Veliki Majdan (Ljubovija)

Veliki Majdan je rudnik olova i cinka koji se nalazi u Ljuboviji, u Srbiji. U zapadnoj Srbiji, na zapadnim padinama Boranje, Jagodnje, Sokolskih planina i Medvednika, na više mesta se na samoj površini nailazi na pojave rudnih žica koje u sebi sadrže rudu olova i cinka (Koševine, V. Cip, Jovanovići, Lipnik, Veliki Majdan, Postenje, Tisovik i dr.), među kojima je naznačajnije ležište Veliki Majdan.

Geografski položaj[uredi | uredi izvor]

Rudno polje rudnika Veliki Majdan obuhvata prostor između Krupinske i Kolaričke reke,^[1] planine Jagodnje (Mačkov kamen) i prema zapadu se proteže do reke Drine. Na ovom području nalaze se mnogobrojni ostaci starih rudarskih i topioničkih radova (hodnici, potkopi, zarušena okna, razvaline topionica i rudničkih zgrada), koji ukazuju da je na ovom prostoru nekada bilo veoma razvijeno rudarstvo i topioničarstvo olova.

Od starijih radova vredno je pomenuti veliki otkopani prostor u Kojićima, površine oko 2.000 m², koji svojim izgledom podseća na manji površinski kop. Nažalost, svi srednjovekovni ili još stariji rudarski i topioničarski radovi i dalje su još arheološki neistraženi, što je razlog da detaljnijih podataka o ovim starim radovima još nema.

Od pedesetih godina 20. veka, pa sve do početka 2000-ih, rudnik je nesmetano radio, kada je zaustavio proizvodnju i preradu rude zbog poplavom oštećene brane flotacijskog jalovišta, koja je ugrožavala zdravlje stanovništva i reku Drinu. ^[2] Narednih godina se javilo nekoliko neuspešnih pokušaja saniranja brane, pa je usled toga 2006. godine pokrenut stečajni postupak nad rudnikom. Iste godine je rudnik Veliki Majdan kupila kompanija Mineco Limited koja i danas vodi rudnik sa ruskim partnerima.

Geologija ležišta[uredi | uredi izvor]

Neposredna okolina rudnika izgrađena je uglavnom od paleozojskih škriljaca i srednjotrijaskih krečnjaka, u koje su, u vidu malih intruzija, utisnuti neogeni dacito-andeziti i kvarclatiti, a lokalno i dajkovi.

U severnom delu ležišta Veliki Majdan javljaju se i eruptivne breče. Pojava kontaktne metasomatoze i stvaranje skarnova je ograničenih razmera. Rudna tela se javljaju u krečnjacima, delom na kontaktu sa kvarclatitima, a delom na kontaktu sa paleozojskim škriljcima argilitskog sastava. Ova rudna tela obično su lokalizovana u jednoj užoj zoni i imaju oblik nepravilnih stubova, koji prema dubini padaju pod veoma strmim uglom. Dimenzije ovih rudnih tela su promenljive, što se može pratiti sa geoloških planova ne već otvorenim horizontima.

Prema ovim podacima površime rudnih tela kreću se od 30 do 2.000m². Njihov prostorni raspored ne pokazuje neku jasno izraženu pravilnost. Rudna tela obrazovana u krečnjacima obično su lokalizovana na presecima razloma, sa pojavom račvanja (rudne apofize), pri čemu se dubinom može doći i do spajanja više apofiza. Ruda se obično javlja u masivnim rudnim telima, dok su impregnacije ređe, a vezane su samo za zone eruptivnih breča.

U okviru ovog ležišta, zapaženo je prisustvo odvojenih kvarcno-antimonitskih tanjih žica, koje su u ovom ležištu od malog ekonomskog značaja. Pored antimonita, u pojedinim delovima ležišta, lokalno se nilazi i na pojave cinabarita i fluorita, a registrovane su i pojave nikla i kobalta od malog ekonomskog značaja.

Ruda se uglavnom sastoji od pirita, sfalerita i galenita i znatno manje minerala bakra i drugih metala. Sadržaj olova i cinka u rudnim telima kreće se:

olovo do 5%
cink do 10%

Srednji sadraj po rudnim telima

Pb - 5%
Zn - 4%
Ag - 190 g/t

Koncentrat sfalerita sadrži

Cd - 0,3-1,0%
Indijum - 117 g/t

Koncentrat olova sadrži

Bi - 0,8%
Ag - 0,12%

Rudarske aktivnosti[uredi | uredi izvor]

Novija istorija Velikog Majdana započinje u šezdesetim godinama 19. veka kada su u režiji države započeti obimniji istražni radovi, koji su rađeni sporo i sa prekidima do 1881, od kada su istraživanja nešto intezivnija i traju do 1903. godine. U tom periodu izrađeno je ukupno oko 1000 metara podzemnih prostorija koje su presekle nekoliko manjih rudnih žica, aline i rudne žice orudnjene zone koje opravdavaju dalja ulaganja u rudnik. To je bio dovoljan razlog da 1903. godine radovi na istraživanju ovog ležišta budu obustavljeni. Do Prvog svetskog rata vlasnik povlastice radi samo toliko da ne izgubi istražno pravo. Za vreme rata, i odmah posle rata, nije ništa rađeno do 1931. godine kada su istražni radovi obnovljeni, ali se radilo sporo, sve dok 1936. godine povlasticu nije preuzelo englesko društvo Drina Mining Sotrapy sa sedištem u Londonu. Od tada počinje organizovanije da se istražuje. Istražni radovi i otvaranje ležišta završeni su 1939. godine. Tadašnjim istražnim radovima ležište je otvoreno sa nekoliko horizonata, od kojih je najniži na koti 455. Ovi radovi otvorili su centralni deo rudišta i pripremili ga za eksploataciju. Za vreme Drugog svetskog rata slabo šta je rađeno, a ni odmah posle rata, tako da je rudnik tek 1953. godine započeo da proizvodi rudu.

Iako ležište u Velikom Majdanu spada među polimineralna ležišta, u periodu između ratova i za vreme rata, pored osnovnih mineralnih komponenti (olova i cinka), ostale mineralne komponente nisu izdvajane. Tek posle Drugog svetskog rata i rekonstrukcije flotacije u Velikom Majdanu su pored osnovnih mineralnih komponenti sa uspehom izdvajani: srebro, bakar zatim kadmijum a od 1980. izdvajan je i pirit.

Iako su istražno pripremni radovi bili završeni 1939. godine, radovi na otkopnoj pripremi započeti su tek 1952. a redovna proizvodnnja 1953. godine. Proozvodnja je bila mala, jer nedovoljno pripremljen rudnik nije mogao ni da proizvede veće količine rude.

Posle Drugog svetskog rata rudnik Veliki Majdan, kao i ostali rudnici u okviru Podrinjskog regiona, postali su vlasništvo države i ulaze u sastav jedinstvenog državnog preduzeća pod imenom Rudarsko-topioničarski basen Zajača.

Radovi na otvaranju ležišta izvedeni do Drugog svetskog rata (do kote 455), kao i oni radovi koji su otvorili dublje delove ležišta (do kote 40), na čijoj dubini su zbog privredne i političe krize u zemlji, radovi obustavljeni i rudnik zatvoren 2002. godine.

Rudnik danas[uredi | uredi izvor]

Rudnik olova i cinka Veliki Majdan kod Ljubovije, koji je u većinskom vlasništvu britanske kompanije Mineko, tokom 2018. godine je poslovao uspešno, ispunivši planiranu proizvodnju, uz realizaciju istražnih radova i dodatna ulaganja u infrastrukturu i novu opremu.^[3]

U protekloj, desetoj godini od ponovnog pokretanja proizvodnje, u Rudniku Veliki Majdan proizvedeno je ukupno oko 6.700 tona komercijalnog koncentrata olova i cinka. Od 2009. godine, kada je u ovom rudniku ponovo pokrenuta proizvodnja, prerađeno je više od 480.000 tona rude.

Rudnik Veliki Majdan je za 2018. na ime rudne rente platio Republici Srbiji platio 51.640.892 dinara, čime je ukupna naknada plaćena od 2008. do kraja 2018. dostigla iznos oko 347,7 miliona dinara.

U tom Rudniku trenutno radi 300 ljudi, 15 više nego u 2017. godine, a njihove zarade su u 2018. godini povećane za 11%.

Prosečne plate kvalifikovanih rudara u ovom trenutku iznose 85.000 dinara neto. U 2019. planirano je povećanje od 10%, što će zavisiti od rezultata rada i cena metala na berzi.

U ovoj godini rudnik ima plan da proizvodnju održi na istom nivou, s tim da će nastaviti ulaganja u istražno-pripremne radove u iznosu od 1 mil USD samo u eksploatacionom polju Velikog Majdana. Takođe su planirana istraživanja u istražnim poljima Kosjerić i Veliki Majdan, kao i nastavak industrijsko-tehnoloških ispitivanja bakarne rude.

Kao preduzeće koje je izuzetno značajno za lokalnu privredu i stanovništvo, Rudnik je uključen u realizaciju asfaltiranja lokalnog puta Veliki Majdan-Selenac-Mačkov Kamen, dužine oko 15 km. Rudnik je u protekloj godini donirao oko 2.000 m³ kamenog nasipa za donji noseći sloj, a takođe svojom mehanizacijom i materijalom je radio na održavanju lokalne infrastrukture.

Takođe, Rudnik Veliki Majdan pomaže rad lokalnih sportskih i kulturno-umetničkih društava, kao i Dom zdravlja u Ljuboviji.

Za Rudnik Veliki Majdan pitanje zaštite životne sredine jedno je od najvažnijih, kojima se vodi pri poslovanju. Rudnik ulaže u održavanje sistema za zaštitu prirodnih voda, pa redovno čisti korito Selanačke reke, orezuje vegetaciju, održava mostove. Analize vode u tokovima ispod i iznad rudnika potvrđuju da je voda odgovarajućeg kvaliteta i da nema zagađenja. Visok nivo bezbednosti postignut je sanacijom brane jalovišta i ostalih infrastrukturnih objekta, koja je urađena pre 11 godina kada je Mineko preuzeo Rudnik.

Ovaj rudnik izašao je iz stečaja 2006. godine, a njegovu revitalizaciju Agencija za stečaj Republike Srbije proglasila je jednom od najbolje rešenih. Rudnik je bio potpuno devastiran i potopljen, i radovi na sanaciji i revitalizaciji Rudnika Veliki Majdan trajali su do 2009. godine.

Pored Rudnika Veliki Majdan, britanska kompanija Mineko sa svojim partnerima upravlja sa još dva rudnika olova i cinka u Srbiji – Rudnikom kod Gornjeg Milanovca i Bosil-Metalom kod Bosilegrada, gde je pokrenuta pilot proizvodnja. U BIH, Mineko upravlja Rudnikom olova i cinka Gross, sprovodi istražne radove u starom rudniku antimona kod Novog Goražda, a u toku 2017. pokrenuta je proizvodnja i u rudniku ceruzita kod Olova. U Čelebićima kod Foče su uspešno obavljene prve faze istražnih radova i overen je elaborat o rudnim rezervama, a ove godine je potpisan Ugovor o koncesiji za eksploataciju rude olova i cinka.^[3]