Ulica Vožda Karađorđa u Nišu

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Današnji izgled „Voždove“ ulice (2016).

Ulica Vožda Karađorđa u Nišu jedna je od centralnih gradskih saobraćajnica, nastala na trasi Rimskog puta Via Militaris, kasnije Carskog druma, u doba Osmanlijske vladavine, koja se pruža od današnjeg Trga kralja Milana (Trga oslobođenja) do raskrsnice sa ulicom Vojvode Mišića, gde se nastavlja u Bulevar dr Zorana Đinđića.[1]

Nazivi ulice[uredi | uredi izvor]

Via Militaris (u antičkom periodu) • Pirotski sokak i Ulica Stambol kapija (u periodu vladavine Osmanlija) • Karađorđeva ulica (u Kraljevini Srbiji) • Voždova ulica (u Kraljevini Jugoslaviji). Ulica „Vožda Karađorđa“ (nakon Drugog svetskog rata i do danas).

Danas su kod Nišlija u paralelnoj upotrebi nazivi „Voždova“ i „Vožda Karađorđa“. I na privatnim i na državnim zgradama i danas postoje table sa oba naziva. Tako npr. na zgradi Glavne pošte 1, na zadnjem ulazu na istom zidu jedna iznad druge stoje dve table sa nazivom ulice: „Vožda Karađorđa“, i „Voždova“.

Položaj i prostranstvo[uredi | uredi izvor]

Ulica Vožda Karađorđa na planu Grada Niša. Crvenom bojom označene su zapadna (levo) i istočna granica ulice (desno).

Istorija[uredi | uredi izvor]

Vinterov plan na kome se u označenom krugu nalazi Sinđelićev trg koji je po sredini u presecao ulicu Vožda Karađorđa, na približno dva jednaka dela, zapadni i istočni.

Istorijsko-naseljske pretpostavke o datumu nastanka Trga kralja Milana (Trga oslobođenja) na levoj obali Nišave, kod mosta ispred glavnog ulaza u drevnu Nišku tvrđavu, nastala je raskrsnice puteva koji su se od ovog prostora račvali prema Podunavlju, Carigradu, Solunu i Skadru, a koje se formirala najvrerovatnije u postaničkom, ili možda već u antičkom periodu, a nastavila da se razvija u feudalnoj Srbiji i tokom 500 godina za vreme vladavine Osmanlija, jedna od glavnih saobraćajnih arterija Niša, danas poznata kao ulica Vožda Karađorđa.[2]

Najraniji pisani podatak o prostoru na kojem se danas prostire Trg kralja Milana (Trg oslobođenja) i ova strateški važna raskrsnica, pruža Zapis Alberta Ahenskog O Krstašima Petra Pustinjaka i njihovom prolasku kroz Nišu jula 1096. godine. U tom zapisu, koji je deo šireg teksta o ugarsko-vizantijskim odnosima s kraja 11. veka, pored ostalog, on je najverovatnij opisao današnji glavni gradski Tg Oslobođenja:

Tako je od raskršća u centralnom delu Niša, iz dela Via Militaris-a a kasnije Carigradskog druma, koji se dolazeći iz pravca Beograda odvajao ka istoku za Carigrad, u 17. veku izgrađen Pirotski sokak, danas ulica Vožda Karađorđa.

Prvi objekti koji se krajem 15. veka spominju na suprotnoj, levoj obali Nišave bili su vodenica (niže mosta na Nišavi) i Hamam, Mehmed-bega (na mestu današnje knjižare „Svetlost“). Prvi dućani zametak Niške čaršije i prvi stambeni objekti koji se pominju na levoj obali Nišave su iz 16. veka. U 16. ili 17. veku oko Pirotskog sokaka razvijala se „Stambol kapija“ mala, jedna od 13 gradskih nasobina (mahala), na utrini istočno od jarka (koji je odvodio površinsku vodu sa gradskih ulica u Nišavu) sa današnjeg Sinđelićevog trga i okolnog prostora.[4]

Termin za ovaj kvart Niša, po kome je i Pirotski sokak preimenovan u ulica „Stambol kapija“, posle oslobođenja od Osmanlija, 1878. godine, još nekoliko decenija bio je u upotrebi, a zatim u prvim decenijama dvadesetog veka počeo je prvo da se ne koristi, a između dva svetska rata skoro potpuno je nestao iz upotrebe.

Pirotski sokak bila je jedna od prvih ulica u gardu koja je nakon 1878. godine ispravljena, proširena i izgrađena prema postavkama Vinterovog plan za regulaciju Niša. Ulica je regulisana, nasuta, kaldrmisana i, za ono vreme, dobila je veliku širinu.

Od vremena nastanka u 17. veka, u ovoj ulici izgrađene su brojne građevine od kojih je najstarija, i jedina sačuvana, prizemna begovska kuća sa doksatom, danas poznata kao kuća Mišićevih iz 1840. godine.[5]

U vremena Osmanlija u ovoj ulici počeo ja, a nastavio do dana, da se gradi čitav niz građevina orijentalne, klasicističke a kasnije moderne i postmoderne, i na kraju savremen arhitekture. Kuće od trošnog materijala nastale pre 19. veka, sve više su zamenile one gabaritnije, višespratne kako i priliči jednoj od centralnih ulica Niša koji je sve više rastao, razvijo se i menjao vizuelni identitet.

  • Izgled istočnog dela današnje ulice Vožda Karađorđa, iz 1922. godine i zapadnog dela iz 1940-ih, na kome se vidi tramvajska infrastruktura

Voždova između dva svetska rata[uredi | uredi izvor]

Kroz ulicu su nekada je prolazili tramvaji, i stvarali „prepoznatljivu buku“ prevozeći građane, od glavne železničke stanice do Niške Banje. Bilo je to u periodu od 1930. do 1958. godine. Tramvaj je, 28 godina u Nišu bio, prvo simbol srednje klase, građanskog društva, poštene inteligencije, a posle rata i običnog narod. Tramvaj, čija su šine (jednog kolosaka) prolazila uz njen južni trotoar, na brežuljku odvojenom od kolovoza, sa dve saobraćajne trake obloženog granitnom kockom, ostaće među nišlijama zapamćen kao simbol jednog drugačijeg Niša, gostpostvenijeg, romantičnijeg, boemskijeg. Danas je tramvaj u Nišu samo sećanje, na jedno prošlo vreme, koje pokreće mnoge aktivnosti nišlija za njegovo obnavljanje (prema anketi Mašinskog fakulteta, na uzorku od 3.000 Nišlija, njih 88,6% smatra da se tramvaji trebaju vrati na ulice Niša.

Voždova po završetku Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]

Voždova ulica nakon Oslobođenje Niša u Drugom svetskom ratu

Nakon tri godine, šest meseci i četiri dana nemačke i bugarske okupacije, Niš je konačno oslobođen, 14. oktobra 1944. godine u 14 časova. Prema sećanju savremenika događaja, bugarske i sovjetske snage spojile su se u centru Niša u Voždovoj ulici kod hotela „Orijent“. (danas se na tom mestu nalazi hotelu Ambasador). Zatim su počeli da izlaze i prvi građani i prve Nišlije, radoznalo posmatrajući tenkove, kamione i motorna vozila. Bugarski vojnici su vikali: „Sovjetski vojnici su sa nama!“[6] Toga dana u Voždovoj ulici smaštena je 10. brigada NOVJ u zgradi Muške gimnazije (danas zgrada gimnazije Stevan Sremac i Bora Stanković), a Štab 22. divizije u zgradi OŠ Vožd Karađorđe.

Narednih dana u nekoliko navrata Voždovom ulicom svečano su prodefilovale vojne jedinice na konjima u pratnji savezničkih stranih misija.

  • Voždova u prvoj godini (1944) po oslobođenju Niša u Drugom svetskom ratu
  • Dolazak operativnih komandanata Crvene armije ispred hotela „Orijent“ u Voždovoj ulici u Nišu
    Dolazak operativnih komandanata Crvene armije ispred hotela „Orijent“ u Voždovoj ulici u Nišu
  • Ulazak boraca 22. divizije NOVJ u Niš i marš Voždovom ulicom ka Voždovoj školi gde je bio smešten štab po oslobođenju
    Ulazak boraca 22. divizije NOVJ u Niš i marš Voždovom ulicom ka Voždovoj školi gde je bio smešten štab po oslobođenju

Kada su jedinice NOVJ, Crvene armije i bugarske Otečestvenofrontovske armije 14. oktobra 1944. godine prodrle u Niš, u Voždovoj ulici električne instalacije bile su pokidane, vodovodna mreža u kvaru, dosta zgrada oštećeno tramvajska pruga uništena. Uspostavljena nova narodna (revolucionarna) vlast, izdala je naređenja za funkcionisanje svakodnevnog života. U Voždovoj ulici su otvoreni hoteli, trgovačke, ugostiteljske i zanatske radnje, uspostavljen je tramvajski saobraćaj.

Pozorište u Voždovoj ulici je svoj redovan rad počelo 28. oktobra 1944. godine. Od prvih dana oslobođenja njegova sala je korišćena za razne konferencije i dogovore i kao scena za nastup kulturno-prosvetne grupe pri Glavnom štabu za Srbiju.

Voždova posle Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]

Sadamdesetih godina 20. veka između 18 i 22 časa, Voždova ulici je bila mesto okuplja mladih koji su u njoj „otkruživali svoje“ devojačke i momačke dana na korzou i tražili da upoznaju ljubav svog života. Devojčice kružno šetajući od zgrade Glavne pošte do hotela Ambasador, ruku pod ruku pokazivale su svoju novu gardarobu, a momci koji su stajali sa strane na ivičnjaku, pušili su i dobacivali, pre nego bi krenuli u međusobno upoznavanje i ljubavnu avanturu. Kažu da je tih godina nekoliko stranca koji su otseli u hotelu Niš, lociranog u centru zbivanja na korzou, pitali šefa recepcija - o kakvim se to demonstracijama radi.

Značajni objekti izgrađeni u 19. veku[uredi | uredi izvor]

Od objekata u ulica Vožda Karađorđa u Nišu, godine 1882., navedeni su sledeći, značajniji:

Hotel „Evropa“
Hotel „Evropa“, s kraja 19. veka

Ova gostionica (hotel), koja je bila jedan od prvosagraćenih građevima evropskog stila gradnje u oslobođenom Nišu, nalazila se na zapadnom početku ulice sa njene severne strane.

Hotel „Evropa” kao jednospratna građevina, sa velikom letnjom baštom bila je jedna od prvosagraćenih građevima evropskog stila gradnje u oslobođenom Nišu, na zapadnom kraju ulice sa njene severne strane u tadašnjoj Pirotskoj ulici, na uglu ulica Strahinjića Bana i Voždova Karađorđa, preko puta hotela Ekselent. Izgrađen je, samo godinu dana po oslobođenju Niša od Osmanlijskog carstva, 1879. godine.

Hotel je bio jedan od uglednijih u Nišu prvih nekoliko decenija postojanja s kraja 19 i u prvoj polovini 20. veka, o čemu govori i činjenica da su u njemu obedovali, za vreme Velikog rata, kada je Niš bio ratna prestonica Kraljevine Srbije, predsednik vlade (Nikola Pašić), ministri i diplomatski kor sa porodicama.

Hotel je više puta od 1879—1958. godine kada je srušen, više puta prepravljan i dozidavan. Posle Drugog svetskog rata izvesno vreme korišćena je kao bioskop, prvo pod nazivom „Kino Evropa“ a onda „Kino Jastrebac“, koji je imao i letnji bioskop u bašti nekadašnjeg hotela. Porušen je 1958. kao bioskop „Jastrebac”, u sklopu novog prostornog plana Niša i zahteva za proširenja Glavne niške pošte. Na mestu „Evrope”, umesto hotela i bioskopa danas se nalazi novo zdanje uprave niške pošte.

Kupatilo

Gradsko kupatilo, nalazilo se na jugoistočnom uglu, današnjih ulica Vožda Karađorđa i Sinđelićeve.

Džamija

Džamija u Pirotskom sokaku nalazila se na današnjem Sinđelićevom trgu naspram turskog kupatila. Prvi put se pominje od 1775. godine, pod nazivima; Rizaija, Aladža, Fukara, „Šarena“ i „Sirotinjska“ džamija.[7]

Ostalo je zabeleženo da su niški muslimani marta 1727. godine predstavkom molili sultana da, zbog povećanja broja zvaničnika u Nišu, podigne još džamija. Ova molba je uslišena podizanjem ove džemije.

Kako je posle oslobođenja Niša džamija bila u lošem građevinskom stanju, ona je doživela sudbinu između trinaest i petnaest islamskih bogomolja, od kojih je prvu godinu srpske vlasti preživelo samo tri, među kojima je bila Rizaija. Viševekovna dominacija i naročita represija u poslednjem veku osmanske vlasti, kod građana Niša ostavila je snažan trag u svesti, za koje je svaka građevina iz tog perioda bila strašni podsetnik na prošlost. Tu prošlost rušenjem džamija trebalo je obrisati iz kolektivnog sećanja nišlija.[8]

Islahana

Islahanu u Nišu, dvospratnu zgradu-internat, izgadilila je Niška opština, na svom placu, površine 11.785 m², u istočnom delu ulice „Vožda Karađorđa“ (popularno zvanoj „Voždova“). Ova zanatska škola, tj. „Dvospratni internat" za šegrte“, imao je 31 sobu i 7 spavaonica i bila je praktično prva javna radionica u Nišu.[9]

Islahana je prema predanju sagrađena i izdržavana o trošku opštine iz sredstava dobijenih od lokalnih poreza, i donacija, na osnovu reformatorskih ideja Midhad-paše (ujedno i jednog od glavnih donatora). Zbog nestašice novca u opštinskoj kasi, za održavanje škole često je prikupljana i materijalna pomoć.[10]

Kako je pisao „Vidovdan“, Islahana je je imala 1867. godine 120 učenika, a prema vilajetskom listu „Dunav“ 1868. godine četiri razreda i 179 učenika.[11][12]

Štićenici ove škole pre podne su išli u školu, a popodne, pod nadzorom majstora, izučavali su zanat (terzijski, obućarski ili kožarski). U jednoj hronici naveden je podatak da je centralna Vilajetska uprava poslala ovoj školi dva, a srednjoj (Ruždiji) 3 kompleta (po četiri knjige u jednom kompletu) „Istorije Osmanskog carstva“ poznatog turskog državnika i istoričara Dževdeta-paše.[13][14]

Islahana je više puta menjala svoju namenu. Prvo je bila „Vaspitni dom“, potom „Zanatski dom za školovanje zanatlija“, a pred oslobođenje i izvesno vreme po oslobođenju Niša od Turaka (1877 — 1890. godine ratna bolnica, a potom i deo Velike vojne bolnice u Nišu, namenjena za lečenje ranjenih i obolelih Turaka.[15][16]

Islahana je 1890. godine, nakon smrti kralja Milana Obrenovića, zbog oronulosti i infestacije objekta glodarima i brojnim drugim zarazama, doživela tužan kraj. Zgrada je zbog lošeg građevinskog stanja, sklona padu i „enormno napaćene gamadi spaljena“.[16] Na tom mestu danas se nalazi Prva niška gimnazija „Stevan Sremac“.

Tursko groblje

Na severnoj strani u istočnom delu ulice Stambol kapija, počev od islahana pa do njenog kraja nalazilo se tursko groblje na kome je kasnije izgrađena osnovna škola „Vožd Karađorđe“.[15]

Kuća Mišićevih
Današnji izgled kuće Mišićevih (2014)

Jedan od poslednjih stambenih kuća, koja je u vreme oslobođenja od Turaka pronađene na području „iza jarak“ (današnja ulica sistema: Filip Kljaić, Sinđelićev trg, peti Kongres), bila je tzv Kuća Mišićevih, koja se pod ovim imenom vodi u Institut za zaštitu spomenika kulture u Nišu. Ova turska kuća, koju je od Šemzi hanume otkupio niški trgovac Đoka Mišić, izgrađen je oko 1840. kao kuća za stanovanje.

Kuća Mišićevih u Nišu jedna je od privatnih kuća za stanovanje iz 19. veka, locirana u užem gradskom jezgru. Danas, i pored tog što i dalje služi svojoj nameni, ona je spomenika kulture i narodnog graditeljstva, izuzetne istorijske, arhitektonske i likovne vrednosti, i jedan od značajnijih objekata balkanske arhitekture orijentalnog tipa u Nišu. Ona je jedna od poslednjih stambenih kuća koja je u vreme oslobođenja Niša od Osmanlija 1978. godine, zatečena u prostoru „iza jarka“ (današnji sistem ulica: Filip Kljaić, Sinđelićev trg, Nikole Pašića), koja i danas kao jedina u ulici Vožda Karađorđa prkosno postoji (u mećuprostoru između Palate pravde i Gimnazije).

Podignuta je oko 1840. godine kao stambena kuća. Kuću je posle oslobođenja od vlasnice Šemzi-hanume otkupio niški trgovac Đoka Mišić, i zato se ona pod njegovim prezimenom i vodi u Zavodu za zaštitu spomenika kulture u Nišu.

Značajni objekti izgrađeni u 20. veku[uredi | uredi izvor]

Prva niška gimnazija Stevan Sremac
Za više informacija pogledajte: Prva niška gimnazija Stevan Sremac
Zgrada prve niške gimnazije „Stevan Sremac“ (2012)

Kao najstarija gimnazija u Nišu, osnovana je 27. septembra 1878. godine, ukazom kneza Milana Obrenovića.[17] Svoju obrazovno-vaspitnu delatnost gimnazija je započela deset meseci nakon oslobođenja Niša od Turaka, 1. oktobra 1878. Najpre u skromnim uslovima jedne privetne kuće, a potom u novoizgrađenom objektu u kome se i danas nalazi, u istom prostoru zajedno sa gimnazijom „Bora Stanković“. U čast Stevana Sremca,[18] koji je od 25. septembra 1879. do 1890. godine, obavljao dužnost predavača, gimnazija nosi njegovo ime od školske 1951/1952. godine.[19]

Kako ni na početku 20. veka gimnazija nije imala svoju zgradu, već se nastava izvodila u privatnim kućama i drugim namenskim zgradama, na konferenciji građana Niša održanoj 6. septembra 1903. u bivšem hotelu „Evropa“, doneta je odluka da se izgradi nova zgrada gimnazije. Kao prostor za zgradu određen je plac na kome se nalazila Mithad-pašina zanatska škola (Islahana) u ulici Stambol kapija, danas Vožda Karađorđa. Temelj zgrade osvešćen je 1912. a radovi na zgradi izvođeni su od 1912. do 1914, kada su nakon izbijanja Prvog svetskog rata privremeno prekinuti.

Zbog loših posleratnih uslova u zgradi gimnazije 5. septembra 1920. došlo je do požara u kome je izgorelo sve osim zidova. Posle požara jedno vreme gimnazija nije radila da bi potom nastavila nastavu prvo u zgradi susedne osnovne škole „Vožd Karađorđe“, zatim od februara 1921. u gardijskoj kasarni, sve do potpunog osposobljavanja gimnazijske zgrade u Voždovoj 27, 1922. godine, u kojoj se gimnazija i danas nalazi.

Osnovna škola „Vožd Karađorđe”
Za više informacija pogledajte: Osnovna škola Vožd Karađorđe (Niš)
Zgrada Osnovne škole „Vožd Karađorđe”

Zgrada Osnovne škole „Vožd Karađorđe” jedna od tri najstarije školske zgrada osnovnih škola u Nišu, osnovana je 5. novembra 1889. godine.[17] Svoju obrazovno-vaspitnu delatnost započela je jedanaest godina nakon oslobođenja Niša od Turaka (11. januara 1878), kada je trebalo otkloniti negativno nasleđe iz turskog perioda i uhvatiti korak sa savremenim tokovima kulture i prosvete.

Najpre u jednospratnoj jednospratnoj građevini, koja je pred početak Drugog svetskog rata nadzidana, u ondašnjoj ulici Stambol kapija, danas ulici Voždovoj, škola radi, sa prekidime od nekoliko meseci do nekoliko godina u vreme Prvog i Drugog svetskog rata, poplave iz 1948. i NATO agresije na SRJ, više od 120 godina.[19]

Školska zgrada 1936/37 godine, je nadzidana za još jedan sprat i dobila fiskulturnu salu, koja je korišćena i za potrebe Sokolskog društva. Broj učionica se tako povećao za duplo (sa 11 na 22).

Zgrada Sreskog načelstva
Za više informacija pogledajte: Zgrada Sreskog načelstva u Nišu
Današnji izgled zgrade nekada Sreskog načelstva danas Palta pravde, sa dograđenim spratom i krilom

Zgrada Sreskog načelstva u Nišu, danas Zgrada pravde, ugaono je zdanje u čistoj secesiji, i jedna od prvih velelelepnih građevina s početka 20. veka, koja je sa istočne strane uokvirla i dala današnji izgled Sinđelićevom trgu, jednom od centralnih arhitektonskih celina u Nišu.[20]

Ne zna se ko je zgradu projektovao, ali se zna da je građevinske radove izveo preduzimač Milan Stefanović iz Niša. Zgrada je izgrađena u čistoj secesiji. Objekat, sa prizemljem i spratom, prostrana je ugaona građevina razuđene osnova sa satnom kulom (i časovnicima na sve četiri strane), naslonjenoj na zasečenom uglu zgrade. Čeoni delovi zdanja, ove razuđene zgrade sa prizemljem i spratom, su dimenzija 31,25 i 72,10 metara.

Kroz tri lučna otvora na tremu satne kule, a potom kroz masivna lepo ukrašena dvokrilna vrata od punog drveta, ulazi se kroz glavni ulaz u zgradu. Potom se u unutrašnjosti zgrade, iz osovine ugaonog ulaza i prostranog vestibila odvajaju se reprezentativna stepeništa sa tri kraka. Ovaj ulaz predstavljala dobro proučeno i „čisto rešenje“ velikog programa koji je primeivan kod ovakvih objekata.

Sa spoljne strane fasada zdanja izvedena je u kitnjastoj secesiji sa dekorativnim površinama obrađenim geometrijskim i vegetabilnim ornamentima, u frizu ispod krovova i na širokim lizenama. Rizaliti na fasadama sa „ispadima“ od preko jednog metra oživljavaju celu kompoziciju i daju zdanju monumentalanost, kome još više doprinosi i ugaona satna kula sa svojim piramidalnim završetkom i gromogramskim stubom na vrhu. Godine 1937. na zgradi je dograđeno krilo, a 1957. još jedan sprat, tako da je izgled fasada pojednostavljena, uništavanjem celokupne secesijske dekoracija.

Kasnije je zgrada služila kao Okružni i Sreski sud, a danas je Palata pravde.

Devedesetih godina 20. veka, na zahtev Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša, koja je objekat proglasila kultirnim dobrom, zgradi je veraćena sva secesijska dekoracija.[21]

Zgrada glavne pošte
Današnji izgled zgrade glavne pošte u Nišu

Zgrada je podignuta 1931. godine za potrebe filijale beogradske Hipotekarne banke, na uglu ulica Orlovića Pavla i Voždove 13. U njoj je Filijala Državne hipotekarne banke u Nišu osnovana je 1930. godine. Interes za bankarskim kreditnma u to vreme veoma je rastao u Nišu. Zaduživali su se, naročito kod Hipotekarne banke, niški industrijalci i trgovci, ali i zanatlije i seljaci. To je bio i osnovni razlog izgradnje ove banke u Nišu. Jer, jedanaest tada postojećih niških banaka nije moglo zadovoljiti zahteve za velikim kreditima koji su traženi. Stoga je već u leto 1931. godine banka bila završena.

3grada Hipotekarne banke, sada Pošte, građena je u stilu francuske škole, i akademizma. Postavljena je ugaono sa polukružnim stepeništem i velikim ulaznim vratima, iznad kojih je reljefna kompozicija sa figurama žena, a iznad nje u visini sprata, po čitavom ugaonom delu postavljene su četiri figure muškaraca, u prirodnoj veličini, kao simboli bančinih ulagača i pozajmljivača. Na ovom ugaonom delu su i venci fasadne plastike i pilastri sa kanelurama. Bočni delovi zgrade, sa prozorskim otvorima, nemaju izrazitu dekoraciju na fasadama. Prostrana sala u prizemlju, sa stubovima i detaljima enterijera, sva u mermeru, koristi se za šaltersku službu i predstavlja reprezentativno arhitektonsko ostvarenje.[22]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Ulica Vožda Karađorđa 2023.

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Ž. Živanović: Niš i niške znamenitosti, pom. rad. pp. 38.
  2. ^ Zbornik Narodnog Muzeja Niš, br. 6-7, 1991.
  3. ^ J. Kalić-Mijušković: Podaci Alberta Ahenskog o ugarsko-vizantijskim odnosima krajem XI veka, Zbornik Filoz. Fakulteta, Beograd, 968, X-1
  4. ^ D. Bojović; Niš do velikog rata 1683. Istorija Niša I, Niš, 1983, str. 121.
  5. ^ B. Andrejević: Kuća Mišićevih, „Narodne novine“, 18. nov. 1972.
  6. ^ Istoriя na Otečestvenata Voйna na Bъlgariя 1944-1945, tom Vtori (Učastieto na Bъlgariя v razgromяvaneto na nemskofašistkite voйski na Balkanite (septemvri-noemvri 1944 g.), Sofiя, 1982, 157.
  7. ^ Grupa autora, Istorija Niša, I tom, Prosveta i Gradina Niš, rr. 260
  8. ^ Spomenica šezdesetogodišnjice i osvećenja spomenika oslobođenja Niša 1877–1937, Izveštaj odbora za podizanje spomenika, Niš, 1937.
  9. ^ Enciklopedija Niša (1995). b.a., Gradina Niš, 155.
  10. ^ Ćunković, Srećko (1971). Školstvo i prosveta u Srbiji u XIX veku, Pedagoški muzej, Beograd.
  11. ^ Vidovdan, VII, 1867, br.20
  12. ^ Dunav, II, 114, 5. oktobar. 1866; IV, 283, 9. april 1868.
  13. ^ Eren, Ismail (1968). Midhat-pašina biblioteka u Nišu, Bibliotekar 1-2, 33.
  14. ^ Milovanović, M. Miroslav (1975). Osnovno škostvo Niša i okoline u XIX i početkom XX veka, Gradina Niš. pp. 104.
  15. ^ a b Andrejević, B. (1995). Midhat-paša, u: Enciklopedija Niša (istorija). Gradina. Niš, 155-155.
  16. ^ a b Petković, R. (1972). Prva niška gimnazija 1878-1968. Prosveta. Niš.
  17. ^ a b Srećko Ćunković: Školstvo i prosveta u Srbiji u XIX veku, Pedagoški muzej, Beograd 1970.
  18. ^ Petrović Živorad, Bogomir B. Stanković Stevan Sremac, građanin i pesnik starog Niša (1980) Narodni muzej Niš p.72
  19. ^ a b Školstvo Niša i okoline u: Istorija Niša II. pp. 120-178, Gradina i Prosveta Niš, 1983.
  20. ^ Kojić, B., Stara gradska i seoska arhitektura u Srbiji, Beograd, 1949
  21. ^ Andrejević B., Spomenici Niša, Niš, 1996
  22. ^ B. Andrejević, Spomenici Niša, Prosveta Niš, Niš, drugo izdanje 2001., str 225

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Ulica Vožda Karađorđa u Nišu na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Улица_Вожда_Карађорђа_у_Нишу&oldid=27029605”