Trebavska buna
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Trebavska buna, poznata i kao Protina ili Posavska buna, je bila buna iz 1858. godine uperena protiv begova radi uspostavljanja trećine i drugih tereta koje su na kmetove begovi navaljivali. Desetak godina pred bunu, turska vlada donijela je zakon po kome se olakšavaju i pravednije uređuju odnosi između kmetova i begova. Taj zakon (reformu) begovi nisu poštovali jer im nije išao u prilog. Bilo je više pokušaja da se problem riješi pregovorima. Opunomoćeni seljaci su pregovore vodili i u Travniku za vrijeme Tahir-paše.
Zbog loših ishoda pregovora i neodržanih obećalja od strane begova, trebavska sela zajedno sa posavskim počeše organizovati bunu. Iz ovog kraja u buni su učestvovala ova sela: Osječani Gornji i Osječani Donji, Čivčije, Paležnica Gornja, Paležnica Donja, Kožuhe, Koprivna, Tolisa, Vranjak i Zelinja. Vođe bune za ova sela su bili: protojerej Pavle Trifunović iz Osječana i hadži-pop Petko Jagodić iz Vranjaka. Glavna bitka je vođena dva dana na Dugoj Njivi, na Trebavi. Zabarikadirane ustanike (oko 3.000), iz prevca Gračanice napala je turska pješadija i konjica (oko 5.000 vojnika) 28. septembra 1858. U noći dugog dana bitke 29. septembra 1858. ustanici se povukoše s položaja zbog manjka municije. Zatim je nastala osveta i hajka na vođe ustanka po selima 1. oktobra 1858. godine.
O Trebavskoj buni je pisao Jovica Sajić, starac iz Kožuha, ali taj spis je izgubljen. Po njegovom kazivanju u ljetopis svoje parohije, pisan 1938. godine, pokojni Miloš Petrović, sveštenik iz Osječana napisao je odeljak pod naslovom Trebavska buna. U njemu se nalaze i dva podatka iz literature.
Kada su sva sela odlučila da dižu bunu, počeše od imućnijih ljudi kupiti stoku, prebacivati ih u Slavoniju i prodavati trgovcima, nekim Srbima iz Vukovara i Vinkovaca. Za novac su kupovali oružje i džebanu. Prvo su ih skrivali po ritovima kod Šamca, a onda narodu dijelili. Tajni sastanak, dogovor oko početka bune, održan je u selu Žabar kod Brčkog. Taj sastanak je održan u kući popa Stojčevića i na njemu su bili prisutni: oraški proto Stevo Avramović, glavni vođa bune, hadži-pop Petko Jagodić iz Vranjaka, proto i paroh osječanski Pavle Trifunović, pop Jaćim Stefanović iz Crkvine, pop Petar Vasić iz Ljubniče i pop Stanko Vuković iz Koprivne. Tada odlučiše da ustanak dižu u jesen 1858. godine kada se hrana sabere i završe poljski poslovi. Ipak, moraše nešto ranije dići ustanak jer dio kupljenog oružja (oko 3.000 pušaka i 15 tovara baruta i olova), sklonjenog u ritove pronađe Mamut-beg iz sela Batkuše. On ovo oružje prenese u Gradačac i preda kajmakanu.
Vidimo, iz prethodnog, da se radi o istovjetnoj buni trebavskog i posavskog kraja. Ova buna je imala dvije bitke na dva bojišta. Jedna, udružena trebavska sela na Dugoj Njivi, a druga, posavska, na Lipiku kod Gradačca.
- U „ljetopisu“ se još navodi da su „ustanici imali barjak, napravljen od bijeloga beza sa krstom“. Te, da je“ barjaktar bio Simo Đerić iz Kožuha“.
- U banjalučkom listu „Razvitak“, broj 5. i 6. iz 1910. godine, štampan je članak nekog K. K. o trebavskoj buni.
- „Pisac K. K. pomenutog članka u „Razvitku“ piše, da su se Osječanci u tim borbama ponijeli kao pravi junaci“.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- M. Prelog: Povijest Bosne 2-67