Jelena Varjaški
| jelena varjaški | |
|---|---|
 Jelena Varjaški | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1922. |
| Mesto rođenja | Vršac, Kraljevina SHS |
| Datum smrti | 9. maj 1942. (19/20 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Okupirana Srbija |
| Profesija | učenica |
| Delovanje | |
| Član KPJ od | 1941. |
| Učešće u ratovima | Narodnooslobodilačka borba |
Jelena Varjaški (Vršac, 1922 — Beograd, 9. maj 1942) bila je učesnica Narodnooslobodilačke borbe.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Rođena je u Vršcu 1922. godine. Ovde je završila osnovnu školu, nakon čega je upisala gimnaziju u Vršcu. Tokom školovanja priključila se omladinskom revolucionarnom pokretu, koji je bio vrlo razvijen u gimnaziji. Nedugo potom postala je član Saveza komunističke omladine (SKOJ).[1]
Bila je odlična učenica i dobijala nagrade za pismene sastave, kao i prvu nagradu na konkursu na temu Kakve bi koristi imalo društvo od ravnopravne žene, koju je raspisao Ženski pokret u Vršcu. Nakon odlaska Borislava Brace Petrova na studije, u leto 1940. postala je rukovodilac organizacije SKOJ u gimnaziji. Takođe, bila je aktivna u Omladinskoj sekciji Ženskog pokreta.[1]
Uprkos tome što je bila odlična učenica, bila je izbačena iz gimnazije, zbog govora koji je održala na sahrani jednog učenika, koji je pripadao omladinskom revolucionarnom pokretu. Dalje školovanje nastavila je u Pančevu, ali su završni razred i matura, njene generacije prekinuti aprila 1941. usled početka Drugog svetskog rata u Jugoslaviji.[1]
Nakon okupacije Jugoslavije, 1941. Banat u kome je živela potpao je pod specijalnu upravu nemačkog okupatora, a svu vlast su imali domaći Nemci folksdojčeri. Samo u Vršcu, oni su tada činili polovinu stanovništva. U toku priprema oružanog ustanka, aktivno je učestvovala u organizovanju Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP), zbog čega je primljena u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Potom joj je povreno da rukovodi organizacijom SKOJ u Vršcu. Aktivno je učestvovala u radu partijske tehnike i u rasturanju propagandnog partijskog materijala.[1]
Nakon pogibije sekretara Okružnog komiteta KPJ za južni Banat Slavka Munćana, koji je stradao 5. septembra 1941. u oružanom sukobu sa agentima Gestapo, usled izdaje pokrenuta je opsežna policijska akcija hapšenja aktivista Narodnooslobodilačkog pokreta. Među vršačkim antifašistima, uhapšenim 6. septembra 1941. nalazila se i Jelena Varjaški. Uhapšena grupa odvedena je najpre u logor Svilara u Pančevu, a odatle su potom prebačeni u logor Banjica u Beogradu.[1]
U „vršačkoj grupi”, kako je u logoru nazivana, grupa uhapšenih vršačkih antifašista, nalazio se između ostalih Milan Jakšić (potomak Đure Jakšića), sekretar Mesnog komiteta KPJ za Vršac i sedam žena, zatočenih u sobi broj 13, poznatoj kao „soba smrti” — Amalija Jakšić, Dragica Petrov, Kornelija Ankucić, Koviljka Ivanović, sestre Ivanka i Smilja Stojadinov i Jelena Varjaški. Decembra 1941. ovoj grupi priključena je i član Mesnog i Sreskog komiteta KPJ za Pančevo Olga Radišić Petrov, supruga Brace Petrova, koju je u Barandi uhapsio lično Juraj Špiler.[1][1]
Žene iz „vršačke grupe” ubijene su 9. maja 1942. u specijalnom kamionu-gasnoj komori zvanom „dušegupka“. Istog dana ubijeno je ukupno 220 zatočenika logora Banjica, među kojima se nalazilo 25 Jevrejki sa decom, porodica apotekara Svetolika Trajkovića, kao i više zatovorenica logora — iz Vršca i Užica.[1][2]
Njeno ime u Vršcu nose jedna ulica[3] i škola za osnovno i srednje obrazovanje.[4]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž Žene Srbije 1975, str. 794.
- ^ Banjica 1 1989, str. 153—154.
- ^ „Ulica Jelene Varjaški”. planplus.rs. n.d.
- ^ „ŠOSO Jelena Varjaški Vršac”. jelenavarjaski.edu.rs. n.d.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Žene Srbije u Narodnooslobodilačkoj borbi (PDF). Beograd: Prosveta/Nolit. 1975. COBISS.SR 162155015
- Begović, Sima (1989). Logor Banjica 1941—1944. tom I. Beograd: Institut za savremenu istoriju. COBISS.SR 24934145
