mletačka zastava je bila razvijena u Podgorici.

Tvrđava Depedogen

Plan ostataka zidina tvrđave Ribnica (po crtežu A. Deroka)

Dvije godine pošto je osvojio utvrđenje Meteon (1455)

Mehmed II Osvajač zagospodario je Gornjom Zetom. Podgorica postaje glavno uporište turske vlasti, u dolini Morače i dio skadarskog sandžakata. Osmanlije su u Podgorici 1474. godine, počeli da grade tvrđavu, na ušću Ribnice u Moraču. Završena je za tri do četiri godine, a prema jednom defteru (popisna knjiga) nazvali su je Depedogen (tur. Depedöğen). U narodu se ova tvrđava zvala Ribnica.

Literatura

• Grupa autora: Istorijski leksikon Crne Gore, knjiga 5, Daly Press-Vijesti, 2006.
• Mihailo Dinić: Srpske zemlje u srednjem veku, SKZ Beograd, 1978.
• Sima Ćirković, Ivan Božić, Dimitrije Bogdanović, Vojislav Korać, Jovanka Maksimović, Pavle Mijović i Vojislav Đurić (1970). Istorija Crne Gore — II knjiga (II tom). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza)
• Vojna enciklopedija : 2/542, Beograd, 1971.