Ha-ha rov
Ha-ha rov (franc. Hâ-hâ) je vrtni element koji ima ulogu ograde koja ne narušava perspektivu i spaja vrt sa okolnom prirodom. To se postiže tako što je strana rova ka vrtu u vidu škarpe, a sa suprotne strane – strma, ili se po sredini rova zid ili živica koji su nešto niži od dubine rova. Rov ne dozvoljava stoci (ovcama i govedima – obaveznim sadržajem engleskih pejzaža) da odluta van imanja, a nevidljiv je za posmatrača čiji pogled se proteže daleko.[1]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Osnovni dizajn utonulih rovova je drevnog porekla, i karakteristika je parkova jelena (deer park) u Engleskoj. "Jelenski skok" (deer-leap) ili saltatorium sastojao se od rova sa jedne strane sa strmim zidom (ogradom) ili živicom, što je omogućavalo da jelen uđe u park, ali ne i da iz njega ode. Od vremena normanskih osvajanja Engleske pravo da izgradi deer-leap odobravana je od strane kralja, sa rezervama u pogledu dubine jarka i visine zida ili žive ograde [2].
Iako se najčešće vezuje za englesku i pejzažne vrtove, ha-ha rov ima korene i u Francuskoj. Robinson (1994) poreklo ha-ha rova nalazi u D'Argenvilovom delu "Teorija i praksa vrtlarstava" objavljenog 1709. godine, i utonulim ogradama [3]. Graditelji vrtova u à la française stilu nisu se zaustavljali samo na primeni pravila geometrije u svom radu - u prvim objavljenim rasprava o vrtovima, u XVII veku, oni su posvećivali čitava poglavlja poboljšanjima ili ispravci perspektive, obično da bi stvorili iluziju veće udaljenosti. Francuski dizajneri su koristili jedan trik „vučji skok" (sot de lu, fr: saute-de loup), dubok i širok rov sa vertikalnim kamenim zidom s jedne strane, ili je zid postavljen na dno rova, tamo gde bi se ograda ukrštala sa pogledom. Vučji skok ima isti princip kao i jelenski skok, odnosno ha-ha rov.
Ha-ha rovovi dobro se uklapaju i u kineske vrtne ideje prikrivanja barijere sa prirodom, ali njihovo evropsko poreklo prethodi evropskom otkriću kineskih vrtova iako ga neki dovode u vezu sa idejama sa orijenta. [4].
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Ha-ha rov terminološki je francuskog porekla, o čemu govore toponimi u Novoj Francuskoj od 1686. godine (a i u moderno doba teritorijalna jedinica Kvebeka Saint-Louis-du-Ha! Ha!), kao i karakteristike vrta Château de Meudon, oko 1700. D'Argenvil piše:
| „ | Oni (ha-ha rovovi) sprečavaju prelazak, a iznenađuju po dolasku u njihovu blizinu, mameći osmeh, ha! ha!, odakle su i dobile naziv. Ovoj vrsti otvaranja, u nekim slučajevima, treba davati prednost, jer uopšte ne prekidaju scenu, kao što je to delimično slučaj sa šipkama ograda. | ” |
Etimologija termina se obično dovodi u vezu sa izrazom iznenađenja koji neko izgovori "ha ha" ili "ah ah!" kada se suoči sa takvom situacijom. Ovo objašnjenje dao je d'Argenvil, i tradicionalno se pripisuju Luju, Grand Dofenu koji je naišao na takav prizor u Medonu, svojoj rezidenciji[1].
Volpol, pretpostavlja da je ime izvedeno iz reakcije običnog naroda koji je nailazio na rovove i da su se
| „ | ... onda tako zaprepašćivali, da su ih nazvali ha! ha! da izraze svoje iznenađenje zbog iznenadnog otkrića i neuočavanja tokom šetnje. | ” |
Tomas Džeferson, opisujući vrt Stou posle posete u aprilu 1786, takođe koristi termin sa uzvičnicima: "ograđivanje je u potpunosti ha! ha! (rovovima)".[5]
Dizajneri vrta koji su primenjivali ha-ha rovove[uredi | uredi izvor]
U Britaniji, ha-ha kao elemenat pejzažnog vrta promovisali su Čarls Bridžmen i Vilijam Kent, a bio je i bitna komponenta "zahvaćenih" pogleda (swept views) Kejpbiliti Brauna. Horas Valpol pronalazak ha-ha rova pripisuje Bridžmenu (Walpole, 1780), ali je bio svestan ranijeg francuskog porekla:
| „ | Teren koji se graniči sa parkom bez utonule ograde morao je da bude usaglašen sa travnjakom unutar parka, i sad je, pak, mogao da se oslobodi svoje primarne regularnosti i uklopi u prirodniji predeo van parka. | ” |
[6]. U ha-ha zid ponekad se ugrađivala prostorija za čuvanje leda, jer on pruža skriveni ulaz, a ledaru čini manje upadljivom, dok zemljište pruža dodatnu izolaciju. [7].
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Grbić, M. (2015): Istorija vrtne umetnosti. Univerzitet u Beogradu. Beograd. ISBN 978-86-7299-227-4
- ^ Shirley, Evelyn Philip (1867). Some account of English deer parks: with notes on the management of deer. London: John Murray. p. 14. Retrieved 2012-11-24
- ^ Robinson, J. M. (1994): Temples of delight: Stowe Landscape Gardens. Pitkin Guides; 2nd Revised edition. ISBN-10: 0853727333
- ^ William Chambers (1772): A Dissertation on Oriental Gardening, London
- ^ The Papers of Thomas Jefferson Digital Edition, ed. Barbara B. Oberg and J. Jefferson Looney. Charlottesville: University of Virginia Press, Rotunda, 2008, p. 371. Online edition accessed 14 Aug 2012
- ^ Walpole, H. (1904): Essay upon modern gardening. Canton, Pa., Kirgate Press
- ^ Walker, B. (1978): Keeping it cool. Scottish Vernacular buildings Working Group. Edinburgh & Dundee
