Velika pijaca (Beograd)
Velika pijaca | |
|---|---|
 Univerzitetski trg (1890), sa Pijacom Svetog Andreje(ranije Velika pijaca) | |
| Administrativni podaci | |
| Grad | Beograd |
| Opština | Opština Beogradska, kvart Varoški |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 49′ 09″ S; 20° 27′ 27″ I / 44.81910° S; 20.45742° I |
  Velika pijaca Velika pijaca na karti Grada Beograda | |
Velika pijaca osnovana je 1824. godine pored nekadašnjeg turskog groblja, a posle Studentskog parka u sklopu Studentskog trga u Beogradu.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Velika pijaca nalazila se na prostoru Akademskog parka, današnji Studentski park preko puta Univerziteta s jedne strane, a sa druge strane Uprave grada Beograda, Glavnjača, a danas Hemijskog fakulteta. Do njenog otvaranja srpski seljaci su bili prinuđeni da svoje proizvode prodaju na putevima kojima se prilazilo gradu, dok bi ih turski vojnici posle otkupa od seljaka preprodavali po višim cenama u samom centru Beograda.[1]
Seljaci su se stalno žalili da im turski vojnici otimaju robu na prilazu varoškim kapijama. To je dosadilo i srpskim i turskim vlastima, pa su zajednički odlučili 1824. godine da se otvori pazarište tj. pijaca. Kratko vreme se nalazila na kraju Knez Mihailove ulice. Posle je preseljena pored turskog groblja na mestu današnjeg Studentskog parka.[2]
Tokom 1862. godine premeštena je na Terazije, tik uz Terazijsku česmu, ali je 1871. godine referendumom građana vraćena na prvobitnu adresu.[2]
Sam naziv Velika pijaca je označavao važnost ove pijace u odnosu na ostale pijace u Beogradu. Prostor pijace je bio susret seoskog i gradskog stanovništva. Seljaci su bili odeveni u narodne nošnje i davali su živopisan izgled samom ambijentu pijace.
Godine 1887. Velika pijaca promenila je ime u Pijaca Svetog Andreja.[1]
Velika pijaca je zatvorena 1927. godine kao gradsko ruglo.[2] Pijaca je predstavljala središte Beograda gde je pulsirao život. Tu su se mogli videti stari Jevreji sa dugim bradama, jevrejske žene sa šarenim maramama obavijenim oko fesa pokrivenog crnim kićankama, turske hanume ogrnute feredžama, građani u širokim čakširama, srpski žandari, srpske žene u fistanu i libadetu sa fesom na glavi.[3]
Izgled Velike pijace[uredi | uredi izvor]
Posle rušenja turskog groblja ispred Kapetan—Mišinog zdanja, postavljena je pijaca koja je imala nekoliko redova. U gornjem delu , prema Velikoj školi, pijaca je bila neuređena, pa nije bilo izgrađenih tezgi. Seljaci su razvrstavali robu na asurama, čaršavu ili direktno prodavali iz donetih korpi.[4] Seljaci su prodavali namirnic koje su sami proizvodili i donosili u Beograd. Iza njih su obično bili profesionalni prodavci. To su bili kupci koji su kupovali robu po nižoj ceni, donosili je na Veliku pijacu i prodavali je po višim cenama. Zvali su ih piljarima. Iza njih, na centralnom delu pijace, podignute su drvene barake. Tu su bile smeštene mesare. Iza njih, a prema Hemijskom fakultetu su prodavale robu zemunske piljarice, a posle njih alasi. [5][6]
Uticaj Emilijana Josimovića[uredi | uredi izvor]
Emilijan Josimović, arhitekta i profesor Velike škole, je imao zadatak da Beogradu da nov nacionalni identitet posle odlaska Turaka. U varoši su falile i pijace, ali i zelene površine. Posebnu pažnju posvetio je prostorima za nove pijace, jer po njegovom mišljenju jedna velika pijaca nije mogla da bude pristupačna čitavom beogradskom stanovništvu. Takođe, želeo je i da na drugi način iskoristi veliku površinu u centru varoši, koju je zauzimala pijaca. Njegov predlog bio je da se Velika pijaca izmesti na tri nove tačke Beograda, a taj prostor da se iskoristi kao zelena površina kojih nije bilo mnogo u to vreme. Ipak, Velika pijaca je nastavila sa radom sve do 1926. godine. Bila je manje površine zbog novoizgrađenog Univerzitetskog parka. Godine 1926. gradska uprava je konačno zatvorila ovu pijacu i tada su nastale Kalenić i Jovanova pijaca.[1][7][8]
Cene na Velikoj pijaci[uredi | uredi izvor]
Oka kafe je tada koštala tri groša. Nadnice su iznosile 4—15 groša u zavisnosti od vrste poslova i nagodbe. Prodavala su se drva 4—8 cvancika po kolima, mast se prodavala po 3 groša i 20 para oka, ćumur 55 para vreća, jaja koja su se prodavala na par 18—22 pare par.[9]
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
- U Beogradskim opštinskim novinama objavljeno je koji delovi varoši su u sistemu čišćenja. Kad je reč o Velikoj pijaci čisti se ceo kaldrmisan prostor sa delom kaldrme ispred Velike škole do Dilberove apoteke, kao i ceo prostor nekaldrmisanog zemljišta oko parka i svuda gde prodavci dolaze s kolima i stoje.[10]
- Odnošenje đubreta iz kvarta Varoškog, sa Velike pijace je subotom, kao i u ulicama Vasina, Uzun Mirkova i Glumačka.[11]
- Zanimljivo je da se u 19. veku dolazilo na pijacu kako bi ljudi pronašli pomoć u kući (zusku ili pedantnu damu), tako da su te žene ovde glancale posuđe, čistile cipele, prale veš, šile.[1]
- U požaru 29. jula 1923. stradalo je 68 "baraka" a još 25 je razvaljeno radi sprečavanja širenja vatre.[12] U to vreme za pijacu je rečeno da "jedna je sramota i pravi rezervoar nečistoće".[13]
Hotel Makedonija[uredi | uredi izvor]
Sa bočne strane Velike pijace nalazio se hotel Makedonija, na vrhu Vasine ulice. To je bila trgovačka kafana gde su svraćali svi trgovci iz unutrašnjosti. Kafana je bila na neki način vrsta pijačnog vašara. Tu su svraćali svi koji su došli na pijacu, i oni koji pazare, ali i trgovci, bilo na kafu ili rakiju.[14][15]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g „Prva beogradska pijaca”. Beogradske priče iz dugog 19. veka. Pristupljeno 3. 6. 2019.
- ^ a b v Todorović, Milenko. Beograd koga više nema. Beograd: Politika. str. 39.COBISS.SR 80515079
- ^ Kaćanski, Vladislav St. (2008). Stari izgled Beograda. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 14—16.
- ^ Stojanović, Dubravka (2017). Kaldrma i asfalt: urbanizacija i evropeizacija Beograda 1890-1914 (četvrto izd.). Beograd: Udruženje za društvenu istoriju. str. 71.
- ^ „Pijac kod Miše kapetana”. Novosti. Pristupljeno 3. 6. 2019.
- ^ Beogradske pijace. - U: Beogradske opštinske novine, 1934.
- ^ „Emilijan Josimović, prvi srpski urbanista”. Pejzažna arhitektura. Pristupljeno 4. 6. 2019.
- ^ Josimović, Emilijan (1867). Objasnenje predloga za regulisanje onoga dela varoši Beograda što leži u šancu : sa jednim litografisanim planom u razmeri 1/3000. Beograd: Državna knjigopečatnja.
- ^ „Beogradska pijaca”. Čiča Srećkov list. Broj 1: 8. 1848.
- ^ Javne površine koje opštinski povlašćenik čisti. - U: Beogradske opštinske novine, 4. oktobar 1889.
- ^ Iznošenje đubreta. - U: Beogradske opštinske novine, 3. jul 1888, str: 175-176
- ^ "Politika", 30. jul 1923, str. 4 - 5
- ^ "Politika", 15. avg. 1923
- ^ Nušić, Branislav (1984). Stari Beograd. Beograd: Prosveta.
- ^ „Beogradske kafane”. Kod kicoša. Pristupljeno 4. 6. 2019.