Antičke terme u Niškoj tvrđavi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Antičke terme u Niškoj tvrđavi
Antičke terme u Niškoj tvrđavi
MestoNiš Srbija
Sagrađen4. vek – 5. vek
GraditeljRimljani
Tip struktureGradsko kupatilo

Antičke terme u Niškoj tvrđavi jedan su od arheoloških lokaliteta i jedinstvena prostorna ambijentalna celina, antičkog carskog Naisa (današnjeg Niša) u neposrednoj blizini Beogradske kapije. Naime radi se o javnom, reprezentativnom delu antičkog grada, sa svim osobinama koje odlikuje kasnoantičku – tetrahijsku arhitekturu.[1]

Arheološka istraživanja na ovom lokalitetu, prvi put su vršena 1952. godine i tom prilikom otkriven je njihov zapadni deo sa hipokaustom u samoj blizini Beogradske kapije na zapadnom bedemu.[2] Kasnijim istraživanjima, koja su vršena u dva navrata, od 1962. do 1963. i od 1995. do 1996. godine, po prvi put su ispitane istočne prostorije i veći deo objekta. Arheološki nalazi proistekli iz ovih istraživanja ukazuju da su terme mogle biti izgrađeni u periodu od 4. do 5. veka, u Konstantinovo vreme, ili nakon njegove smrti.[3]

Status i kategorija zaštite[uredi | uredi izvor]

Zbog svog istorijskog i arheološkog značaja lokalitet je proglašen, 23. decembra 1982. godine, za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i pod brojem SK 289 uvedeno je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.[4]

Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Razvoj antičkog Naisa (današnjeg Niša) započet je s kraja 1. veka, prvo kao vojno utvrđenje na desnoj obali Nišave (na prostoru na kome su u 18. veku Osmanlije sazidale nišku Tvrđavu i Gradskom polju severno od tvrđave). Među autoritetima, vlada mišljenje da je ranorimskom gradu na desnoj obali Nišave prethodilo manje domorodačko selo (vicus), što je bilo presudno i za obrazovanje vojnog utvrđenja u njegovoj blizini.[5]

Položaj i organizacija Naisusa u antičko doba bila je uslovljena raspoloživim površinama za izgradnju naselja u središnjem delu Niške kotline. Ondašnjim graditenjima, za obrazovao i razvijao antičkog grad na raskrsnici važnih balkanskih putnih pravaca, kao najpovoljnija lokacija ukazao se meandar reke Nišave, zbog lakšeg povezivanje leve i desne obale, reke, ali boljih mogućnosti za odbranu grada. Kao posebno interesantna topografska pozicija za antičke gradidetelje bila je desna obali Nišave, jer je u odnosu na druge delove kotline bila prostrana, ravna i pogodnija za zasnivanje naselja i nekropola (možda utvrđenja).[6][7]

Na osnovu raspoložive arheološke, istorijske i epigrafske građe u razvoju gradskog naselja Nais mogu se izdvojiti:

  • Ranorimski period
  • Kasnorimski period ili grad pozne antike.[a]

Nakon osnivanja provincije Gornja Mezija, od 15. godine n.e., Nais je postao, pored vojnog logora i strateški značajno civilno naselje i trgovački centar na raskrsnici puteva, ka severu jugu, zapadu i istoku Balkana.[8] Na to upućuje istorijska, epigrafska i arheološka građa koja donekle ukazuje na mogući razvoj utvrđenog antičkog grada, nakon kolonizacije Rimljana na desnoj obali Nišave (prostor današnje tvrđave). Naime oni su na tom prostoru obrazovali pored vojnog i civilno naselje kojem je dodeljen status municipija - grada sa određenim stepenom samoupravnog prava, u vreme Hadrijana (117—138).[9]

U periodu Dioklecijanove vladavine (284—305), a po svoj prilici u vreme Licinija (308—324) i Konstantina (306—337) antički Naisus doživljava procvet, naglo se razvija, a raste i broj stanovništva i vojske.[10] To je zapravo bilo doba kada je u njemu rođen čuveni rimski imperator i vojskovođa Flavije Valerije Konstantin (Konstantin Veliki), 274. godine. Tada zahvaljujući Konstantinu (vladaru cele Rimske imperije), Nais postaje snažan i neosvojiv kastrum, i značajan administrativni, ekonomski i vojni centar provincije Gornja Mezija. U drevnom Naisu Konstantin je nakon donošenja Milanskog edikta, hrišćanima dozvolio da, bez posledica, javno ispovedaju svoju veru, čime je utro put daljem razvoju jedne od najrasprostranjenijih svetskih religija.

Kako je Nais već bio gusto naseljen, to je otežavalo podizanje monumentalnih građevina ili njegovu temeljnu rekonstrukciju unutar zidina već izgrađenog gradskog bedem, pa su pojedine gradske četvrti i ulice rekonstruisane za nove potrebe. Na osnovu novonastalih potreba i prostornih mogućnosti, pretpostavlja se da su tako novoizgrađene terme nastale na prostoru izvan zidina Antičketvrđave.

Rimska civilizacija koja je izuzetno poštovala i negovala kult vode obilato je koristila njene blagodeti u svakodnevnom životu. Za Rimljane svih slojeva, kupanje i telesna nega bili su važna delatnost u slobodno vreme, pa su tako i stanovnici Naisa prihvatili te običaje, pa su za tu namenu u specijalno sagrađenim termama, na više lokaliteta, svakodnevno koristili toplu vodu sa lokalnih izvora Niške kotline.

Položaj i prostranstvo arheološkog nalazišta[uredi | uredi izvor]

Jedno vreme su prrostor Antičkih termi, Nišlije neprimereno koristile za ugostiteljski objekat

Ovaj arheološki lokalitet pozicioniran je u delu Tvrđave, istočno od Beogradske kapije, koja je nakon više od 11 vekova, izgrađna u vreme Osmanlija u 18. veku (1719—1723).[11][12][13]

Položaj termi, je verovatno bio uslovljen već izgrađenom infrastrukturom na prostoru južno, od južnog bedema antičkog Naisa, tako da se na osnovu brojnih otkrića smatra da su terme izgrađene izvan zidina (lat. extra muros) tvrđave. Na to ukazuju delovi bedemskog zida otkrivenog severno od građevine.[b]

Antičke terme (kupatilo) koje su unutar zidina današnje Niške tvrđave iz perioda Osmanlijske vlasti, u Rimsko doba bile su sa spoljne strane jugozapadnog dela utvrđenja, u sastavu gradskih zidina vizantijskog Naisa. Činilo ih je niz međusobno povezanih prostorija različite namene, među kojima su bile najznačajnije:

  • dve svlačionice — (lat. apodyterium),
  • toplo kupatilo — (lat. caldaria),
  • hladno kupatilo — (lat. frigidarium)
  • prostorija za znojenje — (lat. sudatorium),
  • ložište — (lat. praefurnium), koje je bilo smešteno pored prostorije za znojenje. Topao vazduh iz ložišta strujao je između stubića hipokausta i zagrevao pod ispod kada za kupanje i prostoriju za znojenje.
  • prostorija nepoznate namena, na južnoj strani termi.

Terme su razuđene osnove, pravougaonog oblika, dimenzije 31,00 x 25,00 m, sa ulazom na istoku i većim dvorištem na jugu.

Uz severozapadnu stranu termi registrovani su ostaci bedema vizantijskog utvrđenja, a u mlađim kulturnim slojevima ovog objekta otkrivena je manja nekropola. Na osnovu brojnih komada novca i pokretnog materijala terme se mogu datovati u drugu polovinu 4. veka.

Zapadno i jugozapadno od termi prilikom kopanja temelja za novogradnju i uređenje savremene gradske pijace otkriveni su delovi mnogih objekata. Pored opeke sa žigom (lat. cohors I Aurelia Dardanorom), na ovom mestu nađen je i žrtvenik posvećen Dijani i jedan pitos sa oko 100 kg rimskog novca s kraja 3. veka.[v]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Dosadašnja arheološka istraživanja u niškoj tvrđavi vršena su na malim površinama i nisu odgovorila na mnoga pitanja u vezi sa nastankom i organizacijom najstarijeg rimskog naselja, dok se sa nešto više podataka može raspravljati o izgledu poznoantičkog grada.
  2. ^ Bedemski zid Antičkog Naisa nije otkriven na većoj dužini i analizovan do temeljnog dela. Nije potpuno jasno da li je u pitanju srednjovekovni ili antički tvrđavski zid. Nije isključeno da su prilikom izgradnje srednjovekovne Turske tvrđave korišćeni zatečeni ostaci antičkog bedema.
  3. ^ Novac je bio kovan u vremenu od 254 do 282. godine, u vreme Valerijana (253—260) i Proba (276—282). Od ovog nalaza 5 kg se čuva u Niškom muzeju, a 7 kg je odneto u Narodni muzej u Beogradu.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Andrejević B. (1996). Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja. Niš: Prosveta
  2. ^ P. Petrović, Niš u antičko doba, Niš (1976). str. 55.
  3. ^ P. Petrović, Medijana. Rezidencija rimskih careva, Beograd 1994, 14; Idem, IMS IV, 39.
  4. ^ Antičke terme, Spomenici kulture u Srbiji
  5. ^ P. Petrović, Niš u antičko doba, Niš (1976). str. 49.
  6. ^ J. Ćirić, Prilog istorijsko-geografskom proučavanju lokacije Niša, Niškizbornik 1, Niš 1974, 28 – 29;
  7. ^ M. Kostić, Niška kotlina, Niš (1967). str. 296.
  8. ^ Simonović D. i sar. (1995). Istorija Niša U: Enciklopedija Niša: prva knjiga, Niš, Gradina:Prosveta
  9. ^ P. Petrović, Niš u antičko doba, Niš 1976,pp. 35 – 36.
  10. ^ D. Srejović, Naissus – zadužbina cara Konstantina, Rimski carski gradovi i palate u Srbiji, Galerija SANU, knj. 73, Beograd (1993). str. 57–58
  11. ^ Milić D. i sar. (1983). Istorija Niša 1: Od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1978 godine. Niš, Gradina: Prosveta
  12. ^ Grupa autora (2011). Leksikon grada Niša. Beograd
  13. ^ Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Antičke terme u Niškoj tvrđavi na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Античке_терме_у_Нишкој_тврђави&oldid=27386561”