Teodor Janković Mirijevski

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Teodor Janković Mirijevski
Teodor Janković-Mirijevski
Datum rođenja(1741-04-17)17. april 1741.
Mesto rođenjaSremska Kamenica, Habzburška monarhija
Datum smrti3. jun 1814.(1814-06-03) (73 god.)
Mesto smrtiPetrograd, Ruska Imperija

Teodor Janković Mirijevski (Sremska Kamenica, 17. april 1741 — Sankt Peterburg, 22.5./3. jun 1814) bio je filozof-racionalista, prvi srpski pedagog i reformator srpskog i rumunskog školstva u Habzburškom carstvu, zatim i u Rusiji.[1][2]

Poreklo i ranije godine[uredi | uredi izvor]

Janković je rođen u imućnoj srpskoj porodici, poreklom iz sela Mirijeva u okolini Beograda. Otac mu se zvao Jovan Janković. Školovan je prvo u rodnoj Kamenici (Trivijalna škola), zatim u Karlovcima (Latinska škola), a filozofiju je završio u Beču kod Jozefa fon Zonenfelsa, profesora političkih nauka, teoretičara racionalističke filozofije. Zbog velikog uspeha tokom školovanja u gimnaziji privukao je pažnju prosvetnih dobrotvora na sebe. Bio je pitomac srpskog mitropolita Vićentija Jovanovića Vidaka, koji je platio njegovo obrazovanje (studije filozofije i prava)[3] u Beču. Izučio je učiteljski metod kod državnog prosvetnog reformatora Felbigera. Ostaje u Beču, godinu dana u službi izvesnog pukovnika Feketija. Po napuštanju Beča otišao je kod svog patrona mitropolita Vićentija, i bio mu sekretar, sve dok mu nije bila dodeljena uprava nad osnovnim školama.

Reforma srpskog i rumunskog školstva[uredi | uredi izvor]

U 18. veku, dobu racionalizma, došlo je do procvata građanske svesti. U celoj Evropi se otvaraju škole u ​​nadležnosti države, koje su otvorene svoj deci, bez obzira na klasnu pripadnost, sa novim metodama rada. Na području Vojvodine postoji oko 270 škola, ali u nezavidnom položaju. U takvom kontekstu se odvija i Jankovićeva reformatorska aktivnost.

Odlukom Ilirske dvorske deputacije 1773. godine postao je direktor srpske i rumunskih škola u Banatu.[4] Godine 1776. je pohađao Felbigerov kurs (normativni tečaj)[2], preveo njegov Normativ i po njegovim principima organizovao kurseve. Iste godine je njegovom zaslugom donet "Školski ustav" za pravoslavne škole, kojim je reformisano srpsko i rumunsko školstvo u Banatu, a koji će sledeće godine postati uzor za sve srpske i rumunske škole u ​​Ugarskoj. Rumunski saradnik mu je bio Mihaj Rošu (Mihajlo Martinović Rošu[5]).

Ustav školski je prvi zakon napisan narodnim jezikom. Njime su škole stavljene pod državni nadzor, propisana je starosna dob dece koja moraju da pohađaju školu, režim nastave i program, kvalifikacije učitelja i njegovo postupanje prema učenicima. U svojim aktivnostima, Janković je imao razumevanje i carice Marije Terezije.

Nastavlja Janković svoj rad u Temišvaru. Bio je lični sekretar temišvarskog episkopa-prosvetitelja, Petra Petrovića. Piše knjige: priručnik za učitelje, prvu srpsku čitanku i ćirilični bukvar. Dela su mu "Ručna knjiga potrebna magistrom iliričeskih neunitskih malih škola" i "Metodičko uputstvo".[6] Za svoj rad dobija plemićku titulu od austrijske države i od 1774. godine nosi titulu "de Mirijevo".

Godine 1781. napisao je referendum Bečkom dvoru o srpskom jeziku i pismu; protivio se latinizaciji srpskih knjiga. Branio je srpski jezik i ćirilicu. Sledeće godine odlazi u Rusiju.[7][8]

Rad u Rusiji[uredi | uredi izvor]

Ruska školska knjiga Teodora Jankovića

Janković se u ruskoj prestonici Sankt Peterburgu (Petrogradu) našao po pozivu carice Katarine II. Došao je na preporuku srpskog mitropolita Mojseja Putnika, a preko ruskog velikog kneza Pavla Petrovića. Otišao je u Rusiju, iako mu je ponuđeno u Austriji u to vreme da bude vrhovni direktor Veliko-varadinskih škola. Dobija rusko nasledno plemstvo[1] 29. januara 1791. godine i spahiluk Nork "sa 255 mužika" u Mogiljevskoj guberniji, u Belorusiji. Sada plemić, Janković svom prezimenu dodaje Mirijevski, po mestu porekla svoje porodice; postaje Fedor Ivanovič Jankovič de Mirievo. Njegovo imanje se nalazilo blizu Šklova gde je živeo Srbin, general Simeon Zorić-Nerandžić. Mirijevski će se u Rusiji baviti reformom osnovnih i drugih škola (1782—1804). Po penzionisanju 1804. godine dobio je od cara Pavla veliku penziju od 2000 rubalja i dodeljena su mu (1802) u zakup neka imanja u Grodnjenskoj guberniji, negde između Poljske i Litvanije.[9]

Po caričinoj zapovesti osnovana je 1782. godine naročita komisija sa zadatkom da izvrši uređenje osnovnih škola.[1] Njen član je postao Mirijevski (koji je znao ruski jezik) čiji je predlog nastavnog plana odobrila vladarka 1. oktobra 1782. godine. Carica ga 1. januara 1783. godine postavlja za direktora osnovnih škola u Petrogradskoj guberniji. Njegovom zaslugom je osnovan "Zavod za spremanje učitelja" ili Glavna narodne škole, čiji upravnik postaje. Zavod će zatim prerasti u četvororazrednu "Učiteljsku seminariju" i "Pedagoški institut" - 1804. godine. Mirijevski je učestvovao u nastanku "Ustava narodnih škola". Osnovao je 1802. godine prvo rusko ministarstvo prosvete, zbog svojih zasluga je postao još 1783. godine član ruske akademije nauka. Bio je član i Ekonomskog društva i koleški (1784) pa pravi državni savetnik od 1793. godine. Carica ga je nagradila Ordenom Sv. Vladimira IV pa III stepena.

Bio je oženjen Julijanom iz Budima[10], sa kojom je dobio u Temišvaru 1778. godine sina Jovana. Mali Jovan je kao dete bio carski paž na dvoru, a kasnije je završio vojnu školu i postao carski oficir. Učestvovao je u bici kod Austerlica kao general major Jovan Janković de Mirijevo.[11] Jovan je umro od duge bolesti 1811. godine u Novočergasku. Otac Todor je umro nakon sina u Petrogradu 1814. godine, sahranjen je na groblju kod crkve Aleksandra Nevskog.[12][4] Supruga Julka umla je 1818. godine i sahranjena pored supruga. Grigorije Jakšić joj je posvetio i objavio u Sankt Peterburgu iste godine odu, povodom njene smrti.[13]

Sećanje[uredi | uredi izvor]

Jedna ulica u Mirijevu nosi naziv Teodora Mirijevskog, a 2005. je predviđeno da nova škola u Sremskoj Kamenici ponese njegovo ime, a tada je pokrenuta i inicijativa da po jedna ulica u Novom Sadu i Kamenici takođe bude nazvana po njemu. Njegovi direktni potomci i dalje žive u Mirijevu.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v „TEODOR JANKOVIĆ DE MIRIJEVO”. zbor.rs. Pristupljeno 28. 1. 2022. 
  2. ^ a b Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 276—277. 
  3. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 31. oktobar 1883.
  4. ^ a b „GROF IZ MIRIJEVA: ČULI STE ZA VUKA I DOSITEJA, ALI VEROVATNO NE I ZA SRBINA KOJI JE STVORIO RUSKO ŠKOLSTVO”. istorijskizabavnik.rs. Pristupljeno 28. 1. 2022. 
  5. ^ "Ishodišta", 3/2017.
  6. ^ "Školski glasnik", Novi Sad 30. mart 1912.
  7. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2009. g. Pristupljeno 18. 08. 2013. 
  8. ^ Bilten "Prosveta" br. 28 (PDF, ćirilicom)[mrtva veza]
  9. ^ TEODOR JANKOVIĆ DE MIRIJEVO | Srbski Narodni Pokret "ZBOR"
  10. ^ "Serbski letopisi", Budim 1826.
  11. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1883.
  12. ^ Kneževina Srbija, M. Đ. Milićević, str 101 štampane knjige, odn 129 digitalne.
  13. ^ Grigorije Jakšić: "Pjesn nadgrobnaja eja prevoshoditeljstvu Juliane Jurijevne Jankovičevoj de Mirievo...", Sankt Peterburg 1818.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Теодор_Јанковић_Миријевски&oldid=27715399”