Spomenik u Jankinoj padini
| Spomenik u Jankinoj padini | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kremenica |
| Opština | Bela Palanka |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Spomenik |
| Vreme nastanka | 1995. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Spomenik u Jankinoj padini je spomen obeležje u vidu zaravnjene piramide sa krstom na vrhu, vezano za zločin u Prvom svestkom ratu koji su počinile bugarske okupacione vlasti 1915. godine na prostoru Bele Palanke, Jugoistočna Srbija, streljanjem dvadeset sveštenika i jednog oficira iz niškog kraja.[1]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Spomenik u Jankinoj padini se nalazi na starom putu koji iz Bele Palanke vodi za Pirot preko Ponora, kod sela Kremenica. Udaljeno je oko 3 km od centra Bele Palanke. Administrativno pripada opštini Bela Palanka u Pirotskom uprvanom okrugu.
Iznad spomenika u Jankinoj padini, na rastojanju manjem od kilometra, nalazi se česma na Golovršini, proplanku jugoistočno od Bele Palanke, smeštenom na padinama planine Stranje i njenog blago zaobljenog Popovog vrha (798 m).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Zločinu koji se dogodio 25. novembra (po novom kalendaru) 1915. godine, a preživela su ga samo dva sveštenika i jedan oficir, koji su kasnije i svedočili o tom strašnom danu i činu, prethodio je proces bugarizacije od strane Bugara nakon ulaska u Niš i okupacije jugoistočnod dela Srbije, koji je bio praćen:
- neprestanim uništavanjem manastira,
- hapšenjem sveštenstva,
- primenjivanjem brojnih nasilnih metdoda, kako bi ovladali svojom „zapadnom pokrajinom”",
u kojoj su želele da „stave tačku na postojanje Srba”.[2]
Kako su se skrnavljenju manastira, crkava i spomenika, izvođenju propovedi u crkvama i nastave u školama na bugarskom jeziku i drugim zločinima zdušno suprotstavili sveštenici, činovnici, učitelji..., oni su bili izloženi brojnim torturama i hapšenjima od strane Bugara.[3] Prvo je iz Niša interniran episkop Dositej, a zatim i svi sveštenici koji su se u Nišu zatekli prvih dana rata.
U cilju represalija krajem oktobra 1915. godine Bugarsi su uhapsili veću grupu građana (oko 400) među kojima je bilo i 22 sveštenika, 2 oficira i veći broj učitelja i činovnika, koji su nakon hapšenja zatočeni u zatvoru u niškoj tvrđavi (pod izgovorom da treba da dobiju validna dokumenta zbog upućivanja na rad u Bugarsku), a potom sprovedeni prema Pirotu.
Kada je tužna povorka zatočenih sveštenika, uz psovke i batine, stigla do Jankova padine, u noći između 24. i 25. novembra 1915. godine (po novom kalendaru), iza Golemog kamena kod sela Kremenica odjeknuli su kuršumi. Nastalo je jaukanje i samrtni krik nesretnika. Potom su prema kazivanju ranjenog sveštenika Jončića koji je zajedno sa sveštenicima Tihomirom Popovićem i oficirom Jovanom Z. Popovićem uspeo da pobegne i sakrije se iza jednog žbuna,
...bugarski soldati, su uz psovke, gasom polivali streljane i palili ih.
Zločin u kome je stradalo 20 lica, preživela su sticajem okolnosti samo dva sveštenika i jedan oficir, koji su kasnije i svedočili o tom strašnom danu i činu. Jedan od njih je bio sveštenik Milija Jončić iz Pirota, koji je nakon ovog događaja stigao do Bele Palanke. U njoj je on presvukao svešteničku odoru i kao opančar nastavio da živi u Pirotu, krijući se ve do 1917. godine ispod patosa u sobi, jer su ga bugarske vlasti danonoćno tražile kako ne bi posle rata svedočio o ovom zločinu.[4]
Da bi prikrili ovaj zločin... Bugari su strogo zapretili da se seljaci ne vrzmaju oko Golemog kamena, pa se posle nekoliko dana počeo da širi smrad iz te aljkavo zatrpane jame...jedne rupe u jaruzi u koju su nemarno nabacane žrtve i ovlašno zatrpane zemljom. To su osetili i psi, pa su počeli da obilaze to mesto i da razvlače kosti pokojnika... Kasnije je sneg doneo mir, ali s proleća se neprijatan miris osećao po Jankinoj padini, te su seljaci okopavali kukuruze. Tek posle proboja Solunskog fronta došli su sveštenici sa vladikom na čelu da opoje grobnicu njihovih drugova, a septembra 1921. godine preostale kosti su prenete u Niš i svečano sahranjene.[5]
Opis spomenika[uredi | uredi izvor]
Na mestu stradanja srpskih sveštenika i oficira podignut je 1995. godine spomenik sa namerom da se od zaborava sačuva sećanje na taj strašan događaj.
Spomenik u obliku zaravnjene kupe sa metalnim krstom na vrhu, izliven je od betona, a spolja obložen kamenim pločama iskopanih sa ovog područja. Na bronzanoj spomen ploči je izliven sledeći tekst:
,,Spomen obeležje sveštenomučenicima, braniocima srpstva, srpske pravoslavne vere, srpske zemlje, streljanim 12. novembra 1915. godine od bugarskih okupatora, kao upozorenje nastupajućim generacijama pravoslavnih vernika, da se nikada više ne ubijaju, već da se pomažu i žive u slozi i ljubavi.’’
Na ploči su navedena i imena stradalih nesrećnika koji su se našli u toj prvoj likvidiranoj grupi sveštenika:
- Dobrosav Marković,
- Luka Marjanović,
- Jovan Z. Popović,
- braća Janko i Marko Janković,
- parosi niški, Ilija i Dušan Popović iz Bele Palanke,
- Jordan M. Nenčić, Dragomir Jovanović, Aleksa Jovanović, Đorđe Jovanović i Milan Popović pirotski duhovnici,
- Sava Petković, paroh ćićevački,
- Stojan Stamenković, paroh ljubeški,
- Dragutin Pešić iz Jagličja,
- Đorđe Pešić iz Smrdana,
- Svetozar Ilić iz Huma,
- Milan Marković iz Malče,
- Bogosav Stanić, paroh rogljanski,
- Milutin Milenković, paroh bošnjački,
- Stanko Kostić iz Jalovik-Izvora,
- Kirijak, jeromonah hilandarski, i
- oficiri Tasa Đorđević iz Negotina i poručnik Krajinović.
Spomenik je osveštao tadašnji vladika niški, a potom patrijarh srpski Irinej.
Zanimljivost[uredi | uredi izvor]
Među nastradalima u Jankinoj padini bio je i jedan osamdesetogodišnji starac, pirotski pop Dzanga - sveštenik Aleksa Jovanović. On je 12. oktobra 1895. godine u Sabornoj crkvi u Pirotu (današnja Tijabarska crkva) venčao Nataliju Raketić i Radoja Domanovića, istaknutog srpskog društvenog i političkog satiričara, u to vreme predavača srpskog jezika u Pirotskoj gimnaziji.[6]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Davor Lazarević: „Posledice Velikog rata i pirotski kraj’’ - Pirotski zbornik br. 39, 2014; str. 165
- ^ Ćirić, V. „Stradanje 20 sveštenika pada u zaborav”. Večernje Novosti 22. januar 2016. Pristupljeno 10. 3. 2017.
- ^ Jovan Hadži Vasiljević „Bugarska zverstva u Vranju i okolini 1915-1918,“
- ^ Dragiša G. Zdravković, Besmrtnici okruga Pirotskog 1912-1920, 27- 31, Niš 1924.
- ^ Bora Rajković Masakr srpskih sveštenika Politika onlajn, 23. 6. 2016. Pristupljeno: 31.5.2019.
- ^ Mitić, Goran. „Janikina padina U: Lepa, zanimljiva i manje poznata mesta u pirotskom kraju” (PDF). ,,Tibet’’, Pirot, 2018. Arhivirano iz originala (PDF) 02. 06. 2019. g. Pristupljeno 2. 6. 2019.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Stogodišnjica od streljanja sveštenika u Jankinoj padini — Opština Bela Palanka zvanična prezentacija opštine
- Lokacija na mapi (Mapquest)
