Ratno vojno groblje Britanskog Komonvelta u Nišu
| Ratno vojno groblje Britanskog Komonvelta u Nišu | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Palilula (Niš) |
| Opština | Niš |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | groblje |
| Vreme nastanka | 20. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Niša |
Ratno vojno groblje Britanskog Komonvelta u Nišu nastalo na padinama Delijskog Visa tokom Velikog rata, jedno je od tri engleska groblja koja su postojala u Kraljevini Srbiji a potom i Kraljevini Jugoslaviji, pored onih u Skoplju i Vrnjačkoj Banji. Osnovano je na tadašnjem Vojničkom groblju iz balkanskih ratova, na početku Velikog rata, danas spomen obeležju proglašenom 25. decembra 1986. godine za istorijskog i kulturnog dobra Republike Srbije. Na njemu su, kao posebno izdvojenom prostoru Srpskog vojnog groblja, jedni pored drugih, sahranjeni posmrtni ostaci 7 britanskih medicinskih sestara i 34 vojnika, činovnika i doktora, okruženi sa svih strana grobovima oko 2.500 poginulim i umrlih heroja iz jedinica Srpske Vojske, ali i poraženih okupatora Austrougarske, Nemačke i Bugarske vojske, a tokom Drugog svetskog rata i nedićevaca, četnika i saveznički piloti nastradalih u bombardovanju Niša ili umrlih kao zatočenici logora na Crvenom krstu.
Nivo zaštite[uredi | uredi izvor]
Ratno vojno groblje Britanskog Komonvelta u Nišu je Prema odluci Izvršnog saveta Skupštine opštine Niš Br. 020 – 29/ 83 od 7. marta 1983. godine, 25. decembra 1986. godine upisano kao nepokretno kulturno dobro — spomenik kulture, pod rednim brojem SK 145 u lokalni registar Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš, i pod brojem SK 686 u centralni registar Republike Srbije.
Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.[1]
Položaj, prostranstvo i izgled[uredi | uredi izvor]
Ratno vojno groblje Britanskog Komonvelta nalazi u sastavu Vojničkog groblja na Delijskom Visu, naselju grada Niša, koje je administrativno na području gradske opštine Palilula u Nišavskom upravnom okrugu. Omeđeno je sa istoka Francuskom ulicom, sa juga i zapada Ulicom Veljka Petrovića, sa severa Ulicom Milunke Savić.
Locirano je oko 5 km istočno od centra grada Niša, na oko 200 metara južno od magistralne saobraćajnice koja povezuje centar Niša i Nišku Banju i na oko 500 metara jugoistočno od spomenika Ćele Kula i Vojne bolnice, u kojoj je preminuo najveći broj sahranjenih na ovom groblju.
Prostire se na površini od 300 m², ograđenoj sa svih strana zidom od pritesanog kamena. Sadrži 41 spomen ploču postavljenu u šest pravilnih redova sa urezanim imenima i prezimenima vojnom jedinicom i godinom pogibije svakog sahranjenog. Centralno obeležje groblja je kameni spomen krst, postavljen 2. maja 1929. godine.
Istorija Ratnog vojnog groblja Britanskog Komonvelta u Nišu[uredi | uredi izvor]
Ratno vojno groblje Britanskog Komonvelta u Nišu, nastalo je po nalogu Srpske vlasti koja je htele da pokojne saveznike nekako odvoji od Srba, i sahrani ih na posebnoj parceli Srpskog vojnog groblja na Delijskom Visu. Na tako formiranoj parceli ili Britanskom ratnom groblju po okončanju Velikog rata, 12. maja 1929. nastao je memorijalni kompleks Ratno vojno groblje Britanskog Komonvelta, poznato među starim nišlijama i kao Englesko ratničko groblja, u znak sećanja na pripadnike Britanskog Komonvelta, koji su kao članovi Britanske sanitetske misije u Nišu preminuli u Vojnoj bolnici 1914 i 1915. godine.
Memorijalni kompleks je izgrađen po projektu arhitekte ser Roberta Lorimera. Osvećeno je 12. maja 1929. godine od strane vladike niškog gospodina Dositejna. Komemoraciji koju je svečano otvorio hor niških sveštenika, prisustvovali su nekih od članova porodica i rodbine sahranjenih vojnika, lično tadašnji engleski ambasador u Beogradu gospodin Kenard, konzul gospodin Bleknej, vojni ataše i sekretar ambasade. Njegovo veličanstvo kralja Aleksandra Karađorđevića zastupao su izaslanici, đeneral Miloš Nikodijević, komandant Pete armijske oblasti, đeneral Voja Nikolajević, veći deo ministarskog sastava i predsednika opštine Niš Dragiša Cvetković. Na kraju komemoracije, pošto je uz zvuke posmrtnog marša dvadesetak delegacija položilo vence, svi prisutni su dali zavet da će sve učiniti da se večno očuva englesko-srpsko prijateljstvo.
Istorija Vojničkog groblja u Nišu[uredi | uredi izvor]
- Groblje za vreme balkanskih ratova i Velikog rata
Verovatno da je sahranjivanje na Vojničkom groblju počelo još 1912. i 1913. godine u toku velike epidemije kolere, za vreme balkanskih ratova a nastvilo se i tokom Prvog svetskog rata, kada je na njemu sahranjeno 7 medicinskih sestara i 34 vojnika, činovnika i doktora, pripadnika Britanskog komonvelta, iz sastav sanitetske Misije iz Velike Britanije koja radi u Vojnoj bolnici u Nišu.
Smatra se da je Vojničkom groblju u Nišu 1910-tih godina sahranjeno preko 2.500 vojnika pretežno obolelih od pegavog tifusa, ali i zadobijenih rana širom Srbije, 1914. i 1915. godine koji su lečeni u niškoj Vojnoj bolnicikoja. Kako je pored ranjenika lečeno i oko tri hiljade bolesnika obolelih od sva tri oblika tifusa, a dnevno je u vreme šestomesečne epidemije umiralo i do 36 ljudi, deo umrlih sahranjen je na ovom groblju.
U vreme Velikog rata na groblju su sahranjeni i one koji su se za života borili na suprotnim stranama Austrougari, Nemci, Bugari.
Groblje za vreme Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]
Sahranjivanje na Vojničkom groblju na Delijskom Visu je nastavljeno i tokom Drugog svetskog rata, kada su na njemu sahranjivani nedićevski vojnici, pa i četnici koji su lečeni u Vojnoj bolnici ili umrli u logoru ma Crvenom krstu.[2][3][4]
Nakon što je među prvim stranim podanicima koji su dospeli u logor na Crvenom krstu (dok je on imao funkciju zarobljeničkog logora), bili i engleskih vojnika, zarobljenih prilikom nemačkog osvajanja grčkog ostrva Krit i prilikom razbijanja savezničke armije u Grčkoj, nekoliko umrlih u logoru sahranjeno je na ovom groblju. Na groblju je zajedno sa Britanskim vojnicima sahranjeno i nekoliko Američkih pilota, zatočenika logora na Crvenom krstu, po pravilima propisanim Ženevskom i Haškom konvencijom, koje su se pridržavali Nemci kada je reč o ovoj grupi zatvorenika.[5]
Moguće je da je na groblju sahranjeno i devet američkih pilota, čiji je avion srušen od strane nemačkih snaga tokom Drugog svjetskog rata - 14. aprila 1944. godine, iznad Pasi Poljane. Njihova tela su posle rata ekshumirana i prebačena u Sjedinjene Američke Države.
Nakon oslobođenja Niša 14. oktobra 1944. godine na groblju su sahranjivani i vojnici koji su lečeni od zadobijenih rana na Sremskom frontu, ali i pripadnici Jugoslovenska vojske sve do 1956. godine.
Groblje nakon Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]
Po završetku Drugog svetskog rata, kako se nezvanično može čuti, groblje je ostalo bez titulara prepušteno propadanju. U takvim uslovima Vojno groblje na Delijskom Visu je značajno oštećeno vandalskim, često i osvetničkim ponašanjem pojedinaca, ili prikrivene osvete lokalnog stanovništva naselja Delijski Vis zbog činjenica da su tokom Drugog svetskog rata ovde sahranjivani nedićevski vojnici, pa i četnici koji su lečeni u Vojnoj bolnici za vreme Drugog svetskog rata.
Međutim vandalski čin koji je kulminirao avgusta 1988. godine u komunističkoj Jugoslaviji, u sklopu izgradnje velikog stambenog kompleksa, na kome je Vojska gradila stanove za svoje pripadnike. Posmrtni ostaci su izvađeni iz grobova i prebačeni na druga mesta, a na parceli Vojnog groblja, napravljeno petnaest stambenih objekata i sklonište, dok je de ostavljen za memorijalno groblje ili Ratno vojno groblje Britanskog Komonvelta u Nišu, koje stavljeno pod zaštitu države 1983. godine.
Tada je Vojničko groblje sa skoro 5 hektara svedeno na samo 300 m², koliko danas iznosi površina memorijalnog kompleksa u čijem sastavu se pored kamenom ogradom ograđenog Ratnog vojnog groblja Britanskog Komonvelta zahvaljujući niškom arhitekte Mihailu Miši Medvedevu ostao sačuvan i mali deo srpskog groblja.
Na tom jedino sačuvanom prostoru su po završetku stambene izgradnje zakopani posmrtni ostaci 1.779 neidentifikovanih osoba iz nepoznatih perioda, sakupljeni sa nekadašnjeg Vojničkog groblja na Delijskom Visu.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
- ^ Milovanović M. M., Nemački koncentracioni logor na Crvenom krstu u Nišu i streljanja na Bubnju, Institut za savremenu istoriju-Opštinski odbor Subnor Niša-IRO-Narodna Knjiga, Niš-Beograd, 1983
- ^ Dinčić A., „Društvo Crvenog krsta i koncentracioni logor u Nišu (1941-1944)“, Zbornik Narodnog muzeja Niš, broj 18-19, Niš, 2010
- ^ Jevtić M. B., Bogdanović B., Jurišni bataljoni vojske Kraljevine Jugoslavije (od mita do stvarnosti), Beograd, 2013
- ^ Aleksandar Dinčić, Saveznici i strani podanici u logoru na Crvenom krstu u Nišu, Narodni muzej Niš, Štampa Sven, Niš.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Vojničko groblje u Nišu - u životu neprijatelji, u smrti objedinjeni — www.juznevesti.com
- Nepokretna kulturna dobra na teritoriji Opštine Palilula — Grad Niš Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. avgust 2020)
