Pečka
| Pečka Pecica | |
|---|---|
.jpg) Pečka | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Arad |
| Opština | Pečka |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 11.266 |
| Aglomeracija (2011.) | 12.762 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 46° 10′ S; 21° 04′ I / 46.17° S; 21.07° I |
| Aps. visina | 100 m |
  Pečka Pečka na karti Rumunije | |
| Poštanski broj | 317235 |
| Pozivni broj | 0255 |
| Registarska oznaka | AR |
| Veb-sajt | |
| pecica | |
Pečka (rum. Pecica) grad je i upravno središte istoimene gradske opštine, koja pripada okrugu Arad u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj malobrojnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji. Stariji naziv je bio Srpska Pečka.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Grad Pečka se nalazi na severnoj, krišanskoj strani Pomorišja. Grad se nalazi 20 km zapadno od grada Arada ka rumunsko-mađarskoj granici. Naseljski atar je ravničarskog karaktera.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Naselje je prvi put zabeleženo u katoličkim spisima 1335. godine. Ono kasnije postaje značajno srpsko mesto u Pomorišju, do velike seobe srpskih graničara u Rusiju. U 18. veku je tu u sklopu stare Pomoriške granice, bio graničarski šanac. Srbi iz okoline Budima i Ostrogona doselili su se 1702-1703. godine u Banat. Godine 1703. Srbi graničari popisani u Pečki su 1 kapetan, 14 oficira, 100 konjanika i 100 pešaka; ukupno 215 militaraca.[1] Pečka je 1715. godine imala 133 srpska doma. U Pečki je zapovednik bio čuveni kapetan Pera Segedinac, koji je zbog učešća u buni 1735. godine bio osuđen na smrt i surovo ubijen. O njemu je puno pisano i opevan je u narodu zbog herojstva. Godine 1735. u Pečki je bio stacioniran i zastavnik Đuka. Kada je novembra 1750. godine obavljeno pojedinačno izjašnjavanje u vezi budućeg statusa, za provincijal su se izjasnili samo mesni oficiri: kapetan Mihajlo Horvat i barjaktar Sava Jocić. Ostali, su bili za vojni status: oberstlajtant kvo oberstkapetan Jovan Horvat, hadnađi Đurka Gajić, Mihajlo Gajdaš i Josif Cvetinović, te barjaktar Jovan Ostojić.[2]
Posle ukidanja te severne granice na Morišu, i njenog premeštanja južnije na Dunav, dolazi do raseljavanja starih graničara Srba. Veliki broj graničara predvođenih oficirima, otišao je u pravoslavnu Rusiju, i tamo u stepi zasnovao svoj dom. Srpski general Jovan Horvat je 1751. godine u kartu tamošnje Nove Srbije, uneo naziv te oblasti "Horvatova Nova Srbija". Do 27. jula 1751. godine iselilo se iz Pečke već 578 Srba. To je bila čak jedna polovina te novonaseljene teritorije. Tu su nikla brojna nova veća naselja i sela (rojte), sa imenima donetim iz starog zavičaja. Tako postoje nazivi mesta gde su bili naseljenici iz Horvatovog prvog husarskog puka (to je bila i u crkvenom pogledu protopopija novomirgorodska) - Nadlok, Pečka, Martonoš i dr.[3]
Seoba Srba graničara loše je izgledala u očima savremenika. U žalbi mitropolitu sastavljenoj 20. juna 1751. godine navedeno je da su militari sa svoja tri sveštenika popovima Tomom, Nikolom i Gavrilom "crkvu porobili". Pred odlazak na put nakon liturgije su gotovo sve iz hrama uzeli, čak i zvona i svih 44 crkvenih knjiga. Ostavili su iza sebe gole zidove a od bogoslužbenih stvari samo antimins, jedno jevanđelje štampano u Veneciji, kao i nešto novca koji je ostao kod pop Milana. Oni su i taj novac tražili, ali pop Milan se nije zadesio tada u selu. Pečka je nastavila život sa 100 domova i praznim hramom, u kojem su nastavili da služe pop Milan i njegov sin.[4]
Srpske novine su 1856. godine zabeležile kuriozitet koji se desio u Pečki. Tamošnja sirota "težakinja" rodila je odjednom petero dece. Dve bebe devojčice su odmah umrle, ali tri dečaka su ostala u životu i dobro napredovala.[5]
Pečka je 1905. godine bila velika oština u Mađarpeškom srezu. Tu je živelo 9.000 stanovnika u 1.803 doma, najviše Rumuna, a Srba je samo 183 pravoslavne duše ili 2,4% sa 45 kuća. Od srpskih javnih zdanja postojale su pravoslavna crkva i narodna škola. Pored PTT komunikacije mesto je imalo i železničku stanicu.[6]
u Pečki je početkom 20. veka formirana Srpska zemljoradnička zadruga. Da bi se popravio materijalni položaj malobrojnih tamošnjih Srba, zemlja manastira Bezdina je data u arendu 1905. godine postojećoj pečkoj zadruzi.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po poslednjem popisu iz 2002. godine grad Pečka imala je 11.452 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovništva stagnira.
Naselje je od davnina bilo višenarodno, a mesni Srbi su oduvek bili manjina u naselju. Danas je njihov broj simboličan. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 17.637 | 11.472 | 11.452 |
| Srbi | 170 (1,0%) | 36 (0,3%) | 25 (0,2%) |
| Rumuni | 6.669 (37,8%) | 6.019 (52,5%) | 6.336 (55,3%) |
| Mađari | 9.918 (56,2%) | 4.560 (39,7%) | 3.835 (33,5%) |
| ostali | 880 (5,0%) | 868 (7,6%) | 1.256 (11,0%) |
Duhovni život[uredi | uredi izvor]
Jedna od starijih crkvi je opširno opisana 1760. godine, bila je to pletara pokrivena šindrom, posvećena prazniku Sv. Nikoli. Antimins te crkve osvetio je patrijarh srpski Arsenije treći Čarnojević, a sveti oltarski prestol aradski vladika Joanikije Martinović.[7] Ta crkva je zbog dotrajalosti i neadekvatnosti bila srušena 1770. godine. Novi hram od čvrstog materijala izgrađen 1774. godine pripao je kasnije Rumunima. Ikonostas te "izgubljene" crkve, radio je svojevremeno meštanin, srpski ikonopisac Mihajlo Bukorović. Taj Dalmatinac oženio se i ostao u Pečki od sredine 18. veka, radeći ikonopis, po malo uz Stefana Teneckog i u crkvi manastira Bezdina.
Godine 1846. pominje se u Pečki živi 6.252 stanovnka a pravoslavni hram je posvećen Sv. Tri Jerarha.[8] Tada u mestu službuju tri paroha, svako u svojo parohiji: pop Georgije Prodanović, pop Maksim Karačonji i pop Vasilije de Bajtor. Njima pomažu kapelani Josif Petrović i Arsenije Stojković, kao i đakon Atanasije Prodanović. Matrikule crkvene se vode od 1759. godine. Srbi su svoju, novu crkvu posvećenu prazniku Sv. tri jerarha (ili Sv. Đorđu), nakon kanonske podele podigli 1874. godine. Hram je bio loše sreće, goreo je 1893. godine a stradao u nevremenu 1897. godine. Mada je templo rezao Mita Belić 1877. godine, ikone je oslikao između 1941—1948. godine prota ikonopisac Dragutin Ostojić.[9] Ikonostas je pozlatio zlatar Radivoj Matić.
Praktičnu knjigu o vinu i vinogradarstvu kupili su 1816. godine žitelji Pečke: parosi Marko Petrović i Georgij Prodanović, te Dimitrij Konstantinović tutor crkveni.[10] Pre 1831. godine paroh je bio Emanul Petrović. Kao pretplatnik jedne rumunske knjige javlja se 1831. godine Maksim Karačonji, paroh iz Pečke. Iste godine srpsku knjigu naručuju pretplatom: isti pop Karačonji, Georgije Prodanović paroh, Arsenije Stojković đakon. Knjigu kupuje 1842. godine, mladi Jovan Petrović iz Pečke student "lekarstva". Crkvena opština u Pečki je 1897. godine bila dužna pop Dimitriju Ćiriću 200 f. pa su na svaku srpsku kuću naređen prirez. Pečka crkvena opština je pre 1898. godine uzela zajam od crkvenih jerarhijskih fondova, u iznosu 1400 f. za otkup iberlandske zemlje. Početkom 20. veka paroh srpski administrator u Pečki, je Grigorije Bukorović meštanin, potomak ikonopisca Mihajla. Njega je kao penzionera, početkom 1906. godine zamenio svršeni bogoslov Stojan Jakšić, kao administrator parohije. Srpska pravoslavna crkvena opština 1905. godine radi pod predsedništvom pop Grigorija Bukurovića. Crkveno-opštinski posed iznosi 59 kj. zemlje. Parohijsko novo zvanje je osnovano 1874. godine od kad se vode crkvene matrikule. Parohija je šeste platežne klase, ima parohijski dom, a parohijska sesija iznosi 27 kj. zemlje. Paroh Grigorije Bukurović rodom je iz mesta, i u rodnom selu služi 16 godina.[11] Kao sveštenik pečki javlja se 1909—1911. Svetozar Trlajić. On će postati vladika između dva svetska rata. Prvo je 1934. godine rukopoložen za vikarnog episkopa sremskog, a 1938. godine postaje episkop gornjokarlovački. Stradao je užasnom smrću početkom Drugog svetskog rata 1941. godine od strane hrvatskih ustaša. Proglašen je Sava za srpskog svetitelja mučenika 2001. godine.
Ikonopisac Mihajlo Bukorović ili Bokorić (oko 1730—1817) rodio se u Dalmaciji, i sa bratom došao 1754. godine u Banat. Brat Porfirije se zamonašio u manastiru Bezdinu, a mlađi priženio u Pečki i bavio živopisanjem. Bio je izgleda učenik slavnog Teneckog, tokom njegovog rada u manastiru Bezdinu, a oponašao je i njegov slikarski manir. Bokorovićevi radovi su razbacani po celom Pomorišju. Pored ikonostasa u Pečki i udela u manastiru Bezdinu, ostalo je puno sitnih umetničkih radova za poručioce. Poznate su velike kućne ikone kod više tadašnjih srpskih žitelja Pečke (početak 19. veka 1815), ikona Bogorodice u kući udove Milke Karačoni (1798), ista ikona u rumunskoj crkvi u Komlošu, te brojne kućne ikone u Srpskom Sv. Petru, Nađlaku, Hod-Meze-Vašarhelju i Modošu. Portretisao je više arhimandrita i kaluđera manastira Bezdina. Kratki biografski napis objavio je u novinama, njegov praunuk Grigorije Bukorović, kao paroh u Pečki 1901. godine.[12]
Penzionisani arhimandrit mesićki, Kornelije Živković umro je u Pečki, 7. oktobra 1903. godine a sahranjen u manastirskom groblju u Bezdinu. Penziju je dobijao preko manastira Krušedola.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Još tridesetih godina 18. veka u varoši Pečki, radio je magister (učitelj) Petar. Srpska škola u mestu je zvanično otvorena 1753. godine.[13]Školske 1846/1847. godine mesni učitelj je Georg Bila, koji radi sa čak 110 učenika.[14] Godine 1867. je Pečka bila naselje sa izmešanim srpskim i rumunskim stanovništvom. Tada je skupljeno u opštini 50 f. kao prilog za Školski fond. Po dogovoru iz 1871. godine da bi se neko mesto smatralo mešovitim, u njemu mora biti bar 100 stanovnika neke druge nacije. Deoba crkvena i školska u Pečki je prošla dogovorom. Od tada su u velikim finansijskim problemima i crkva (sveštenik) i škola. Konkurs za slobodno mesto učitelja iz 1883. godine, nije nagoveštavao problem: bili su mu ponuđeni osnovna plata od 400 f, ogrev i stan. Novi učitelj L. R. se izgleda loše vladao, pa su zbog njega već 1885. godine slate brojne žalbe jer vrši "sablazan". Počeo je onda bojkot, tako što su mu uskraćivali sledovanja. Ali stvar - nesporazumi u Pečki 1886. godine, doveli su do toga da su morali da se angažuju eparhijske vlasti, ne bi li osigurali plaćanje učitelja, pomoću polovine parohijske sesije. Usledio je novi, prinudni izbor učitelja, kao izlaz iz situacije. Na konkursu objavljenom 1886. godine učitelju se nudila prvo zemlja - 16 lanaca, umesto osnovne plate u novcu, a uživao bi ogrev i stan. Školarinu bi dobijao prema broju učenika. Pečka 1892. godine spada među najslabijim crkvenim opštinama. Nadležni iz sela su tražili i dobijali redovne donacije od eparhijskih vlasti. Uprkos materijalnoj oskudici 1898. godine se kaže da je u Pečki, škola nova, lepa i po svim propisima udešena. Iako siroti, Pečkani su 1900. godine dali Srbima u Srpskom velikom sv. Miklušu, za otkup od Rumuna, 5 f. Jedini učitelj u srpskoj veroispovednoj školi u Pečki bio je 1905-1907. godine Julije Sifnios, rodom iz Temišvara. Škola je mala i siromašna je tada u selu živi samo 175 Srba. Srpska narodna škola u to vreme radi u jednom zdanju, redovnu nastavu pohađa 23 đaka. Bezrazložno se žalio učitelj Julije zato što mu je za rad u školskoj 1904-1905. godina data slaba ocena, zbog isto takvog uspeha. Učiteljica u Pečki bila je 1912. godine meštanka Marija Bukorović, sa znanjem traženog državnog mađarskog jezika.
Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]
- Pera Segedinac, srpski graničarski kapetan
- Mihajlo Bokorić, srpski slikar i ikonopisac
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "SÂRBII – IMIGRANŢI ŞI EMIGRANŢI ÎN COMITATUL ARAD ÎN SECOLUL AL XVIII-LEA",
- ^ Mita Kostić: "Srpska naselja u Rusiji", Beograd 1923.
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1895. godine
- ^ Mita Kostić, navedeno delo
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1856. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius. "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
- ^ Prokopije Bolić: "Soveršen vinodjelac", Budim 1816. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ "Srpski sion", Karlovci 12. avgusta 1901. godine
- ^ Ljubivoje Cerović, Ljubomir Stepanov: "Srbi u Rumuniji", Novi Sad 2000.
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius...
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Oraşul Pecica (jezik: rumunski)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (jezik: mađarski)
- Pečka Pere Segedinca, "Politika", 19. dec. 1937.
