Džozef Pristli

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Džozef Pristli
Lični podaci
Datum rođenja(1733-03-13)13. mart 1733.
Mesto rođenjaBristol, Velika Britanija
Datum smrti6. februar 1804.(1804-02-06) (70 god.)
Mesto smrtiNortamberland, SAD
ObrazovanjeBatlijska gimnazija
Nagrade

Džozef Pristli (engl. Joseph Priestley; Bristol, 13. mart 1733 — Nortamberland, 6. februar 1804) je bio britanski hemičar, pisac, učitelj i političar.[3]

Otkrio je kiseonik 1774. godine. Identifikovao je mnoge druge gasove kao što su: amonijak, ugljen-monoksid, azot-oksid i sumpor-dioksid. Takođe je otkrio i da zelene biljke otpuštaju kiseonik za šta im je potrebna Sunčeva svetlost. Smatra se pronalazačem soda-vode.[4]

Podržavao je Francusku revoluciju i suprotstavljao se trgovini robljem. Emigrirao je u Ameriku 1794. godine. Tamo je i umro 1804. godine.[5]

Mladost i obrazovanje (1733–1755)[uredi | uredi izvor]

Crno-beli crtež dvospratne kuće od cigle uz put.
Pristlijevo rodno mesto (koje je sad srušeno) u Fildhedu, Birstal, Zapadni Jorkšir – oko 10 km (6,2 mi) jugozapadno od Lidsa[6]

Pristli je rođen u etabliranoj engleskoj disidentičkoj porodici (tj. nisu se povinovali Engleskoj crkvi) u Birstalu (blizu Batlija) u Zapadnom Rajdingu Jorkšira. On je bio najstariji od šestoro dece koju su imali Meri Svift i Džonas Pristli, koji se bavio završnom obradom tkanina. Pristli je poslat da živi sa svojim dedom kad je imao jednu godinu. Kući se vraćen pet godina kasnije, nakon što mu je umrla majka. Kada se njegov otac ponovo oženio 1741, Pristli je poslat da živi sa svojom tetkom i ujakom, bogatom Sarom bez dece (um. 1764) i Džonom Kejlijem, 3 mi (4,8 km) od Fildheda.[7]

Pristli je već kao dete bio prilično napredan – sa četiri godine mogao je besprekorno da recituje svih 107 pitanja i odgovora Vestminsterskog kraćeg katehizma – njegova tetka je tražila najbolje obrazovanje za njega, s namerom da on postane sveštenik. Tokom svoje mladosti, Pristli je pohađao lokalne škole, gde je učio grčki, latinski i hebrejski.[8]

Oko 1749. Pristli se ozbiljno razboleo i verovalo se da umire. Odgajan kao pobožni kalvinista, on je verovao da je iskustvo obraćenja neophodno za spasenje, ali sumnjao je da ga je imao. Ova emocionalna nevolja ga je na kraju navela da dovede u pitanje svoje teološko vaspitanje, zbog čega je odbacio taj izbor i prihvatio je univerzalno spasenje. Kao rezultat toga, starešine njegove matične crkve, nezavisne gornje kapele Hekmondvajka, odbile su mu prijem kao punopravnog člana.[7][9]

Priestlijeva bolest mu je ostavila trajno mucanje i on je tada odustao od bilo kakve misli da stupi u službu. Pripremajući se da se pridruži srodniku u trgovini u Lisabonu, učio je francuski, italijanski i nemački pored aramejskog i arapskog. Podučavao ga je velečasni Džordž Hagerstoun, koji ga je prvi uveo u višu matematiku, prirodnu filozofiju, logiku i metafiziku kroz dela Isaka Votsa, Vilema Grejvsanda i Džona Loka.[10]

Daventri Akademija[uredi | uredi izvor]

Pristli je na kraju odlučio da se vrati svojim teološkim studijama i 1752. godine upisao je Daventri, disidentsu akademiju.[11] Pošto je već bio načitan, Priestliju je bilo dozvoljeno da preskoči prve dve godine nastave. Nastavio je intenzivno proučavanje; ovo je, zajedno sa liberalnom atmosferom škole, pomerilo njegovu teologiju dalje ulevo i on je postao racionalni disident. Prezirući dogmu i religiozni misticizam, racionalni disidenti su naglašavali racionalnu analizu prirodnog sveta i Biblije.[12]

Pristli je kasnije napisao da je knjiga koja je na njega najviše uticala, osim Biblije, bila Zapažanja o čoveku Dejvida Hartlija (1749). Hartlijeva psihološka, filozofska i teološka rasprava je postulirala materijalnu teoriju uma. Hartli je imao za cilj da izgradi hrišćansku filozofiju u kojoj bi verske i moralne „činjenice“ mogle biti naučno dokazane, cilj koji je Pristlija zaokupljao tokom celog njegovog života. Na trećoj godini u Daventriju, Pristli se posvetio sveštenstvu, koju je opisao kao „najplemenitiju od svih profesija“.[13]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „List of Fellows of the Royal Society 1660 – 2007, K – Z”. royalsociety.org. The Royal Society. Arhivirano iz originala 12. 12. 2007. g. Pristupljeno 1. 8. 2019. 
  2. ^ „Copley archive winners 1799–1731”. royalsociety.org. The Royal Society. Arhivirano iz originala 11. 1. 2008. g. Pristupljeno 1. 8. 2019. 
  3. ^ „Joseph Priestley | Biography, Discoveries, & Facts | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-22. 
  4. ^ Knjiga: "Pronalasci...". Schils, René (2011). How James Watt Invented the Copier: Forgotten Inventions of Our Great Scientists. Springer Science & Business Media. p. 36. 
  5. ^ Gribin, Meri i Džon (2007). Stvaranje budućnosti. ISBN 978-86-7436-655-4. 
  6. ^ Schofield 1997, str. 2
  7. ^ a b Gray & Harrison: Oxford Dictionary of National Bilography, pp. 351-352
  8. ^ Schofield (1997), 2–12; Uglow, 72; Jackson, 19–25; Gibbs, 1–4; Thorpe, 1–11; Holt, 1–6.
  9. ^ Schofield (1997), 1, 7–8; Jackson, 25–30; Gibbs, 4; Priestley, Autobiography, 71–73, 123.
  10. ^ Schofield (1997), 14, 28–29; Uglow, 72; Gibbs, 5; Thorpe, 11–12; Holt, 7–9.
  11. ^ Schofield (1997), 28–29; Jackson, 30; Gibbs, 5.
  12. ^ McEvoy 1983, str. 48–49
  13. ^ Qtd. in Jackson, 33. See Schofield (1997), 40–57; Uglow, 73–74; Jackson, 30–34; Gibbs, 5–10; Thorpe, 17–22; Tapper, 314; Holt, 11–14; Garrett, 54.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Primarni materijali[uredi | uredi izvor]

  • Lindsay, Jack, ur. (1970). Autobiography of Joseph Priestley. Teaneck: Fairleigh Dickinson University Press. ISBN 978-0-8386-7831-2. .
  • Miller, Peter N.,, ur. (1993). Priestley: Political Writings. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42561-2. .
  • Passmore, John A., ed. Priestley's Writings on Philosophy, Science and Politics. New York: Collier Books, 1964.
  • Rutt, John T., ed. Collected Theological and Miscellaneous Works of Joseph Priestley. 2 vols. London: George Smallfield, 1832.
  • Rutt, John T., ed. Life and Correspondence of Joseph Priestley. 2 vols. London: George Smallfield, 1831.
  • Schofield, Robert E., ed. A Scientific Autobiography of Joseph Priestley (1733–1804): Selected Scientific Correspondence. Cambridge: MIT Press, 1966.

Biografije[uredi | uredi izvor]

Sekondarni materiali[uredi | uredi izvor]

  • Anderson, R. G. W.; Lawrence, Christopher (1987). Science, Medicine and Dissent: Joseph Priestley (1733–1804). London: Wellcome Trust. ISBN 978-0-901805-28-7. .
  • Bowers, J. D (2007). Joseph Priestley and English Unitarianism in America. University Park: Pennsylvania State University Press. ISBN 978-0-271-02951-1. .
  • Braithwaite, Helen (2003). Romanticism, Publishing and Dissent: Joseph Johnson and the Cause of Liberty. New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-98394-2. .
  • Conant, J. B., ed. "The Overthrow of the Phlogiston Theory: The Chemical Revolution of 1775–1789". Harvard Case Histories in Experimental Science. Cambridge: Harvard University Press, 1950.
  • Crook, R. E. A Bibliography of Joseph Priestley. London: Library Association, 1966.
  • Crossland, Maurice. "The Image of Science as a Threat: Burke versus Priestley and the 'Philosophic Revolution'". British Journal for the History of Science 20 (1987): 277–307.
  • Donovan, Arthur (1996). Antoine Lavoisier: Science, Administration and Revolution. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-56218-8. 
  • Eshet, Dan. "Rereading Priestley". History of Science 39.2 (2001): 127–59.
  • Fitzpatrick, Martin. "Joseph Priestley and the Cause of Universal Toleration". The Price-Priestley Newsletter 1 (1977): 3–30.
  • Garrett, Clarke. "Joseph Priestley, the Millennium, and the French Revolution". Journal of the History of Ideas 34.1 (1973): 51–66.
  • Fruton, Joseph S. (2002). Methods and Styles in the Development of Chemistry. Philadelphia: American Philosophical Society. ISBN 978-0-87169-245-0. .
  • Kramnick, Isaac. "Eighteenth-Century Science and Radical Social Theory: The Case of Joseph Priestley's Scientific Liberalism". Journal of British Studies 25 (1986): 1–30.
  • Kuhn, Thomas (1996). The Structure of Scientific Revolutions (3rd izd.). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-45808-3. .
  • Haakonssen, Knud, ur. (1996). Enlightenment and Religion: Rational Dissent in Eighteenth-Century Britain. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-56060-3. .
  • McCann, H (1978). Chemistry Transformed: The Paradigmatic Shift from Phlogiston to Oxygen. Norwood: Alex Publishing. ISBN 978-0-89391-004-4. .
  • McEvoy, John G. "Joseph Priestley, 'Aerial Philosopher': Metaphysics and Methodology in Priestley's Chemical Thought, from 1762 to 1781". Ambix 25 (1978): 1–55, 93–116, 153–75; 26 (1979): 16–30.
  • McEvoy, John G. "Enlightenment and Dissent in Science: Joseph Priestley and the Limits of Theoretical Reasoning". Enlightenment and Dissent 2 (1983): 47–68.
  • McEvoy, John G. "Priestley Responds to Lavoisier's Nomenclature: Language, Liberty, and Chemistry in the English Enlightenment". Lavoisier in European Context: Negotiating a New Language for Chemistry. Eds. Bernadette Bensaude-Vincent and Ferdinando Abbri. Canton, MA. . Science History Publications. 1995. ISBN 978-0-88135-189-7. .
  • McEvoy, John G. and J.E. McGuire. "God and Nature: Priestley's Way of Rational Dissent". Historical Studies in the Physical Sciences 6 (1975): 325–404.
  • McLachlan, John (1983). Joseph Priestley Man of Science 1733–1804: An Iconography of a Great Yorkshireman. Braunton and Devon: Merlin Books. ISBN 978-0-86303-052-9. .
  • McLachlan, John. "Joseph Priestley and the Study of History". Transactions of the Unitarian Historical Society 19 (1987–90): 252–63.
  • Philip, Mark. "Rational Religion and Political Radicalism". Enlightenment and Dissent 4 (1985): 35–46.
  • Rose, R. B. "The Priestley Riots of 1791". Past and Present 18 (1960): 68–88.
  • Rosenberg, Daniel. Joseph Priestley and the Graphic Invention of Modern Time. Studies in Eighteenth Century Culture 36(1) (2007) pp. 55–103.
  • Rutherford, Donald (1995). Leibniz and the Rational Order of Nature. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-46155-9. .
  • Schaffer, Simon. "Priestley Questions: An Historiographic Survey". History of Science 22.2 (1984): 151–83.
  • Sheps, Arthur. "Joseph Priestley's Time Charts: The Use and Teaching of History by Rational Dissent in late Eighteenth-Century England". Lumen 18 (1999): 135–54.
  • Watts, R. "Joseph Priestley and Education". Enlightenment and Dissent 2 (1983): 83–100.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Džozef Pristli na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Џозеф_Пристли&oldid=27557916”