Stančevo
| Stančevo rum. Stanciova | |
|---|---|
| Naselje | |
  Stančevo Lokacija u Rumuniji | |
| Koordinate: 45° 51′ 59″ N 21° 34′ 16″ E / 45.86639° S; 21.57111° I | |
| Zemlja |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Rekaš |
| Nadmorska visina | 138 m (453 ft) |
| Stanovništvo (2013)[1] | |
| • Ukupno | 453 |
| Vremenska zona | Istočnoevropsko vreme (UTC+2) |
| • Leti (DST) | Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3) |
| Geokod | 666312 |
Stančevo (rum. Stanciova) je selo u opštini Rekaš, koja pripada okrugu Timiš u Republici Rumuniji. Zvanični, pomađaren naziv mesta je bio Sztancsofalva (1897). Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Stančevo se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, veoma daleko od srpske granice. Ova oblast je poznata kao Banatska Crna Gora. Selo se nalazi u gornjem toku Tamiša, 40 km istočno od Temišvara ka Lugošu. Seoski atar je brežuljkastog karaktera.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prema "Rumunskoj enciklopediji" selo se pominje 1456. godine kao posed Janka de Hunedoara, rumunskog velikaša. Po usmenom predanju narodnom (tradiciji) tu su se naselila tri (dva?) brata Crnogorca: Stanko, Goden (ili Gojko) i Marko. Od njih su nastale tri urbane celine Stančevo, Godenovo i Matica (po njihovoj majci sa kojom je živeo Marko). Pominju se ta mesta (izuzev Matice) u 14. i 15. veku. Stančevo i Godenovo, razdvaja jedna uska udolina. Tu je živelo oko 200 domova, a na sredini između oba naselja bila je pravoslavna crkva. Stanovništvo Stančeva vodi poreklo iz Crne Gore. To se znalo da su Crnogorci, i po tome što su govorili čistim srpskim narečjem, a ne banatskim, kako se uglavnom govori u okolini. Za vreme mađarske bune, kao ratoborni ljudi odmah su skočili da brane svoj srpski rod.[2]
Godine 1462. pominje se "Stančevo" naselje. Nakon proterivanja Turaka u Stančevu je 1717. godine popisano 12 kuća. Zna se da tu žive 1718-1722. godine Srbi doseljenici iz Crne Gore. Srpska pravoslavna bogomolja brvnara postojala je 1796. godine, a srušena je da bi se tu podigla nova 1890-1894. godine.
Carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da "Stanzova" potpada pod Barački okrug, Lipovskog distrikta, i da u njemu žive pretežno Rumuni.[3] Kada je 1797. godine popisivan pravoslavni klir u mestu su dva sveštenika. Otac i sin, paroh pop Aleksije Konda (rukop. 1772) i đakon Josif Konda (1794) govorili su srpskim i rumunskim jezikom.[4]
Pošta je bila u obližnjem Rekašu (1884). Slovaci iz Trenčina su doseljeni 1852-1853. godine, ali se nisu ustalili. Između 1905-1907. godine u mestu je bilo oko 150 porodica Mađara. Godine 1925. doselo se oko 200 Transilvanskih Rumuna.
Po popisu iz 1861. godine Stančevo je u Lipovačkom srezu, i u njemu živi 911 Srba.[5] Broj stanovnika Srba je rastao, pa je 1847. godine zabeleženo 973, a 1867. godine već njih 1005.[6] U jednom osvrtu iz 1867. godine na školske prilike, kaže se da je u Stančevu izmešano srpsko-rumunsko stanovništvo. Opština ta daje za Školski fond 111 f. Srpska zemljoradnička zadruga u Stančevu osnovana je i potvrđena 1906. godine.
Godinovo selo je u 20. veku postalo deo Stančeva. Lipovski Srbi velikaši Brankovići su 1610. godine bili vlasnici poseda "Godinovo". Grof Jovan Branković je kao naslednik srpskog Despota Đorđa Brankovića, tražio je od ugarskog vladara da mu se preda nasledstvo.[7] Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto pripada Baračkom okrugu, Lipovskog distrikta. Stanovništvo je bilo izmešano, srpsko i vlaško.[8]
Crkva i škola[uredi | uredi izvor]
Stara crkva brvnara je podignuta 1754. godine, a zabeležena i 1767. godine. Prilikom popisa pravoslavnog klira 1797. godine tu je zatečen paroh, pop Aleksije Konda (rukop. 1772) i đakon sin Josif Konda (rukop. 1794) koji su se služili srpskim i rumunskim jezikom.[4] Sadašnja srpska pravoslavna crkva građena je 1887-1891. godine. Posvećena je Sv. velikomučeniku Georgiju[9] i zajednička za Stančevo i Godinovo, između kojih se nalazi. Stari ikonostas je rasklopljen a radio ga je G. Murgu 1870. godine. Hram je repariran tokom 1936. godine.[10] Novi ikonostas je radio 1980. godine slikar amater Georg Jakobesko iz Temišvara. Pošto je i ovaj ikonostas uklonjen tokom velike reparacije 2006. godine, očekuje se postavljanje novog. Prenumerant jedne rumunske knjige bio je 1832. godine stančevački paroh Vasilije Petrović.
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine Stančevo je parohija u Lipovskom protoprezviratu, Temišvarske eparhije. Mesno pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano i crkvene matrikule se vode od 1779. godine. Postoji pravoslavna crkva posvećena Sv. Georgiju, a u mestu 1846. godine živi 973 pravoslavne duše, sa parohom pop Georgijem Petrovićem. Radi te godine i narodna veroispovedna škola, koju pohađa 47 učenika, sa učiteljem takođe Georgijem Petrovićem.[11] Stančevo je 1865. godine imalo jednu parohiju pete platežne klase, sa 913 Srba pravoslavaca. Tu je oko 200 domova doseljenih Crnogoraca. Po protoprezviterskom izveštaju sa kraja 1891. godine u stančevačkoj pravoslavnoj parohiji su jedna crkva sa jednim sveštenikom, a 970 pravoslavaca stanuje u 156 srpskih domova.[12] Godine 1892. postavlja se svršeni bogoslov Sava Popović iz Šida, za administratora u Santovu. Santovačka crkvena opština je 1895. godine zbog nereda i nerada bila raspuštena. Protiv adminstratora parohije jeromonaha Spiridona Oberkneževića bilo je žalbi iz Stančeva 1896. godine. Traženo je zatim od strane eparhije da se 1897. godine izjasni da li će napustiti mesto. U leto 1897. godine raspisan je stečaj za paroha, u parohiji šestog platežnog razreda. Za jereja Đorđa Petrovića se kaže 1898. godine da je bivši santovački paroh. Godine 1906. je bio konkurs za paroha u Stančevu. Službovao je 1907. godine kao paroh u Stančevu Damjan Vojnović.
Januara 1866. godine namešten je učitelj Miloš Vojnović u čisto srpskoj školi u Stančevu. Nije imao konkurenata, pa je izabran za privremenog i ima rok od godinu dana da položi učiteljski ispit u Somboru, na preparandiji. On to nije uradio ni u leto 1868. godine. On je bio tada pretplatnik "Školskog lista". Vojnović je završio osnovnu školu i rumunsku preparandiju u Aradu, i bio osposobljen za podučitelja. Kada je 1884. godine umro učitelj Vojnović, njegova udovica Justina V.Murgulović je dobila novčanu pomoć 84 f. iz Državne učiteljske mirovne zaklade. Raspisan je 1884. godine konkurs za učitelja, sa platom 100 f. Ljubomir Marković je između 1885-1889. godine bio učitelj u Stančevu. Oktobra 1889. godine tražen je muški učitelj u srpskoj školi u Stančevu.[13] U Stančevu je početkom 1895. godine raspisan stečaj za učitelja, u srpskoj školi sa platom 400 f. Konkursom za upražnjeno učiteljsko mesto u Stančevu, pokazuje se da je u mestu četvororazredna mešovita veroispovedna škola. Osnovna plata učitelja iznosi 208 f, a uslov je da ima dokaz o položenom ispitu iz mađarskog jezika. Drugi mesni učitelj tada je Ilija Jorgovanović. Jula 1896. godine tražen je učitelj u Stančevu. Učitelj se tražio i 1897. i 1898. godine. Posle ostavke učiteljice gospođice Vidosave Zurkovićeve, raspisan je konkurs za školu u Stančevu, početkom 1900. godine. Imenovana je učiteljica u mestu 1899. M. Jagerevićeva. Učitelj je tražen i 1901. godine, a kaže se da je u penziju uračinljivo 800-1000 kruna plate. Isto je bilo i avgusta 1902. godine. Juna 1906. godine objavljeno je da su upražnjena mesta učitelja i učiteljice u Stančevu. Plata im je ista i iznosi 600 k, dok učitelj za rad u poftornoj školi dobija još i 6 lanaca oraće zemlje. U stančevačkoj školi su 1907. godine predavale dve učiteljice, Marija Bukurova i Dušanka Dimitrijević (i 1906). U godini 1907. došlo je do istovremene smene obe učiteljice, stare su nasledile nove, Zorka Aćimova i Marija Žuranović. Nije bilo stalnih učitelja u Stančevu 1908. godine. Učitelj u Stančevu 1910. godine je bio Miroslav Bugarski.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Stančevo imalo je 402 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je jedno od malobrojnih naselja koja su ostala većinski srpska u istočnom, rumunskom Banatu, čemu je verovatno doprinela udaljenost od granice, zbog čega nije naseljavano Rumunima (kao srpska sela do granice sa Srbijom). Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.104 | 453 | 402 |
| Srbi | 1020 (92,4%) | 264 (58,3%) | 239 (59,5%) |
| Rumuni | 9 (2,4%) | 170 (37,5%) | 149 (37,1%) |
| ostali | 75 (6,8%) | 19 (4,2%) | 14 (3,5%) |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05.
- ^ Milan David Rašić: "Vojvođanin", kalendar, Beč 1853. godine
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003. godine
- ^ a b "Temišvarski zbornik", Novi Sad 10/2018.
- ^ "Srpski letopis", Budim 1863. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1972. godine
- ^ "Glasnik društva srbske slovesnosti", Beograd 1875.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kluturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1889. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena (srpski jezik)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. mart 2009) (mađarski jezik)
