Kuća Mišićevih u Nišu
| Kuća Mišićevih u Nišu | |
|---|---|
 Izgled zdanja iz 2014. | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Niš |
| Opština | Medijana |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1840. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Kuća Mišićevih u Nišu jedna je od privatnih kuća za stanovanje iz 19. veka, locirana u užem gradskom jezgru. Danas, i pored tog što i dalje služi svojoj nameni, ona je spomenika kulture i narodnog graditeljstva, izuzetne istorijske, arhitektonske i likovne vrednosti, i jedan od značajnijih objekata balkanske arhitekture orijentalnog tipa u Nišu. Ona je jedna od poslednjih stambenih kuća koja je u vreme oslobođenja Niša od Osmanlija 1878. godine, zatečena u prostoru „iza jarka“ (današnji sistem ulica: Filip Kljaić, Sinđelićev trg, Nikole Pašića), koja i danas prkosno postoji (u mećuprostoru između Palate pravde i Gimnazije). Podignuta je oko 1840. godine kao stambena kuća. Kuću je posle oslobođenja od vlasnice Šemzi-hanume otkupio niški trgovac Đoka Mišić, i zato se ona pod njegovim prezimenom i vodi u Zavodu za zaštitu spomenika kulture u Nišu.[1]
Status i stepen zaštite[uredi | uredi izvor]
Zbog svog istorijskog i arhitektonskog značaja kuća Mišićevih u Nišu proglašen je, 23. decembra 1982. godine, za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i pod brojem SK 308 uvedeno je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.
Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.
Istorijski uslovi koji su vladali u stambenoj arhitekturi južne i istočne Srbije[uredi | uredi izvor]
Stambena arhitektura Niša i drugih gradova južne i istočne Srbije, krajem 18. i u 19. veku, pripadala je tipu arhitekture gradova iz istog istorijskog perioda na celom Balkanskom poluostrvu.[2] I pored činjenice, da je kroz vekove stil građenja na Balkanu, gde su se sudarile dve kulture, vizantijskog i muslimanskog sveta, istoka i srednjovekovnog zapada,[3] za arhitekturu Južne i Istočne Srbije je tokom vremena bio ustaljen naziv „turska“ - „istočnjačka“, ili danas odomaćen naziv „starobalkanska profana arhitektura“.
Stalni i mnogostruki uticaji koji su Osmanlije i njihova vladajuća religija islam, imale na svakodnevni život stanovništva, manifestovale su se i na stambenoj arhitekturi, pre svega većih naselja, pre svega gradova, u kojima je način ophođenja, ponašanja i života uopšte, bio u skladu sa osmanlijskim propisima, što je značajno uticalo i na sve forme satmbenog graditeljstva.
U gradu je, kao i na selu, bez obzira na to da li je vlasnik bio zanatlija ili trgovac, hrišćanske ili muslimanske veroispovesti ili istaknuta ličnost iz sloja osmanlijskih feudalaca, retko je stambeni prostor sačinjavala samo kuća, jer se svakodnevni život odvijao u okviru avlije (dvorišta) u kome se obično nalazila izdvojena kuhinja i nužnik.
Strah od Osmanlija ali i tradicionalno zatvoreni način porodičnog života, u stambenoj arhitekturi ovog perioda ogledao se, ne samo u ograđivanju dvorišta masivnom zidanom ogradom sa visokom, punom kapijom od „ostatka sveta“, već i u jasnom grupisanju prostorija u kojima borave članovi porodice od onih u kojima su primane posete. Često su komšijske avlije, ako su vlasnici bili u dobrim odnosima, međusobno bila povezana „kapidžicima“, tako da su se žene mogle kretati unutar tog prostora i međusobno komunicirati bez izlaženja na ulicu.[4]
Istorijat nastanka i položaj kuće[uredi | uredi izvor]
Iz Carigradskog druma, koji se dolazeći iz pravca Beograda od raskršća u centralnom delu Niša odvajao ka istoku, u 17. veku izgrađen je Pirotski sokak, a oko njega se razvijala Stambol kapija mala, i u njoj gradska nasobina Niša duž Pirotskog sokaka, na utrini istočno od jarka (koji je odvodio površinsku vodu sa gradskih ulica u Nišavu) na današnjem Sinđelićev trgu.
Baš u tom sokaku na 50 metara istočno od jarka, na osnovu raspoloživih podataka i izjave današnjih vlasnika građevine, kuću je izgradio, 1840. godine osmanski beg za potrebe svoje porodice i u njoj živeo do oslobođenja Niša od Osmanlija. Nakon oslobođenja Niša od Osmanlija 1878. godine nastala je velika seoba Osmanlijskog življa iz Niša u pravcu Skoplja i Kosova. U ovoj grupi izbeglica našla se i njena vlasnica, Šemzi hanuma od koje je 1878. kuću i okućnicu otkupio Niški trgovac srpskog porekla, gospodin Mišić,[5] koji se u nju uselio sa porodicom. Po njemu kuća do danas nosi njegovo ime.
Pirotski sokak je bio jedna od prvih ulica koja je nakon 1878. godine ispravljena, proširena i izgrađena prema postavkama Vinterovog plan za regulaciju Niša. Ulica je regulisana i nasuta i, za ono vreme, dobila je veliku širinu.
Tako se može reći da je od vremena nastanka sredinom 19. veka, kuća nalazila neposredno uz prometnu ulicu Carigradskog druma. Kuća se, sa istoka nalazila uz dvorište turske islahane, sirotište i zanatskog centar, na čijem se mestu danas nalazi zgrada Prve niške gimnazije, a sa zapada se nalazila građevina sličnog arhitektonskog oblikovanja, prizemna begovska kuća sa doksatom, koja je ubrzo po oslobođenju postala državna svojina, i stan Nikole-Kole Rašića, sreski načelnik.[5]
Ovaj niz građevina orijentalne arhitekture (od islahene preke Mišićeve kuće do begovske kuće) u Pirotskom sokaku, sada već nazvanom ulica Stambol kapija, prekinut je prvo 1909. godina, kada je zapadno od Mišićeve kuće izgrađena gabaritom dominantne zgrade Sreskog načelstva, odnosno današnjeg Okružnog suda, a potom i zgrada Prve niške gimnazije 1922. godine zauvek je promenjen vizuelni identitet kvarta.
| „ | Danas se parcela Kuće Mišićevih južnom stranom oslanja na Voždovu ulicu, istočnom na dvorište gimnazije, sa zapada je priljubljena uz zgradu Okružnog suda, dok je uz njenu severnu ivicu organizovan parking stambene zgrade. S obzirom na položaj susednih objekata, direktan prilaz parceli i kući moguć je samo iz Voždove ulice br.25.[6] | ” |
Stanje objekta u kome se nalazi[uredi | uredi izvor]
Kuća Mišićevih, svojim dominantnom formom markira sam centar grada Niša, u jednoj od njenih centralnih i najstarijih ulica, nekada ulici Stambol kapija, danas ulici Vožda Karađorđa.
Kuća nije trenutno prezentovana i dostupna turistima i drugim posetiocima Niša da je sagledaju na pravi način. Od svoje izgradnje do danas, zgrada je korišćena za stanovanje, a usled stalnog nedostatka sredstava za konzervaciju, nalazi se u veoma lošem stanju. tako su nemar i nebrige o istorijskom nasleđu, i stihijske intervencije na zaštićenom objektu i njenoj okolini rezultovale su nepovratnom izmenom originalnog konteksta na kulturnom dobru - Kući Mišićevih.[4]
Iako je očuvana prvobitna geometrija i dekorativni elemenati kuće u enterijeru, nepostoje podataci o konstruktivnom sklopu građevine, jer opšte ekonomsko stanje u Srbiji i Gradu Nišu, kao jednoj od najsiromašnijih lokalnih zajednica u oblasti kulture, uticalo je na činjenicu da sistematičnih konzervatorskih poduhvata na objektu, kao ni poduhvata (i pored brojnih ideja i predloga) da se on predstavi u turističkoj ponudi Grada nije bilo, što i dalje pogoršava stanje kuće, pogoršanim dugotrajnim dejstvom prirodnih i ljudskih faktora.
Arhitektura i izgled kuće[uredi | uredi izvor]
Kuća Mišićevih u Nišu po svom gabaritu, objekat je kompaktne osnove u jednom nivou sa; tremom-doksatom, podrumskim delom ispod manjeg dela građevine, i neiskorišćenim tavanskim prostorom. Sklad relativno pravilanog gabarita građevine narušen je sa dva ankesa-odeljenjea u severoistočnom uglu, kao i pomoćnom prostorijom u jugoistočnom uglu kuće u koju se ulazi iz dvorišta. Rasporedu prostorija u kući istovetan je onom iz najranijih perioda građevine.[4]
- Enterijer
U objekat se ulazi kroz dva ulaza, glavnog (južnog) preko trema-doksat i i sporednog na severnoj fasadi kuće. Enterijer čine dva dela od po dve prostorije koja su simetrično postavljene u odnosu na centralni hodnik, koji je većih dimenzija, sa prirodnim osvetljenjem i dva napred navedena ulaza.[4]
Po fiksnom nameštaju, sobe za spavanje koja su često su imale amamdžik, peć i dolap za posteljinu, odgovaraju tipičnom enterijeru muslimanske kuće. Krila vrata dolapa koja su izrađena iz više delova od drvene građe, ukrasno su obrađena i kao celina čine kvadratni geometrijski motiv.[4]
Karakteristični element enterijera su tzv. „šiše tavani“, izrađeni od dasaka čiji su sastavci pokriveni jednom profilisanom lajsnicom.[4]
- Konstrukcija i i tehnika izrade
Objekat koji je izgrađena u bondruku, po svom konstruktivnom izgledu karakterističan je primer varijantnog rešenja profane orijentalne arhitekture na Balkanskom poluostrvu, 19. veka. Ovakvo izabrana konstrukcija kuće omogućila je ugradnju većeg broja prozora. Kroz, u odnosu na doksat, po tri simetrično postavljena drvena prozora na jugoistočnom i jugozapadnom uglu objekta, i bočnim prozorima sa istočne i zapadne strane, postignuta je dosta dobra insolacija enterijera.[4]
Krov kuće koji je iznad trema oslonjen na drvene stubove dimenzija 16 x 16 cm, jednostavne drvene konstrukcije, blagog nagima koja je prepokriven ćeramidom. Dimnjaci su vitki i bez naglašenih dimnjačkih kapa. Spoljašnje zidove kuće od atmosferskih uticaja padavina štiti široka prepuštena streha, koja stvara duboku senku na fasadama, naglašava njenu horizontalnost.
Fasada kuće, koja je u svom oblikovanju svedena, bez dekorativnih ili vajarskih elemenata, u završnom sloju oblepljene je ilovačom i okrečene u belo. Prema mišljenju Niških arhietakata;
| „ | ...dobar ritam otvora kao posledica logičnog rasporeda prostorija i konstrukcije i mirne zidne mase stvaraju utisak uravnotežene estetike građevine.[4] | ” |
Podovi u sve četiri velike prostorije su od čamovih dasaka širine 10 do 15 cm, dok je centralni hodnik pokriven opekom kvadratnog formata. Pod dolapa je od pravougaoni opeka dimenzija 25 x 12 cm. Pod u podrumu je od zemljanog naboja.[4]
- Dvorište kuće
Nekad je dvorište imalo visok zid sa pristupnom kapijom, bunar, šedrvan i senik od vinove loze, a baštu je krasilo puno ukrasnog cveća, i nekoliko stabala.[7]
Dvorišta kuće, danas je neprimereno ograđeno; sa dve strane zidom od opeke, sa jedne strane (prema ulici) drvenim plotom dok je sa četvrte (zapadne)omeđeno istočnom fasadom Palate pravde. Dvorište, sa nekoliko porušenih objekata (najverovatnije kasnije dozidanih) u jugoistočnom uglu, zaraslo je u šipražje, i neodržavana stabla samoniklog drveća.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ B. Andrejević: Kuća Mišićevih, „Narodne novine“, 18. 11. 1972.
- ^ Kojić, B., Stara gradska i seoska arhitektura u Srbiji, Beograd, 1949.
- ^ Findrik R., Narodno neimarstvo, Stanovanje, Sirogojno, 1994.
- ^ a b v g d đ e ž z Aleksandra Mirić, Milena Jovanović, BALKANSKA ARHITEKTURA ORIJENTALNOG TIPA - KUĆA MIŠIĆEVIH U NIŠU, 41 godina građevinskog fakulteta u Subotici. Međunarodna konferencija Savremena dostignuća u građevinarstvu, 24. april 2015. Subotica, Srbija. pp. 739-745. UDK: 728.3.033.3 . doi:10.14415/konferencijaGFS2015.093. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - ^ a b Nenadović A., Nepublikovani izveštaj 5.4.1967, ZZSK Niš, 1967.
- ^ Mirić A., Revitalizacija kuće Mišićevih u Nišu, nepublikovani tekst, diplomski rad odbranjen oktobra 2006 na Građevinsko-arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Nišu, 2006.
- ^ Andrejević B., Spomenici Niša, Niš, 1996
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Lista spomenika
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture-Beograd/Baza nepokretnih kulturnih dobara
