Polača (Knin)
Polača | |
|---|---|
 Crkva Svetih apostola Petra i Pavla iz 1458. godine | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Šibensko-kninska |
| Grad | Knin |
| Oblast | Kninska krajina |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  210 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 00′ 31″ S; 16° 18′ 54″ I / 44.00857491227526° S; 16.31496798722735° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 531 m |
  Polača Polača na karti Hrvatske | |
 Polača Polača na karti Šibensko-kninske županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 22302 Polača |
| Pozivni broj | +385 22 |
Polača je naseljeno mjesto grada Knina u sjevernoj Dalmaciji, Šibensko-kninska županija, Republika Hrvatska. Prema preliminarnim podacima sa poslednjeg popisa 2021. godine u mestu je živelo 155 stanovnika.[1]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Nalazi se 7 km jugoistočno od Knina, u podnožju Dinare. U okruženju Polače naseljena mesta su: na istoku Kijevo, na jugu Markovac, Riđane i Orlić, na zapadu Biskupija i Topolje, na severozapadu Bralovci i Golubić, i na severu bosanska sela: Grahovo, Obljaj, Luka, Korita, Peulje, Crni Lug, Kazanci, Sajkovići i Uništa. Kuće su u grupama, po plemenima, bez ikakva reda, po dnu strane, radi lakšeg življenja.
Sa severne strane sela nalazi se ogranak Dinare Plješevica, sa visinom iznad morske površine oko 1000 m, te planina Dinara sa nadmorskom visinom od 1830 m. Istočno od sela je Sivo Brdo, sa nadmorskom visinom od 700 m. Sa južne strane sela je planina Kozjak, sa najvišim vrhom Bat, visine 1206 m i Pakovo Brdo, visoko 642 m. Zapadno od sela su Oštre glavice, visoke oko 460 m i Alin klanac, visok oko 390 m.
Celo selo sa svim zaseocima u odnosu na okolne planine i brda je u udolini. Smeštena između tako visokih planina i brda, sela Polača i Turić su u stvari na srednje zatalasanoj visoravni. Prosečna nadmorska visina svih zaselaka je 460 m.
Izuzetak po nadmorskoj visini čini Podinarje. U podnožju Dinare, zaseoci su na visini od oko 200 m, dok su Kostića i Korića kuće na visini od oko 1000 m.
Teritorijalna podjela Polače[uredi | uredi izvor]
Selo Polača sastoji se od: Velike Polače, Male Polače i Polačkog Podinarja. Sa Velikom i Malom Polačom, Polačkim Podinarjem i Turićem čine celinu. Prethodni nazivi su ostali trajni. Međutim, skoro uvek u običnom razgovoru taj se prostor kod meštana uvek zvao Polača.
Zaseoci Maglov i Milivojević do 1945. god. pripadali su Velikoj, a nakon okončanja Drugog svetskog rata, ta dva zaseoka pripojena su Maloj Polači. Izdvajanje i pripajanje ova dva zaseoka izvršili su seoski SKOJ-evci. Po njihovoj oceni, ta dva zaseoka su „zaslužna“ da se pripoje Maloj Polači, pošto je Mala Polača po njihovoj oceni više „komunistička“ i zbog većeg broja učesnika u partizanima, dok je Velika Polača imala veći broj ratnika u četnicima.
Međutim, iz Maglova i Milivojevića, kao i iz obe Polače i Turića, bilo je učesnika u ratu i u četnicima i u partizanima. U Maloj Polači većina učesnika ratu bila je u partizanima.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Polaču u ranom srednjem veku su naselili Srbi, i to još pre nego što su car Dušan „Silni“ i srpski kralj Tvrtko Kotromanić (1353 – 1377. ban, a 1377 – 1391. kralj Bosne i Srbije) proširili svoje carstvo do Trogira, Šibenika, Benkovca. Deo srednjovekovne srpske pokrajine Travunije svojim obodom dopire do Knina.
Dolazak Osmanlija i pad Srbije 1459, Bosne 1463. i Hercegovine 1482, uslovljavaju srpsko stanovništvo da se na ove prostore doseljava u većem broju.
U Turiću je postojala još starija srpska pravoslavna crkva od ove, a njezini ostaci, kao i malo groblje blizu kuće Bilbije, i sada su vidljivi. Ovu crkvu su srušili i uništili Turci, kada su osvojili ovaj deo Dalmacije.
Bilbija Jela i Anica „Pekezović“ pričale su da se ova crkva u Turiću zvala „Velike Zadušnice“, da je sagrađena za upokojenje duša umrlih.
Selo Turić dobilo je ime po Turcima koji su tu imali svoje uporište, posle pada Bosne i upada u Dalmaciju – radi daljih osvajanja.
Na prostoru Polače i Turića pri doseljavanju, zatekli smo gustu viševekovnu šumu, veoma debelog hrasta, cera i manje bora. Šuma je vremenom iskrčena, a zemljište je kultivisano za obradu. Ostali su nazivi Gajine, Cerovi. To su njive koje se sada oru. Zatim Borova Glava, iznad kanjona Krčića, kod Dikonjine i Tanke drage.
Dolaskom Osmanlija i padom, Srbije, Bosne, Hercegovine, sadašnji stanovnici Polače, ovde su zatekli svoje sunarodnike po veri, crkvi i naciji, kao na primer Debotiće i Stankoviće koji su tu živeli od ranije, tj. od odlaska na Balkan.
Ostaci kućišta Debotića i Stankovića se i sada vide. Nalaze se na obodu veće i manje livade ispod glavice Marijanuše, a sa istočne strane. Marijanuši se stiže iz Milivojevića, preko Ćukove glavice, kroz Veliko i Malo „Repište“ (livade, vrtače od 0,5 do 1 hektara). Na veliko kućište sa severne strane se nastavlja mala zaravan Ražovište. Pomenuti tereni su dobili ime žitarica, koje su Debotići i Stankovići tu sejali. Imali su bašte, livade i ograđenu šumu pod nazivom tih prezimena. Tako se i sada zovu.
Austro – Ugarska, tj. Austrija i Mađarska prihvataju srpsko stanovništvo, pravoslavne hrišćanske veroispovesti i gusto ga naseljavaju u širokom zahvatu reke Krke, Une, Kupe, Gorskog Kotara (srpske Moravice), zatim reke Save u Slavoniju između Save i Drave i srednjeg toka Dunava, kao i Bele Krajine u Sloveniji. Na taj način Austro – Ugari formirali su kordon (zid, bedem) od daljeg prodora islama, kako u ove dve države, tako i u srednju Evropu. Ovim je formirana u istoriji poznata vojna Krajina. Polača i Turić verno su služili austrijskoj monarhiji i njihovoj carevini.
Polača se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazila u Republici Srpskoj Krajini. Tokom agresije na RSK, avgusta 1995. godine hrvatska vojska zauzela je Polaču proteravajući gotovo svo srpsko stanovništvo.
Borbe sa Turcima
Iako su u Polaču i Turić došli bliži preci, bežeći od Turaka, borbe sa Turcima nisu prestajale. Turićki zaseok Tutuši dobio je ime od izraza „skupi se“, „stutuši se“, tj. sakrij se. Zaseok Čeko znači „čekaj“. Oba zaseoka su blizu. Teren je jako pogodan za sačekivanje i iznenadni napad.
Tutuši bi smelo i odvažno napali turski karavan. Čeke su sa Tutušima uvek čekale pogodan čas. Bili su predvođeni Nićom, Mandušićem i drugim harambašama.
Ova dva zaseoka su vješto organizovali ostale zaseoke za sačekivanje i seču Turaka, na putu Turić – Mostinova draga – Duliba – Previja – Krivajice – Samar. Tim pravcem Turci su se kretali iz Bosne i nazad.
Sa kolena na koleno se prenosilo da su Radinovići i Lazići, kao najbliži Čekama i Tutušima, na dati znak priskakali u pomoć borbama sa Turcima.
U jednoj vrtači na Ćukovoj glavici, podalje od turskog puta i oka, radio je viganj (mesto gde kovač priprema železo za kovanje). Kovač je kovao i popravljao oružje i poljoprivredne alatke. Vrtača, kovač i viganj su u blizini Popinovića laništa i gusterne na Ćukovoj glavici, kod Milivojevića.
Popova dolina nalazi se u kršu, idući od Milivojevića kroz „Penu“ ka Tankoj dragi. Dolina je u šumi, skrivena od puteva i prolaza. U ovoj dolini pop nam je držao liturgiju, dok bi Turci uzaludno vršili potere.
Polački hajduci
Među najpoznatijim polačkim hajducima bio je Nića Milivojević od oca Save. Ime mu je bilo Nikola. Po ovom hajduku, meštani Polače ovaj zaseok zovu Nićići.
U selima Prekaja, Ljeskovica, kod Drvara, postoji familija Milivojević, iz Polače. Ovde je Nića kod tetke čuvao koze. Tekla mu je sedamnaesta godina oko 1700. godine. U Prekaju dođu hajduci i zatraže od Nićine rodbine da im da toga razvijenog i snažnog momka u družinu. Tetka nije pristala. Nića, odrastao uz gusle i čobanske svirale, pođe u hajduke, mimo tetkine volje.
Prvo borbeno krštenje mladi hajduk Nića imao je sa Turcima u Jelovim dolinama koje se nalaze nedaleko od Sjedinovaca (Bačije), na severnoj strani Dinare. Tu su hajduci sačekali turski karavan, koji se vraćao iz primorja, posle trgovine.
Turski karavan mirno je raspremljen i pripremljen za odmor. Na zapovest harambaše, otpočeo je hajdučki napad i seča. Turci poskaču na konje, jedan se usmerio na harambašu. Harambaša opali tanku pušku, pa kuburu, i ne pogodi. U družini je imao kuma, pa zakuka: „Udri kume, i po bogu kume!“ Kum nije pogodio. Videći to, Nića skoči iz grma pred konjanika, te mu konja probode, opali kuburu i Turčina u brk pogodi.
Ovde su Turci potučeni. Plen je odnet, a harambaša je Niću posinio. Posinovljenje je obavio polački pop Nićifor u Popovoj dolini, pred krstom i upaljenim svećama u prisustvu Polačana, Turićana i hajduka.
Nića je dobio čin bimbaše. Nakon deset godina postao je harambaša, jer je prethodni prestao hajdukovati usled starosti. Nića je hajducima davao činove, npr. bimbaša, četobaša. U Polači postoji prezime Baša. Iz svih zaseoka Polače i Turića Nića je imao hajduke. Tako se pominju Pipo Đaković, Radul Radulović, Joja iz Baša, Jandro Đurić, Tadija Bosnić, Bićan Vučković, Rojan Mirković, Sima Radinović i Dmitar Crnogorac.
Kada su se poneki od hajduka našli u nekoj nevolji kod Mletaka, zauvek se preselio u Bosnu. Tako su u Prekaji, Ljeskovici nastali Milivojevići, a u Obljaju kod Grahova Principi.
Gavrilo Princip je 28. juna 1914. godine u Sarajevu ubio austrougarskog prestolonaslednika Franju Ferdinanda. Gavrilo Princip je poreklom iz Polače. Kuća Principovih u Polači bila je u zaseoku Čeka. Gavrilov deda, Đuro Princip, je ubio mletačkog providura, pa se iz Polače odselio u Obljaj kod Grahova, ispod planine Obljaj, daleko od Polače oko 25 km.
Riza Širbegović
Pročuo se beg Riza Šerbegović kao okrutan Turčin, sve do Polače. Sedište begovata bilo je u Ključu.
Nića sa hajducima iz Polače, preko Prekaje, Ljeskovice, Klekovače i Srnetice, stigne u rejon Ključa. Beg Riza se dao u skupljanje harača. Dok su haračlije od raje kupili „ušur“, Riza se odmarao u hladovini sa suprugom Ajšom i manjom pratnjom. Hajduci iskoriste trenutak, izvrše prepad i poseku Rizu i pratnju, a Ajšu otmu i odnesu u Prekaju – Ljeskovicu.
Alin klanac
Prevoj koji se nalazi zapadno od Polače prema Kninu, zove se Alin klanac. Preko klanca vodi stari, i nešto zapadnije novi put za Topolje i Knin. Klanac je obrastao smrekom i trnjem. Pogodan je za iznenadne napade.
Polački hajduci na klancu, u zasedi, sačekaju Turke sa karavanom, koji se vraćao iz Zadra preko Knina u Turić. U borbi pogine vođa karavana Alija, a klanac se od tada zove „Alin klanac“.
Religija, kultura, običaji[uredi | uredi izvor]
U mjestu se nalazi Srpska pravoslavna crkva Sv. Apostola Petra i Pavla iz 1458. godine. Na području sela su snimani jugoslovenski filmovi: Vučari Donje i Gornje Polače, Braća po materi i Virdžina.
Crvena kapa (kićanka, dalmatinska ili lička kapa) je karakterističan deo muške nošnje. Pokrivač, „dno“ kape je crvena riza (sukno), a rese se izrađuju od crne svile.
U narodu ovog kraja popularna je interpretacija da crvena riza odozgo znači krv na Kosovu. Priče o srpskoj kapi i srpskom Kosovu, kod starijih Polačana i Turićana, bile su česte i sa posebnim pijetetom čuvane, kao i u patrijarhalnoj Crnoj Gori.
Škola[uredi | uredi izvor]
Škola u Polači je sagrađena 1800. godine, od kada počinje sa radom. U ovoj školi i selu, sve do 1941. godine pominjala se „bukvica“, tj. bukvar Dositeja Obradovića. Ovaj srpski prosvetitelj radio je u selu Plavnu i Orliću.
Škola u početku nije bila obavezna. Prvo je imala četiri razreda, a između 1920. i 1941. imala je šest razreda, tj. školovanje učenika u ovoj školi trajalo je četiri godine, a od 1920. godine, nastava je trajala šest godina za svaku generaciju. Početna dobrovoljna škola postala je obavezna od 1927. godine. Međutim, na molbu i zahtev roditelja, i posle 1927. učenik je bivao oslobođen od školovanja. Odluku o nepohađanju donosio je učitelj. Škola je u periodu od 1925. do 1941. imala do 180 učenika.
Škola je sagrađena od kamena. Imala je jednu učionicu, veličine oko 30 m², zatim hodnik i dvosoban stan sa kuhinjom, za učitelje, sve pod jednim krovom. Učionica je imala šest zastakljenih prozora. Klupe u učionici su bile u dva reda. U klupi je sedelo po šest učenika.
U početku, škola je imala samo jednog, a posle 1930. godine, dva učitelja. Nastava je bila mešovita. Za prvi i drugi razred u jednoj, a za treći i četvrti razred u drugoj smeni. U školi su održavani i časovi veronauke.
Škola je imala dva školska dvorišta u kvadrat, međusobno spojena, velika oko jedan hektar, sa više oraha, zasađenih u redove. U školskom dvorištu se nalazi i školska gusterna pitke vode za decu, učitelja i sveštenika. 1937. godine u školi je sagrađen savremeni nužnik.
U centru sela se nalazila, pored škole, crkve, Braskove kuće i žandarmerijska stanica u kući Lakanovića, zatim prodavnica, a posle 1965. i pošta.
Posle 1955. godine u Polači je otvorena još jedna škola za decu Male Polače u Radulovićima, a jedna u Podinarju na Kampu u Mirkovićima.
Ove tri škole, ubrzo su od osmogodišnjeg, ostale na četvorogodišnjem školovanju. Deca su po završetku četvrtog razreda putovala u Knin za završetak osmogodišnjeg školovanja.
Stočarstvo[uredi | uredi izvor]
Stočarstvo je bilo osnovni vid zanimanja i izvor za život. Zahvaljujući ogromnom prostoru od oko 100 km² za ispašu, stoku je bilo moguće držati. Najviše su gajene ovce, pa koze, zatim goveda, konji, magarci i svinje.
Posebne bogatije kuće sa stokom bile su u Podinarju. Isticali su se Špaletići, Kostići i Bumbići. Krajem leta u avgustu, sa hrasta i jasena, sečene su grane, denule se u stogove, tzv. lišnjake, za zimsko hranjenje stoke.
Građevinarstvo[uredi | uredi izvor]
Sve seoske kuće su građene od kamena. Debljina zidova je oko 90 cm. Pokrivene su kamenim pločama i nemaju plafon, a ni vlagu.
Svi objekti su zidani na blagom nagibu ili ravnom kamenjaru, gde nije obradivo zemljište, što znači da je svaka stopa obradivog zemljišta racionalno korišćena. Kuće su imale tri do četiri prostorije, obično odvojene.
Guvna
Građena su pored pojata u vidu kruga. Prečnik guvna je oko 20 m. Popločana su kamenim tablama. Na sredini kruga nalazi se drveni stub, visok iznad zemlje oko 120 cm. Stub se zove stožer. Za stožer se vežu dva do tri konja na uže, dugo 9 do 10 metara. Vezani konji se poteraju da trče ukrug, oko stožera. Uže se namotava na stožer do kraja, konji se otkače, okrenu, pa opet u krug, prvo odmota, pa opet namota na stožer. Pre ove radnje koja se zove vršidba žita, na guvno se stave snopovi žitarice.
Nakon vršidbe sa vilama i grabuljama se odvoji slama od žita, a zatim se žito na vetru sa lopatom prevejava, da bi vetar odneo plevu.
Na guvnu se komušao kukuruz, tj. ručno se skidala ljuska sa klipa. Na dalmatinskom suncu (miholjsko leto) sušili su se klipovi kukuruza. Posle sušenja, pet do sedam momaka uzimaju motke od sirovog jasena, vitke i duge do dva metra, pa bi ih tukli po kukuruzu, koji se postavi nasred guvna u vidu humke. Za dva sata rada grupa ljudi može da okruni do deset tona kukuruza.
Na guvnima se svadbovalo, igralo i pevalo, na verskim praznicima i krsnim slavama, a preko leta i spavalo.
Guvna su držala dva do tri brata, kao zajednička dobra, nakon deljenja braće.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 1991. godine u Polači je bilo 1.586 stanovnika, među kojima je bilo 1.577 Srba, 5 Hrvata i 4 ostalih. Prema popisu stanovništva iz 2001. godine, Polača je imala 134 stanovnika.[3] Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, naselje Polača je imalo 210 stanovnika.[4]
| Nacionalnost[5] | 1991. | 1981. | 1971. |
| Srbi | 1.577 | 1.467 | 1.819 |
| Jugosloveni | 85 | 5 | |
| Hrvati | 5 | 6 | 6 |
| Crnogorci | 1 | 1 | |
| ostali i nepoznato | 4 | 8 | 3 |
| Ukupno | 1.586 | 1.567 | 1.834 |
| Nacionalnost[5] | 1961. |
| Srbi | 1.030 |
| Hrvati | 1 |
| ostali i nepoznato | 2 |
| Ukupno | 1.033 |
| Nacionalnost[5] | 1961. |
| Srbi | 641 |
| Hrvati | 5 |
| ostali i nepoznato | 2 |
| Ukupno | 648 |
| Demografija[5] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1971. | 1.834 | |
| 1981. | 1.567 | |
| 1991. | 1.586 | |
| 2001. | 134 | |
| 2011. | 210 | |
Popis 1991.[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Polača je imalo 1.586 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Prezimena[uredi | uredi izvor]
|
|
Znamenite ličnosti[uredi | uredi izvor]
- U Polači je rođen srpski pisac Jovan Radulović.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Prvi rezultati popisa 2021. godine”. popis2021.hr. Arhivirano iz originala 14. 1. 2022. g. Pristupljeno 19. 1. 2022.
- ^ „Polaca - prilozi za monografiju”. polaca.net. Pristupljeno 12. 1. 2023.
- ^ Popis stanovništva 2001., Pristupljeno 16. 4. 2013.
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. 2011. Pristupljeno 16. 4. 2013.
- ^ a b v g Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Monografija sela Polača i Turić (Savo Milivojević)
- Internet prezentacija sela (jezik: srpski)
- Polača i njen pop ("Politika", 27. jul 1939)
 | ||
