Citadela (Goco)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Citadela (Goco)
Citadela (Goco), Viktorija
MestoMalta,  Malta
Istorija
Osnovan1500

Citadela (malt. Iċ-Ċittadella), takođe poznata kao Kastelo (malt. Il-Kastell), [a] je citadela u Viktoriji na ostrvu Goco, Malta. Oblast je bila naseljena još od bronzanog doba, a veruje se da je mesto koje sada zauzima Citadela bila akropolj punsko - rimskog grada Gaulosa ili Glauconis Civitas.

Tokom srednjeg veka, akropolj je pretvoren u zamak koji je služio kao utočište za stanovništvo Gocoa. Predgrađe je počelo da se razvija izvan njegovih zidina u 15. veku, a ovo područje sada čini istorijsko jezgro Viktorije. Odbrana zamka je zastarela do 16. veka, a 1551. godine osmanske snage su napale Goco i opljačkale Citadelu.

Velika rekonstrukcija južnih zidova Citadele je preduzeta između 1599. i 1622. godine, pretvarajući je u barutnu tvrđavu. Severni zidovi su ostali netaknuti, a danas su i dalje uglavnom u srednjovekovnom obliku. Nova utvrđenja su bila kritikovana u kasnijim decenijama, a planovi za rušenje cele citadele više puta su pravljeni u 17. i 18. veku, ali nikada nisu sprovedeni.

Citadela je nakratko bila izložena borbama tokom francuske invazije i kasnijeg ustanka 1798. godine; u oba slučaja tvrđava se predala bez veće borbe. Ostala je vojni objekat sve dok ga Britanci nisu deaktivirali 1. aprila 1868.

Citadela sadrži crkve i druge istorijske građevine, uključujući i katedralu Uspenja, koja je sagrađena između 1697. i 1711. godine na mestu ranije crkve. Citadela je od 1998. godine uvrštena na privremenu listu UNESKO-ve svetske baštine Malte.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Praistorija i antika[uredi | uredi izvor]

Iako postoje samo ograničeni dokazi o ostacima neolita u Citadeli ili Viktoriji, verovatno je da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba, s obzirom na njegovu veličinu i strateški položaj. Keramika otkrivena unutar Citadele sugeriše da je to područje bilo naselje u praistoriji. Arheološki ostaci, kao što je grnčarija, pokazuju da je lokacija Citadele definitivno bila naseljena tokom bronzanog doba, u fazama Tarksien groblja i Borg in-Nadur malteške praistorije. Silosi iz bronzanog doba otkriveni su izvan Citadele u 19. veku, što sugeriše da je u tom periodu naselje bilo veće od današnje citadele. [1]

Ostaci iz Rimskog perioda u Arheološkom muzeju Gocitana. Statua u sredini pronađena je pričvršćena za zidove Citadele.
Latinski natpis iz 2. veka na kamenom bloku koji je ponovo upotrebljen unutar Glavne kapije

Područje Viktorije je ostalo glavno naselje na Gocu tokom feničanskog i rimskog perioda, i postalo je naselje poznato kao Gaulos ili Glauconis Civitas. Grad se sastojao od akropolja na mestu Citadele i utvrđenog grada u oblasti koju sada zauzima deo Viktorije. Kaže se da je hram posvećen Junoni stajao na mestu koje sada zauzima katedrala. Sačuvalo se nekoliko natpisa i arhitektonskih fragmenata iz Gaulosa, [2] [3] uključujući latinski natpis iz 2. veka nove ere na bloku krečnjaka koji je ponovo korišćen u glavnoj kapiji Citadele. [4]

Otkriveni su ostaci zidova koji su mogli činiti deo punsko-rimskih utvrđenja Gaulosa. Godine 1969. otkriveni su tragovi masivnih zidova tokom građevinskih radova u ulici Main Gate (malt. Triq Putirjal), južno od Citadele. [5] Još neki ostaci otkriveni su u blizini Citadele tokom arheološkog iskopavanja 2017.[6]

Srednjovekovni period[uredi | uredi izvor]

Srednjovekovni severni zidovi Citadele

Tokom srednjeg veka, rimski grad je napušten, a akropolj je pretvoren u zamak. Prvo spominjanje kastruma Goco datira iz 1241. Đenovljani su ga opljačkali 1274. godine, a izveštaj o njegovim utvrđenjima naručen je dve godine kasnije. U tom trenutku, jedna trećina stanovništva Goca je živela u Citadeli ili oko nje, a stanovnici ostrva su morali da provedu noć u citadeli. Krajem 13. veka u Citadeli su bili smešteni plemići sa Sicilije i kontinentalne Italije koji su predstavljali grofa od Malte. Citadela je sredinom 14. veka nazvana terra, a administrativni savet poznat kao Università osnovan je 1350. [7] U jednom testamentu iz 1299. zvao se castri Gaudisii.[8]

Vremenom je Citadela postala premala za rastuću populaciju, a do 15. veka počelo je da se razvija predgrađe Rabat na mestu rimskog grada. [b] Ovo naselje je bilo okruženo zidom sa tri kapije poznatim kao Putirjal, Bieb il-Għajn i Bieb il-Għarb. [10] U tom trenutku Maltom i Gocom je vladala kruna Aragona, a utvrđenja Citadele su ojačana.[11] Iz ovog perioda potiču i najstariji sačuvani delovi zidina.[12]

Vladavina hospitalaca[uredi | uredi izvor]

Plan sa desne strane prikazuje rani predlog modernizacije Citadele, preklopljen na planu srednjovekovnih utvrđenja. Plan sa leve strane pokazuje sličan predlog za modernizaciju Mdine.

Car Karlo V predao je Maltu i Goco Redu Svetog Jovana 1530. godine. Red je bio u stanju neprekidnog rata protiv Osmanskog carstva, koje ga je proteralo iz njegove prethodne baze na Rodosu 1522. U to vreme Citadela je još uvek bila srednjovekovni zamak i pružala je utočište Gocitancima tokom napada Osmanlija ili Berbera.Greška kod citiranja: Početka oznaka <ref> nije ispravno oblikovana ili sadrži neispravan naziv Najveći napad na Citadelu dogodio se u julu 1551. godine, kada su velike osmanske snage, predvođene admiralom Sinan-pašom, napale Goco i opkolile Citadelu. Guverner Gelatian de Sesa je ponudio uslove za predaju, ali su oni odbijeni i zamak je pao u roku od nekoliko dana. Zamak je tada opljačkan, a većina od 6.000 Gocitanaca, koji su se tu sklonili, odvedeni su kao robovi. Napad je ostavio zamak u ruševinama, ali je ubrzo obnovljen, iako u početku nije bilo napora da se modernizuje.[13]

Citadela je bila neoštećena tokom Velike opsade Malte 1565. godine. Iako je bilo predloga da se zamak sruši i da se njegovi stanovnici evakuišu na Siciliju, zamak je imao važnu ulogu tokom opsade, jer je održavao komunikacijsku vezu između opkoljenog Birgua i hrišćanskih brodova, a takođe je izveštavao Red o otomanskim pokretima. [14] Nakon opsade, veliki majstor Žan de la Valet i vojni inženjer Frančesko Lapareli posetili su Citadelu kako bi je modernizovali, ali ništa se nije realizovalo pošto je u to vreme Red bio zauzet izgradnjom svoje nove prestonice Valete na kopnu Malte. Citadelu su ponovo napali korsari 1583. [15]

Bastion Svetog Jovana, pogled iz rova

Godine 1599. započela je velika rekonstrukcija Citadele, prema nacrtima vojnog inženjera Đovanija Rinaldinija i pod upravom Vitorija Kasara. Južne zidine grada su potpuno obnovljene kao utvrđene zidine sa jednim bastionom i dva polu-bastiona povezana zidovima, zajedno sa dva unutrašnja bastiona - kavalira, rovom i pomoćnim objektima.[13] Delove severnih zidina takođe su obnovili hospitalci, iako su zadržali srednjovekovni oblik.Greška kod citiranja: Početka oznaka <ref> nije ispravno oblikovana ili sadrži neispravan naziv Zidovi koji okružuju predgrađe Rabat verovatno su u tom trenutku srušeni. Rekonstrukcija po Rinaldinijevim i Kasarovim nacrtima završena je oko 1622. [16]

Stanovništvo Gocoa ostajalo je unutar zidina Citadele između sumraka i zore sve dok ovaj policijski čas nije ukinut 15. aprila 1637.[17] Zamak je ostao jedino utvrđeno utočište od napada za stanovnike ostrva sve dok nije izgrađena tvrđava Šambre sredinom 18. veka.[18]

Ubrzo nakon što je rekonstrukcija završena, odbrana Citadele je ponovo bila kritikovana. 1640-ih godina napravljeni su planovi za rušenje citadele i izgradnju nove tvrđave u Marsalfornu, ali rušenje nikada nije obavljeno.[19] Inženjer Antonio Mauricio Valperga je predložio da se obnovi zid oko predgrađa i dodatno ojača Citadela, ali za ovaj predlog nije bilo sredstava. [20]

Početkom 18. veka Citadela je preuzela ulogu tvrđave, sa značajnim delom njenih kuća koje su propale ili su bile u lošem stanju. Napad na Goco dogodio se 1708. godine, a 1715. je inženjer Luj Fransoa d'Obinje de Tinje dao iste predloge kao Valperga, ali nedostatak sredstava je sprečio izvođenje bilo kakvih radova. [20]

Francuska okupacija i britanska vladavina[uredi | uredi izvor]

Obelisk akvadukta Goco blizu Citadele

Dana 10. juna 1798. godine, Francuzi su izvršili invaziju na Malteška ostrva. Trupe predvođene Žanom Renijerom iskrcale su se u blizini Ramle u ranim popodnevnim satima, a deo 95. polubrigade je krenuo ka Citadeli. Tvrđava je izdržala neko vreme, ali je do noći pala u ruke osvajača.[21] Invaziju je pratila francuska vojna okupacija, ali je u roku od tri meseca nezadovoljstvo stanovništva dovelo do pobune na glavnom ostrvu Malte. Gocitanci su se pobunili 3. septembra, a francuski garnizon se povukao u Citadelu, sve dok nisu kapitulirali 28. oktobra nakon pregovora. Dan kasnije, Britanci su preneli kontrolu nad Citadelom na Gocitance, koji su uspostavili privremenu vladu koju je predvodio Saverio Kasar i nakratko upravljali ostrvom kao nezavisnom državom La Nazione Gozitana.[22]

Kada je akvadukt Goco izgrađen između 1839. i 1843. godine, u jarku Citadele izgrađen je rezervoar za vodu.Greška kod citiranja: Početka oznaka <ref> nije ispravno oblikovana ili sadrži neispravan naziv U blizini rezervoara izgrađen je i komemorativni obelisk.[23] Put koji vodi od it-Tokk-a do Citadele izgrađen je 1854. godine, omogućavajući lakši pristup utvrđenom gradu. [24] Kraljevski malteški puk je premestio svoje sedište na Gocou iz Citadele u Fort Šambre 1856. godine, a utvrđenja Citadele su Britanci povukli iz upotrebe 1. aprila 1868.[25] Utvrđenja Citadele i porušene zgrade u gradu uvrštene su na Listu antikviteta 1925.[26] Tokom Drugog svetskog rata, skloništa od vazdušnih napada iskopana su ispod bastiona Citadele.[27]

Novija istorija[uredi | uredi izvor]

Restauratorski radovi na Citadeli 2015. godine

Utvrđenja Citadele, uključujući deo srednjovekovne ograde, su netaknuta. Južni deo grada, gde se nalaze katedrala i drugi objekti, je u dobrom stanju, ali su zgrade u severnom delu većim delom u ruševinama. Većina ovih ruševina datira iz srednjeg veka i sadrže arheološke naslage. Od 1998. godine, citadela je uključena na privremenu listu UNESKO-ve Svetske baštine.[28]

Godine 2006. napravljeni su prvi planovi za obnovu Citadele, kao deo projekta koji je uključivao i restauraciju utvrđenja Valete, Birgua i Mdine na kopnenoj Malti.[29] Obnova Citadele se sastojala od dva projekta koji su sufinansirani iz Evropskog fonda za regionalni razvoj. Prvi je bio usmeren na stabilizaciju i konsolidaciju utvrđenja i temeljnih stena koje leže u njima, a započet je 2008.[30][31] Ovaj projekat je preduzela Jedinica za restauraciju i koštao je oko 7 miliona evra.

Ulaz u centar za posetioce Citadela. U donjem levom uglu vide se ostaci srednjovekovnih zidina

Drugi projekat je preduzelo Ministarstvo za Goco između 2014. i 2016. godine po ceni od 14 miliona evra. Fasade glavnih zgrada u Citadeli su obnovljene, dok je ruševine preuzela vlada i očišćene su i konsolidovane. Trg i ulice su popločane, a jarak je saniran kao prostor za odmor. Prodor u bastionima je zatvoren vratima, a preduzete su mere pristupačnosti i bezbednosti. Rezervoar iz 19. veka u jarku je takođe pretvoren u centar za posetioce.[32][33] Obnovljena Citadela je svečano otvorena 30. juna 2016.[34] Centar za posetioce Citadela osvojio je više domaćih i međunarodnih nagrada od svog otvaranja.[32][35][36]

Tokom restauracije otkriveni su različiti arhitektonski elementi i arheološki ostaci. Mala građevina koja se sastoji od dva seta kamena u kružnim rasporedima otkrivena je na Katedralnom trgu u decembru 2014. Njena starost i namena su nepoznati.[37][38] Silosi iz bronzanog doba su takođe ponovo otkriveni. Tokom restauratorskih radova ponovo su otkriveni i delovi utvrđenja Hospitalaca koji su bili zaklonjeni britanskim intervencijama sredinom 19. veka. To uključuje rampu sa pokretnim mostom koji je služio kao prvobitni ulaz u tvrđavu, i luku - pristanište u boku bastiona Svetog Mihaila.[39][40] Arheološka otkrića su ugrađena u konačni dizajn projekta.

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Pogled na Citadelu sa istoka

Citadela je izgrađena na rtu sa pogledom na današnji grad Viktoriju. Ova lokacija je prvobitno odabrana jer je to prirodno odbrambeno brdo, dominira okolnim seoskim krajevima i ima pogled na velike delove obale.

Utvrđenja[uredi | uredi izvor]

Utvrđenja Citadele se sastoje od polukružne linije utvrđenja na severnom kraju grada i bastiona povezanih zajedno sa zidovima na jugu. Severni zidovi su izgrađeni na obodu prirodnog platoa, pa su bili teški za napadanje. Prvobitno su izgrađeni u 15. veku, iako su velike delove zidova obnovili hospitalci ili su obnovljeni u moderno doba. Severni zidovi obuhvataju ostatke srušene srednjovekovne zidne kule, blokirani izlaz za luku,[41] osmatračnicu i neke zazidane prozore.[42] Zidane oplate su izgrađene u udubljenjima unutar litice ispod severnih zidova.[43]

Srednjovekovni izlaz za luku na severnom delu Citadele

Južni perimetar grada sastoji se od zida bastiona iz 17. veka koji su sagradili hospitalci. Na krajnjem južnom kraju grada izgrađen je veliki bastion u obliku vrha strele, poznat kao bastion Svetog Mihaila, dok se dva polubastiona – polubastion Svetog Martina i polubastion Svetog Jovana – nalaze na zapadnom i istočnom kraju grada. Stražarske kule sa ravnim krovom su izgrađene na isturenom delu svakog polubastiona.[44][45] Bastion Svetog Mihaila je takođe imao stražarsku kulu ali ju je 1858. godine zamenila kula sa satom.[46] Mali magacin za barut se nalazi na spoju između polubastiona Svetog Jovana i srednjovekovnog zida.[47]

Polubastion Svetog Martina

Bastioni su međusobno povezani zidovima (zavese). Ona između polubastiona Svetog Martina i bastiona Svetog Mihaila sadrži Glavnu kapiju,[48] moderan lučni otvor i kulu sa satom.[49] Zid između bastiona Svetog Mihaila i polubastiona Svetog Jovana poznat je kao Zavesa Svetog Filipa [50], a njegov gornji deo sadrži otvore nalik prorezima koji se otvaraju u niz magacina koji se danas koriste kao zanatske radnje. Ove prostorije podržavaju šetalište duž bedema.[51][52]

Kavalir Sv. Jovana i katedrala

Kavaliri su takođe izgrađeni blizu svakog polubastiona. Kavalir Svetog Martina se nalazi između srednjovekovnog zida i polubastiona Svetog Martina i samo je delimično netaknut, jer su mu gornji delovi srušeni.[53][54] Kavalir Svetog Jovana, koji se nalazi u blizini polubastiona Svetog Jovana i zadnjeg dela katedrale, završen je 1614. godine. Na njegovom krovu je 1701. godine izgrađena samostojeća soba za skladištenje baruta.[55]

Petougaona artiljerijska baterija je smeštena ispod zidina na najistočnijem kraju tvrđave, blizu polubastiona Svetog Jovana.[56] Južni obod Citadele je okružen jarkom, koji se prvobitno prostirao od polubastiona Svetog Martina do baterije, ali sada počinje od Bastiona Svetog Mihaila zbog izmena iz 19. veka.[57] Put sa jednim proširenjem prolazi duž rova.[58] Strma glasija se nalazila izvan natkrivenog puta, ali je ona razgrađena.[13] Mali trouglasti ravelin stoji blizu ulaza u grad, ali je izgubio većinu svoje originalne kamene konstrukcije i pretvoren je u baštu, izgubivši pritom svoju prepoznatljivost kao deo tvrđave.[59]

Crkve[uredi | uredi izvor]

Katedrala Uspenja

Jedna od glavnih znamenitosti u Citadeli je Katedrala Uspenja Gospodnjeg, koja je sedište rimokatoličke biskupije Goco. Prema predanju, nalazi se na mestu rimskog hrama posvećenog Junoni, koji je na kraju pretvoren u hrišćansku crkvu posvećenu Devici Mariji. Veruje se da je katedrala uništena nakon što su malteška ostrva pala pod vladavinu Arapa. Druga crkva je sagrađena u srednjem veku, a prvi pomeni parohijske crkve u Citadeli datiraju iz 13. veka. Ova crkva je proširena u 15. i 16. veku, a oštećena je u napadu 1551. godine, iako je popravljena za nekoliko godina. Zgrada je oštećena tokom zemljotresa na Siciliji 1693. godine, a zatim je srušena da bi se napravio prostor za sadašnju građevinu, koja je barokna zgrada izgrađena između 1697. i 1711. godine po nacrtu Lorenca Gafe,[60] malteškog arhitekte koji je takođe izgradio Katedralu Mdine na kopnu Malte. Tokom izgradnje pronađeni su opsežni ostaci rimskog hrama,[61] a neki ostaci iz ovog doba još uvek opstaju ispod katedrale.[62] Crkva je postala katedrala osnivanjem eparhije Goco 1864. godine. Danas je zgrada najpoznatija po izuzetnoj Trompe-l'œil (iluziji) na njenoj tavanici, koja prikazuje unutrašnjost kupole koja nikada nije izgrađena.[63] Ovo je naslikao sicilijanski umetnik Antonio Manuele.[64] U maloj zgradi iza katedrale nalazi se Muzej katedrale.[65]

Kapela Svetog Josifa i palata Kaljares, pogled sa ruševina u severnom delu Citadele

Unutar Citadele nalaze se i dve kapele. Kapela Svetog Josifa, poznata kao ta' fuq is-sur („na bastionima“), prvobitno je izgrađena oko 11. veka, a posvećena je Svetom Nikoli. Sadašnja zgrada je sagrađena 1625. godine, verovatno po nacrtu Vitorija Kasara, i možda sadrži delove prvobitne kapele.[66]

Druga kapela je posvećena Svetoj Varvari, a poznata je kao „u zidinama“. Na njenom mestu je prvobitno bila kapela posvećena Jovanu Krstitelju, ali je ona obesvećena 1575. Lokalitet je 1598. godine dat Bratstvu Svete Varvare, koje je izgradilo postojeću kapelu početkom 17. veka, za vreme magistrature Alofa de Vinjakura i otprilike u isto vreme kada su utvrđenja bila rekonstruisana. Ova kapela je pripojena katedrali.[67]

Druge kapele posvećene Arhiđakonu Lavrentiju i našem Spasitelju postojale su u okviru Citadele tokom srednjeg veka. One su obesvećene nakon posete inkvizitora Pjetra Dusine 1575. godine, a do danas nije sačuvan nijedan ostatak.[68]

Ostale zgrade[uredi | uredi izvor]

Sudovi, nekadašnja Guvernerova palata, sa starim zatvorom koji se vidi sa leve strane

Na glavnom trgu Citadele, koji je poznat kao Pjazza tal-Katidral (Trg katedrale), nalaze se sudovi. Oni su smešteni u dve zgrade, od kojih je jedna bila namenski izgrađena kao zgrada suda, a druga, koja je ranije bila Guvernerova palata,[69] sagrađena je početkom 17. veka.[70] Nasuprot Guvernerovoj palati nalazi se Vladičanska palata.[71] Pored kapele Svetog Josifa nalazi se stambena palata koju je sagradio biskup Baldasar Kaljares 1620. godine.[72] Fontana uz zid je sećanje na imenovanje grada Viktorije, po tadašnjoj kraljici Velike Britanije, 10. juna 1887.[73]

Sledeće zgrade su sada otvorene za javnost kao muzeji:

  • Stari zatvor, koji se nalazi iza sudova, korišćen je kao zatvor od 16. veka do 1962. godine. Sadrži dobro očuvane zatvorske ćelije i druge izložbe.[74]
  • Muzej prirode Goco, koji je posvećen geografiji, geologiji i prirodnim naukama Goca. Nalazi se u okviru grupe kuća iz 17. veka koje su ponekad korišćene kao gostionica.[75][76]
  • Arheološki muzej Goco, koji je posvećen istoriji Gocitanaca od praistorijskog do srednjovekovnog perioda,[77] nalazi se u okviru kuće iz 17. veka koja je prvobitno bila poznata kao Kuća Bondi.[78]
  • Istorijska kuća Gran Kastelo, koja je posvećena folkloru Gocitanaca. Smeštena je u grupi kuća iz ranog 16. veka.[79]

Ova četiri muzeja vodi Nacionalna agencija baštine Malte.[80]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Also known by variants of these names, including Citadel or Gran Castello.
  2. ^ The name Rabat originally referred to the historic centre of the main town on Gozo, excluding the Cittadella. In 1887 Rabat was merged with the Cittadella and surrounding neighbourhoods to form the city of Victoria. Today the name Rabat is used to refer to the entire city of Victoria in the Maltese language.[9]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ MEPA 2012, str. 28–29.
  2. ^ MEPA 2012, str. 30.
  3. ^ Pericciuoli Borzesi, Giuseppe (1830). The historical guide to the island of Malta and its dependencies. Malta: Government Press. str. 83—84. 
  4. ^ MEPA 2012, str. 192.
  5. ^ MEPA 2012, str. 34.
  6. ^ Carabott, Sarah (11. 5. 2017). „Ancient walls uncovered just outside Ċittadella”. Times of Malta. Arhivirano iz originala 12. 5. 2017. g. 
  7. ^ MEPA 2012, str. 37–38.
  8. ^ Mizzi, Pawlu (19. 12. 1993). „Tagħrif dwar il-belt il-qadima t'Għawdex (2)” (PDF). il-Mument - il-Hadd. str. 34. Pristupljeno 13. 6. 2020. 
  9. ^ Grech, Joseph (8. 6. 2018). „Victoria or Rabat t'Għawdex – what's in a name?”. Times of Malta. Arhivirano iz originala 12. 6. 2018. g. 
  10. ^ MEPA 2012, str. 44.
  11. ^ Cassar, George (2014). „Defending a Mediterranean island outpost of the Spanish Empire – the case of Malta”. Sacra Militia (13): 59—68. 
  12. ^ Cocks, Joanne (10. 12. 2012). „Gozo's Cittadella getting €6m restoration”. Times of Malta. Arhivirano iz originala 24. 11. 2016. g. 
  13. ^ a b v „Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala 13. 07. 2016. g. Pristupljeno 07. 04. 2022. 
  14. ^ MEPA 2012, str. 42–43.
  15. ^ MEPA 2012, str. 43.
  16. ^ MEPA 2012, str. 43–44.
  17. ^ „History”. Victoria Local Council. Arhivirano iz originala 19. 9. 2018. g. 
  18. ^ Buhagiar, Konrad; Cassar, JoAnn (2003). „Fort Chambray: The genesis and realization of a project in eighteenth-century Malta” (PDF). Melita Historica. 13 (4): 347—364. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 3. 2016. g. 
  19. ^ „Restoration of the Cittadella”. MilitaryArchitecture.com. Arhivirano iz originala 16. 5. 2016. g. Pristupljeno 6. 3. 2015. 
  20. ^ a b MEPA 2012, str. 45–46.
  21. ^ Hardman, William (1909). „Chapter VII – Attack and Capture of Malta by the French”. A history of Malta during the period of the French and British occupations, 1798–1815. London: Longmans, Green & Co. str. 47. 
  22. ^ Schiavone, Michael J. (2009). Dictionary of Maltese Biographies A–F. Malta: Publikazzjonijiet Indipendenza. str. 533—534. ISBN 9789993291329. 
  23. ^ Rix, Juliet (2013). Malta and Gozo. Bradt Travel Guides. str. 290. ISBN 9781841624525. 
  24. ^ MEPA 2012, str. 47.
  25. ^ „1868–2018; 150 years as a non-active fortress” (PDF). Heritage Malta. Arhivirano iz originala (PDF) 4. 10. 2018. g. 
  26. ^ „Protection of Antiquities Regulations 21st November, 1932 Government Notice 402 of 1932, as Amended by Government Notices 127 of 1935 and 338 of 1939.”. Malta Environment and Planning Authority. Arhivirano iz originala 19. 4. 2016. g. 
  27. ^ Amaira, Ruth (3. 2. 2018). „Restoration of war-time shelters under The Cittadella and "Il-Loġġa tal-Palju" in Gozo”. TVM. Arhivirano iz originala 4. 10. 2018. g. 
  28. ^ „Cittadella (Victoria – Gozo)”. UNESCO Tentative List. Arhivirano iz originala 30. 4. 2016. g. 
  29. ^ Zammit, Ninu (12. 12. 2006). „Restoration of forts and fortifications”. Times of Malta. Arhivirano iz originala 3. 3. 2016. g. 
  30. ^ „Ambitious Citadel restoration project”. Times of Malta. 10. 8. 2008. Arhivirano iz originala 24. 11. 2016. g. 
  31. ^ Cocks, Joanne (10. 12. 2012). „Gozo's Cittadella getting €6m restoration”. Times of Malta. Arhivirano iz originala 24. 11. 2016. g. 
  32. ^ a b „Cittadella Visitor Experience wins Prix d'Honneur in Major Regeneration Project category”. The Malta Independent. 22. 1. 2017. Arhivirano iz originala 31. 12. 2017. g. 
  33. ^ „Cittadella Visitors' Centre”. Sarner International. Arhivirano iz originala 26. 8. 2018. g. 
  34. ^ „PM inaugurates Gozo Citadella restoration project”. TVM. 30. 6. 2016. Arhivirano iz originala 12. 11. 2016. g. 
  35. ^ „Ċittadella visitors' centre wins international award”. Times of Malta. 15. 7. 2017. Arhivirano iz originala 4. 10. 2018. g. 
  36. ^ „Gozo's Cittadella Visitors' Centre receives prestigious award”. TVM. 8. 4. 2018. Arhivirano iz originala 4. 10. 2018. g. 
  37. ^ Barry, Duncan (11. 12. 2014). „Cittadella: Discovery in Cathedral Square; age, use of structure still to be determined”. The Malta Independent. 
  38. ^ „Archaeologists study discovery at Gozo cathedral square”. Times of Malta. 11. 12. 2014. Arhivirano iz originala 14. 8. 2015. g. 
  39. ^ Dalli, Kim (21. 6. 2014). „Original entrance to Gozo Citadel exposed”. Times of Malta. Arhivirano iz originala 24. 11. 2016. g. 
  40. ^ Spiteri, Stephen C. (14. 7. 2014). „Unearthed features at the Cittadella”. MilitaryArchitecture.com. Arhivirano iz originala 14. 5. 2017. g. 
  41. ^ „Medieval sally-port on north enceinte – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 1. 2016. g. 
  42. ^ „Medieval enceinte – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala 13. 07. 2015. g. Pristupljeno 07. 04. 2022. 
  43. ^ „Masonry revetments along the foot of the cliff face – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2016. g. 
  44. ^ „St Martin Demi-bastion – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2015. g. 
  45. ^ „St John Demi-Bastion – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 7. 2015. g. 
  46. ^ „St Michael Bastion – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2015. g. 
  47. ^ „Gunpowder Magazine – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2016. g. 
  48. ^ „Main gate – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2016. g. 
  49. ^ „Curtain wall linking St Martin Demi-bastion to St Michael Bastion – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2016. g. 
  50. ^ MEPA 2012, str. 236–237.
  51. ^ „Curtain wall linking St John Demi-bastion to St Michael Bastion – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2016. g. 
  52. ^ „Magazines (Craft Shop)” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 12. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2016. g. 
  53. ^ Spiteri, Stephen C. (2013). „In Defence of the Coast (I) – The Bastioned Towers”. Arx – International Journal of Military Architecture and Fortification (3): 70—74. Arhivirano iz originala 15. 9. 2017. g. Pristupljeno 26. 4. 2015. 
  54. ^ „St Martin Cavalier – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2015. g. 
  55. ^ „St John Cavalier – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2015. g. 
  56. ^ „Low Battery – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2015. g. 
  57. ^ „Ditch – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala 15. 11. 2015. g. Pristupljeno 07. 04. 2022. 
  58. ^ „Covertway – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2016. g. 
  59. ^ „Ravelin – Cittadella” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 6. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 7. 2015. g. 
  60. ^ „Cathedral of the Assumption of the Madonna” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 27. 8. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 8. 2016. g. 
  61. ^ Bonanno, Anthony (2005). Malta: Phoenician, Punic, and Roman. Midsea Books. str. 344. ISBN 9789993270355. 
  62. ^ Mallia, Steve (22. 12. 2003). „Roman wall unearthed at Gozo cathedral”. Times of Malta. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. 
  63. ^ Chambry, D.; Trump, David H. (1978). Malta. Nagel Publishers. str. 173. ISBN 9782826307112. 
  64. ^ Bezzina, Joseph (16. 8. 2009). „Trompe l'oeil at Gozo Cathedral”. Times of Malta. Arhivirano iz originala 5. 6. 2017. g. 
  65. ^ „Cathedral Museum” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 12. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 8. 2016. g. 
  66. ^ „Church of St Joseph” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 27. 8. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 21. 8. 2016. g. 
  67. ^ „Church of Sta Barbara” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 27. 8. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 19. 8. 2016. g. 
  68. ^ Scerri, John. „Rabat (Victoria)”. malta-canada.com. Arhivirano iz originala 24. 12. 2016. g. 
  69. ^ „Law Courts” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 12. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 19. 8. 2016. g. 
  70. ^ „The Courts”. The Judiciary of Malta. Arhivirano iz originala 17. 10. 2016. g. 
  71. ^ „Bishop's Palace” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 12. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 8. 2016. g. 
  72. ^ „Cagliares Palace” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 12. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 8. 2016. g. 
  73. ^ „Attard, G. G. (2019, May 19). Victoria Regina et Imperatrix – 200 years from her birth. The Sunday Times of Malta, pp. 56-57.” (PDF). 
  74. ^ „Old Prison”. Heritage Malta. Arhivirano iz originala 3. 9. 2018. g. 
  75. ^ „Natural Science Museum” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 12. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 8. 2016. g. 
  76. ^ „Gozo Nature Museum”. Heritage Malta. Arhivirano iz originala 3. 9. 2018. g. 
  77. ^ „Gozo Museum of Archaeology”. Heritage Malta. Arhivirano iz originala 3. 9. 2018. g. 
  78. ^ „Archaeology Museum” (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands. 28. 12. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 8. 2016. g. 
  79. ^ „Gran Castello Historic House”. Heritage Malta. Arhivirano iz originala 3. 9. 2018. g. 
  80. ^ „Malta's National Museums & Sites”. Heritage Malta. Arhivirano iz originala 26. 7. 2017. g. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

  • Mediji vezani za članak Citadela na Vikimedijinoj ostavi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Цитадела_(Гоцо)&oldid=27046562”