Varošica
Varošica je srpski naziv za naselje gradskog vida koje se nalazi na granici između grada i sela. Zlatno vreme bitisanja varošica je vreme od 1850. do 1914. godine.
Pojam varošice javio se u Kneževini Srbiji u 19. veku, da bi se Zakonom o mestima iz 1866. godine i uveo u zvaničnu upotrebu.
Poreklo naziva[uredi | uredi izvor]
Reč varošica izvedena je od reči varoš (tj. njen je deminutiv ili umanjenica), koja je mađarskog porekla i u doslovnom prevodu znači „grad” (mađ. város).
Pojam varošice[uredi | uredi izvor]
Osnovna merila za utvrđenje pojma varošice jesu:[1]
- uloga u mreži naselja > varošica je imala ulogu da povezuje obližnja sela u neposrednom okruženju sa gradovima (varošima) kao stupnjem iznad;
- broj stanovnika > varošice su, za razliku od gradova (varoši), bile manja naselja, neretko manja i od većih sela u okruženju;
- gustina naseljenosti > varošice su, slično gradovima (varošima), bile gusto naseljene i izgrađene, što ih odvaja od okolnih sela, koja su bila ređe naseljena i izgrađena;
- pravni položaj > varošice su zakonski (ukazom) dobijale zvanje, koje je bilo vezano za pravo na vašar („panađur“). Zbog toga su mnoga veća i bolje položena sela težila ovom zvanju;
- način života > varošice su, slično gradovima (varošima), bile pre svega mesta sa značajnim privrednim i saobraćajnim pogodnostima, iz čega su imale „urbaniji“ način života, iako daleko u odnosu na slične primere u Evropi.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Pojam varošice javlja se u Kneževini Srbiji na početku 19. veka[2]. Posle 1815. godine, tj. posle smirivanja prilika iza dva ustanka, tadašnja Srbija nasledila je tzv. „otomansku mrežu“ naselja, gde su kao naselja između sela i grada bitisale palanke i kasabe.
Hatišerifom iz 1833. godine naloženo je rušenje svih turskih utvrđenja osim onih u gradovima. Kako su palanke bile vezane za utvrđenja, mnoge od njih su propale. Ovo je bilo snažan podstrek za razvoj varošica, a pojedine palanke sa dobrom privrednom osnovom postepeno se priključuju spisku varošica.
Nekoliko decenija osnivanje varošica je bilo spontano, ukazima od „od slučaja do slučaja“, da bi 1866. godine njihov pravni položaj bio utvrđen Zakonom o mestima. U ovo vreme težilo se da varošice budu i središta srezova (opština), ali ovo nije bilo uvek slučaj, tj. broj srezova je bio veći, pa su postojali tzv. „seoski srezovi“ sa selima kao upravnim sedištima. U drugoj polovini 19. veka pojedinačnim ukazima naglo se povećava broj varošica, pa se tada javljaju i varošice bez položaja sedišta sreza.
Krajem 19. i početkom 20. veka varošice se naglo razvijaju i dobijaju na broju stanovnika. Pred Prvi svetski rat u tadašnjoj Kraljevini Srbiji je zvanično postojala 61 varošica.
Tokom 20. veka pojam varošice i dalje se koristi, mada se više ne unosi u zakonske akte.
Seoska varošica[uredi | uredi izvor]
Seoskom varošicom naziva se naselje koje je u početnom stupnju varošice, tj. omanje trgovište za par obližnjih sela.
Varošice danas[uredi | uredi izvor]
Danas se reč varošica najčešće spominje kod pojave „uparenih naselja". Ispod su dati primeri:
Reč varošica danas može označavati sledeća pojedinačna naselja:
- Guča (varošica), kao gradsko naselje u okviru opštine Lučani, Srbija,
- Lapovo (varošica), kao gradsko naselje i sedište istoimene opštine Lapovo, Srbija,
- Lučani (varošica), kao gradsko naselje i sedište istoimene opštine Lučani, Srbija,
- Mionica (varošica), kao gradsko naselje i sedište istoimene opštine Mionica, Srbija,
- Osečina (varošica), kao gradsko naselje i sedište istoimene opštine Osečina, Srbija,
- Topola (varošica), kao gradsko naselje i sedište istoimene opštine Topola, Srbija.
Sva navedena naselja imaju uz sebe i „sela-parnjake“ sa istim nazivom.
