Port Artur (Kina)

Lušunkou 旅順口區
Pogled na grad i luku sa stare japanske tvrđave.
Administrativni podaci
Država	Kina
Osnovan	1892.
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2010.	324.773
Geografske karakteristike
Koordinate	38° 51′ 12″ S; 121° 15′ 01″ I
Lušunkou Lušunkou na karti Kine

Port Artur (engl. Port Arthur) je nekadašnja ruska, japanska i sovjetska pomorska baza na južnom rtu poluostrva Ljaodong. Izgrađen kao kineska vojna luka i tvrđava (1892), Port Artur je 1898. ustupljen Rusiji; Japanci su ga nakon šestomesečne opsade osvojili u rusko-japanskom ratu (1905) i držali do 1945, kada je pripao Sovjetskom Savezu. SSSR je predao bazu NR Kini 1955. U Kini je Port Artur poznat kao Luka Lušun (kin: 旅順口區, engl. Lüshunkou District), i deo je grada Dalian u provinciji Ljaoning.

Istorija

Do osamdesetih godina XIX veka Port Artur (danas kineski Li Šan) je bio malo naselje sa pristaništem za brodove. Tada kineske vlasti izgrađuju pomorski basen i organizuju prve fortifikacijske radove u kojima učestvuje oko 4.000 radnika. Do 1892. godine tvrđava i luka bile su uglavnom završene. Ceo sistem utvrđenja bio je podeljen na pomorski i kopneni front odbrane. Ulaz u luku delio je pomorski front na istočni i zapadni odsek. Na tom frontu bilo je osam obalaskih forova (utvrđenja) stalnog tipa naoružanih sa 62 obalska oruđa sistema „Krup“ (nem. Krupp). Forovi su bili izgrađeni od zemlje i kamena; gornji slojevi grudobana i nagiba bili su delimično ojačani tankim slojem betona. Kopneni front se preotezao od istočne obale zaliva Ta-Ho preko visova severoistočno i severno od Port Artura na Jang-Šu-Kou, a zapadni od Port Artura se spajao sa obalnim frontom. Na svakom većem visu se nalazila po jedna artiljerijska baterija, a u dolini zaliva Lung Van (Golubiji zaliv) od ilovače je bilo napravljeno nekoliko utvrđenja oblika kvadrata. Kopneni deo je iamo oko 50 oruđa, a utvrđenja su bila poljskog tipa bez kazamata i oklopa. Odbrambena linija poznata kao „Mali Kineski zid“, povezivala je utvrđenja. Na početku japansko-kineskog rata 1894—1895. g. Port Artur je bio glavna kineska pomorska baza. Japanci su uspeli da ga zauzmu 1894. godine, ali su ga već naredne godine vratili Kinezima.

Ruska uprava (1898-1905)

Još tokom šezdesetih godina XIX veka Rusija je primorala Kinu da joj ustupi prostranu oblast u slivu reke Amur (Haj-Lung Čjang) da bi 1896. godine bio je zaključen ugovor o uzajamnoj pomoći kojim Rusija dobija koncesiju za izgradnju Kineske istočne železnice – veza Sibira preko Mandžurije sa Vladivostokom. Decembra 1897. godine ruski ratni brodovi su uplovili u luku Port Artur, a u martu 1898. godine su bile iskrcane i trupe. Kina je pod takvim uslovima, iste godine, ustupula Rusiji u zakup na 25 godina južni deo poluostrva Ljaodong i luku Port Artur, koja tako postaje glavna baza ruske ratne mornarice na Dalekom istoku. Prvi ruski guverner i komandujući general bio je 1898. godine Srbin, ruski general Dejan Subotić. To je sin književnika i novinara Jovana Subotića. Odmah po preuzimanju Port Artura Rusija umesto starih kineskih utvrđenja i počinje da izgrađuje nova. Time Rusija postaje veoma ozbiljan konkurent Japanu na azijskom kopnu, zbog čega Japan planski i ubrzano počinje sa pripremama za rat protiv Rusije. U rusko-japanskom ratu (1904-1905), Port Artur je posle pomorske bitke u luci i 6 meseci opsade pao u ruke Japanskog carstva.

Japanska uprava 1905—1945

Mirovnim ugovorom, potisanim posredovanjem američkog predsednika Teodora Ruzvelta u gradu Portsmutu (eng. Portsmouth), SAD, 5. septembra 1905. godine, Port Artur i južna polovina ostrva Sahalin su pripali Japanu, a Rusija je morala da se povuče iz Mandžurije i da prizna Koreju kao japansku interesnu sferu. Port Artur je ostao pod japanskom okupacijom narednih 40 godina. Tokom tog perioda služio je kao veoma jaka japanska baza i opericijski oslonac za dalje napredovanje u Aziju, a naročito nakon osvajanja Mandžurije, 1931.

Sovjetska baza 1945-1955

Po sporazumu potpisanom 14. avgusta 1945. godine između sovjetske i kineske vlade Port Artur je – nakon što su ga 23. avgusta zauzele trupe Crvene armije – postao zajednička pomorska i vazduhoplovna baza Sovjetskog Saveza i Narodne Republike Kine. Ugovorom od 14. februara 1950. godine trebalo je da ga SSSR ustupi NR Kini do kraja 1952. godine, ali je na zahtev kineske vlade boravak sovjetskih trupa bio produžen.

12. oktobra 1954. godine bio je zaključen sporazum između kineske i sovjetske vlade po kome će se SSSR povući svoje trupe iz Port Artura, a sve objekte i postrojenja u bazi predati NR Kini. Ovo je i bilo učinjeno do maja 1955. godine. Danas je Port Artur, odnosno kineski Li Šun, grad, luka i pomorska baza NR Kine u istoimenom zalivu – Li Šun Čiang, na jugozapadnom delu poluostrva Ljaodong.