Buđanovačko jevanđelje
Buđanovačko jevanđelje je rukopis iz 1548. godine.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Buđanovačko jevanđelje naziv je rukopisa koji je prepisao sveštenik Vuk u Sremu, u selu Buđanovci 1548. godine od 24. maja do 14. avgusta 1548. [1]
Za prve informacije o Buđanovačkom jevanđelju znamo zahvaljujući Đorđu Sp. Radojičiću, koji je ovaj rukopis video u oktobru 1937. godine. Do tada se nalazilo u vlasništvu sveštenika Lazara Stanimirovića iz sela Mirkovci kod Vinkovaca koji ga je dobio od sakupljača istorijskih starina protojereja Mladena Ćirića iz Dopsina[2] Rukopis je bio ponuđen Narodnoj biblioteci na prodaju. Kao upravnik Odeljenja stare štampane knjige, Radojičić je odmah shvatio o kakvom važnom rukopisu je reč. Nije imao novca da ga otkupi za biblioteku, ali je uspeo da iz njega načini ispise. Vlasnik rukopisa nameravao je da ga proda u inostranstvu, što je Radojičić uspeo da spriječi: "Ja sam, naravno, sve činio da mu tu nameru osujetim. I srećom uspeo sam. Taj je važan rukopis ostao u našoj zemlji. Postao je svojina patrijarha Gavrila i ja sam ga pre rata imao prilike da proučavam. Načinio sam i neke fotografske snimke."[3]
Toma Maksimović, industrijalac i direktor fabrike Bata u Borovu, kupio je ovaj rukopis i poklonio ga srpskom patrijarhu Gavrilu Dožiću 1939. godine. Primopredaja poklona obavljena je tokom patrijarhove posete Vukovaru i Borovu, a o svom motivu da ga podari upravo patrijarhu, Maksimović je na donjoj margini Buđanovačkog jevanđelja napisao: "U odanoj sinovskoj ljubavi poklanjam ovo starodrevno Jevanđelje patrijarhu srpskom gosp. dr Gavrilu kao istoriski dokument da su Srbi živeli u Sremu pod upravom beogradskog arhiepiskopa gosp. Longina i pre seobe Srba pod Čarnojevićem, a pod vladom velikog osvajača cara Sulejmana. Toma S. Maksimović, Borovo, uoči Aranđelovdana, 1939."[2] Tokom Drugog svjetskog rata rukopis se nalazio u Patrijaršiji. Nakon patrijarhove smrti 1950, Buđanovačko jevanđelje, kao i patrijarhova biblioteka i ostatak njegove imovine, bili su predmet sudskog spora između rodbine, odnosno naslednika pokojnog patrijarha i Srpske pravoslavne crkve. Spor je okončan 1962. i od tada se ne zna gde se nalazi Buđanovačko jevanđelje.
Ovo je veoma važan rukopis, jer sadrži zapis da je prepisano sa Četvorojevanđelja štampanog na Cetinju. Od ovog Četvorojevanđelja, kao što je poznato, nije ostao sačuvan nijedan list. Samim tim Buđanovačko jevanđelje jeste glavni, mada ne i jedini, dokaz da je ovo Četvorojevanđelje bilo štampano. Zbog toga je postalo dio naučne rasprave o broju inkunabula (četiri ili pet?) objavljenih u ovoj, najstarijoj južnoslovenskoj ćirilskoj štampariji.[4] O značaju Buđanovačkog jevanđelja, Đorđe Sp. Radojičić kaže: "Da nije nađen taj prepis sa zapisom o ‘izvodu od formi Crnojevića ot složenija Makarijeva’, ne bi se znalo da je u Štampariji Crnojevića štampano i Četvorojevanđelje".[5]
Opis rukopisa[uredi | uredi izvor]
Buđanovačko jevanđelje je srpske recenzije, pisano na hartiji i ćirilicom. Rukopis je ukoričen u koži. Povez je iz doba kad je Jevanđelje pisano. Ima 293 lista. Veličina listova: 30,5 h 20–21 cm. Veličina teksta: 21,5 h 12,5 cm. Na svakom listu ima 21 red. Osim najnovijeg zapisa Tome Maksimovića o poklanjanju Jevanđelja patrijarhu Gavrilu, u rukopisu postoje ovi zapisi: Gerasim Radovič; Vasilije Sebišanovič, učitelj – 10 junija 1822; arhiepiskopu i mitropolitu Pavlu Nenadoviću pisah Zaharija Popović.[6]
Rukopis su najviše proučavali profesori novosadskog Filozofskog fakulteta, Đorđe Sp. Radojičić i Borivoje Marinković. Zahvaljujući njima, imamo glavna saznanja o ovom rukopisu, njegove fotografije, opis, kao i literaturu.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Tomin, Svjetlana (2019). „O Četvorojevanđelju, petoj inkunabuli iz štamparije Crnojevića. Nekoliko napomena”. Spsko jezičko i književno nasleđe na prostoru današnje Crne Gore, zbornik radova. Podgorica-Novi Sad-Banja Luka: 3.
- ^ a b Simić, Jovanka (19. 10. 2021). „ČUDESNO "PUTOVANjE" BUĐANOVAČKOG JEVANĐELjA: Svetlana Tomin o izgubljenom svedočanstvu iz 1548. o prisustvu Srba u Sremu i pre Velike seobe”. Večernje Novosti. Pristupljeno 3. 11. 2021.
- ^ Tomin, Svetlana. „Buđanovačko jevanđelje — tragom rukopisa iz 1548. godine”. Osam vekova autokefalije Srpske pravoslavne crkve. II: 302.
- ^ Tomin, Svjetlana (2019). „O Četvorojevanđelju, petoj inkunabuli iz štamparije Crnojevića. Nekoliko napomena”. Spsko jezičko i književno nasleđe na prostoru današnje Crne Gore, zbornik radova. Podgorica-Novi Sad-Banja Luka: 3—4.
- ^ Đorđe Sp., Radojičić (1940). „Povodom jednog članka o starim srpskim štamparijama”. Srpski književni glasnik. Beograd. knjiga LX, sveska 3,: 214—215.
- ^ Tomin, Svetlana. „Buđanovačko jevanđelje — tragom rukopisa iz 1548. godine”. Osam vekova autokefalije Srpske pravoslavne crkve. II: 303.
