Vizantijsko-gruzijski ratovi
| Vizantijsko-gruzijski ratovi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Minijatura koja prikazuje poraz gruzijskog kralja Jorgona I ("Georgije od Abasgile") od strane vizantijskog cara Vasilija II. Hronika Jovana Skilice, koja se čuva u Madridu. Georgije je prikazan kako bežie na konju sa desne strane, a Vasilije kako drži štit i sa leve strane. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Vizantijsko carstvo Vojvodstvo Kldekari |
Kraljevstvo Gruzija | ||||||
| Jačina | |||||||
|
Potencijal za mobilizaciju 250.000 ljudi 1025. god.
| |||||||
Vizantijsko-gruzijski ratovi (gruz. ბიზანტიურ-ქართული ომები) bili su niz sukoba u periodu od 11−13. veka u nekoliko strateških okruga na vizantijsko-gruzijskim granicama.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Integritet samog Vizantijskog carstva bio je pod ozbiljnom pretnjom nakon što je pobuna izbila 976. god i uzela maha u punom obimu, nju je predvodio Varde Sklira. Zbog ozbiljnosti situacije, gruzijski princ David III od Tao-a pomogao je Vasiliju II i nakon odlučne pobede lojalista u bici za Pankaliju, nagrađen je vladavinom nad ključnim carskim teritorijama na istoku Male Azije. Međutim, Davidovo odmetanje od Vasilija u pobuni Varde Foke iz 987. god izazvlo je nepoverenje Konstantinopolja prema gruzijskim vladarima. Nakon neuspeha pobune, David je bio primoran da Vasilija II naznači za naslednika svoje ogromne imovine.
Ovaj sporazum uništio je prethodni sporazum kojim je David načinio svog usvojenog sina, Bagrata III Gruzijskog, svojim naslednikom. Kada je David umro početkom 1001, Vasilije II je preuzeo one teritorije koje su činile njegovo nasledstvo - Tao, Teodosipolj, Pasian i oblast oko jezera Van (Apahunik) sa gradom Mancikert – i pridodao ih temi Iberije.
Sledeće godine gruzijski princ Gurgen, prirodni otac Bagrata III, krenuo je da preuzme Davidovo nasledstvo, ali ga je onemogućio vizantijski general Nićifor Uran, duks Antiohije, prisiljavajući naslednika Gruzijskog Bagratida da prizna novo preuređenje. Uprkos ovim neuspesima, Bagrat je mogao da postane prvi kralj jedinstvene gruzijske države 1008. Umro je 1014. godine, a njegov sin, Georgije I, nasledio je dugogodišnju obavzu da povrati one teritorije u Tao-u koje su bile u vizantijskim rukama.
Pohod Vasilija II na Gruziju[uredi | uredi izvor]
Mladi i ambiciozni Georgije I pokrenuo je pohod za obnovu nasledstva David Kuropata u Gruziji i zauzeo Tao 1015-1016. god. On je Takođe ušao u savez sa egipatskim fatimidskim kalifom, El-Hakimom (996—1021), koji je time stavio Vasilija u tešku situaciju, prisiljavajući ga da se uzdrži od oštrog odgovora na Georgijevu ofanzivu.
Osim toga, Vizantinci su u to vreme bili uključeni u iscrpljujući rat sa Bugarskim carstvom, ograničavajući svoje akcije na zapad. Ali čim je Bugarska osvojena 1018, a El-Hakim više nije bio živ, i Vasilije je poveo svoju vojsku protiv Gruzije. Pripreme za veliki pohod protiv Kraljevine Gruzije pokrenute su u nekoliko faza, počev od ponovnog utvrđivanja Teodosiopolja. U jesen 1021. godine Vasilije, koji je bio na čelu velike vojske ojačane od strane Varijaške garde, napao je gruzijce i njihove jermenske saveznike, povrativši Basiane napredovao je dalje do granica oblasti Taoa u unutrašnjoj Gruziji. Kralj Georgije je zapalio grad Oltisi kako bi sprečio da padne u neprijateljske ruke i povukao se u Kolu. Dana 11. septembra se odigrala krvava bitka kod sela Širimni na jezeru Palakazio (sada Čildir, Turska), a car je izvojevao skupu pobedu, prisiljavajući Georgija da se povuče prema severu u svoje kraljevstvo. Opustošivši zemlju na svom putu, Vasilije se povukao u zimu u Trapezunt.
Zatim je usledilo nekoliko pokušaja pregovora o sukobu, a u međuvremenu, Georgije je dobio pojačanja od Kahetijaca i pridružio se vizantijskim komandantima načelu sa Nićiforom Fokom i Nićiforom Ksifijom u njihovoj bezuspešnoj pobuni u zaleđini carstva. U decembru je Georgijev saveznik, Jermenijski kralj Senekerim Vaspurakan, koji je bio uznemiravan od Turaka Seldžuka, predao je svoju kraljevinu caru. Tokom proleća 1022. godine, Vasilije je pokrenuo konačnu ofanzivu, ostvarivši veliku pobedu nad Gruzijcima kod Svindaksa. Napadnut i kopnom i morem, kralj Georgije predao je Tao, Basijanu, Kolu, Artanu i Džavaheti, a ostavio svog sina Bagrata kao zarobljenika u Vasilijevim rukama.
Gruzijski građanski rat[uredi | uredi izvor]
Demetrije od Klarjetija[uredi | uredi izvor]
Ubrzo posle dolaska Bagrata IV na presto, Konstantin VIII je poslao vojsku da preuzme ključnu gradsku tvrđavu poznatu kao Artanudžija u ime gruzijskog princa Bagratida Demetrija, sina Gurgena iz Klarhjeta, koji je bio oduzeota dedi Bagrata IV-a, Bagratu III, a koja je predstavljala njegovo nasledno dobro u Artanuji početkom 1010-ih. Nekoliko gruzijskih plemića prebeglo je Vizantiji, ali su se verni podanici Bagrat-a tvrdoglavo borili.[1] Vizantinci su prevladali u gruzijskim pograničnim područjima i opkolili Kldekari, ključnu tvrđavu u provinciji Trialeti, ali nisu uspeli da je zauzmu i vratili su se nazad na oblast Šavšeti. Lokalni episkop Saba Tbeti organizovao je uspešnu odbranu područja koje je bilo ugroženo što je vizantiju primoralo na promenu taktike.
Zatim je car Konstantin VIII je poslao Demetrija iz Anakopije, prognanog gruzijskog princa, koga su mnogi smatrali legitimnim pretendentom prestola, da silom pruzme gruzijsku krunu. Konstantinova smrt 1028. godine učinila je da dođe do prekida invazije, a 1030. regent, kraljica Mariam koja je postala udovica posetila je novog cara Romana III (1028—1034). Pregovarala je o mirovnom sporazumu i vratila se uz visoku vizantijsku titulu kuropalata za Bagrat 1032. godine. Marija mu je takođe dovela vizantijsku princezu Helenu kao suprugu.
Demetrije od Anakopija[uredi | uredi izvor]
U perodu oko 1033. godine dvor se suočio sa drugom dinastičkom nevoljom, ovog puta sa Bagratovim polubratom Demetrijem iz Anakopije, sinom Jorgona I iz njegovog drugog braka sa Aldom iz Alanije. Demetrius i Alda su živli u Anakopiji, tvrđavi u Abhaziji, koju im je ostavio pokojni kralj George I. Napori Bagratove majke Mariam da pridobiju Demetriusovu lojalnost prema kruni bili su uzaludni. Ugrožena od strane Bagrata, Alda je prešla na Vizantijsku stranu i predala Anakopiju caru Romanu III 1033. god,[2] koji je nagradio njenog sina Demetrija zvanjem magistra. Prema Gruzijskim hronikama: Kralj Bagrat je porazio objedinjenu vojsku svojih protivnika i potom opkolio Anakopiju, a onda se vratio, ostavljajući Otagoa Čačasdzea i njegovu vojsku da preuzmu upravu nad tvrđavom.
Liparit IV od Kaldekarija[uredi | uredi izvor]
Godine 1038. Liparit IV, vojvoda Kldekarija bio je na vrlo blizu zarobljavanja gruzijskog grada Tbilisija, koji je vekovima bio pod muslimanskim uticajem; ali strahujući od njegove rastuće moći, gruzijski plemići su ometali ovaj plan i ubedili kralja da sarađuje sa emirom Tbilisija. Kao rezultat, Liparit se pretvorio u zakletog neprijatelja Bagrata i počeo aktivno sarađivati sa stranim silama kako bi sproveo osvetu. Oko 1039. godine, on je obećao svoju podršku Bagratovom polubratu Demetriju iz Anakopije koji se vratio u Gruziju sa vizantijskom vojskom kako bi preuzeo krunu.[3]
Pretendenti su uživali u brojnim uspesima protiv kraljevskih vojski, uprkos njihovim naporima da preuzmu ključnu tvrđavu, Ateni što je ispostaviće se bilo uzaludno, Liparit i Vizantinci su izvojevali veliku pobedu u bici kod Sasiretija, gde je Bagrat pretrpeo poraz i bio prisiljen da se povuče sa svog istočnog poseda i da se skloni u zapadne gruzijske visoravani.[3] Međutim, Demetrije je neočekivano umro 1042. godine. Alda je, sa sinom Demetrijem Davidom, pobegla u rodnu Alaniju. Liparit je nastavio borbu protiv Bagrata i postao je glavni pobornik vizantijskog uticaja u regionu.[3]
Bagrat je apelovao na cara Konstantina IX, i dogovorio je putem vizantijskog posredovanja da Liparit treba da dobije gotovo polovinu kraljevstva (južno od reke Mtkvari) samo kao poslušan objekt kralja Gruzije. Tako je u periodu od 1045. do 1048. god Liparit IV, vojvoda oblasti kao što su Trialeti, Argveti, Donja i Gornja Iberija, princ-Konstable Gruzije, postao je najmoćnija osoba u Kraljevstvu. Ne bez razloga, arapski hroničar Ibn el-Athir ga naziva "kraljem Abasagijana [tj. Gruzijaca]". Liparit, koga vizantijski pisci zovu Lipariti, ujedno je bio vizantijski zvaničnik sa prestižnim činom magistra (a možda i kuropalata).[4][5]
Tokom seldžučkog pohoda na Anadoliju 1048. godine, Liparit, koji se borio na vizantijskoj strani, bio je zarobljen u bici kod Kapetrona. Bagrat je to iskoristio i vratio se na svoje istočne posede. Kraljeva sreća se brzo preokrenula, međutim, nakon povratka Liparita iz zatočeništva 1049 ili 1051.[6] Buntovni vojvoda prisilio je Bagrata da beži u Konstantinopolj, gde je bio zadržan, što je bio rezultat Liparitovih intriga, i porajalo tri godine. U odsustvu Bagrata (1050—1053), Liparit je bio efikasan vladar Gruzije; čak je postavio Bagratovog sina Georgija II kao kralja i proglašen je regentom. Posle povratka Bagrat-a 1053. godine, Liparit je opet zaratio sa njim. Na kraju, 1060. godine njegovi sledbenici su ga uhapsili i predali kralju, koji ga je prisilio na odlazak u manastir kao i na to da se zamonaši pod imenom Anton. Liparit je umro ubrzo posle toga u Carigradu i bio je prebačen u svoj patrimonijalni manastir u Katskiju u Gruziji.[3]
Mir[uredi | uredi izvor]
Druga polovina 11. veka obiležila je strateški značajna invazija Turaka Seldžuka, koji su krajem desetog veka uspeli da izgrade ogromno carstvo, uključujući većinu srednje Azije i Persije. Sldžučka pretnja je podstakla gruzijske i vizantijske vladare da ostvare blisku saradnju. Da bi osigurala savez, Bagratova kćerka Marija se udala, negde između 1066. i 1071. godine, za vizantijsko sa-cara(vladara) Mihajla Duku.
Gruzijski pohod na Čaldiju[uredi | uredi izvor]
Uprkos teritorijalnim gubicima od strane Vasilija II, gruzijski kraljevi su uspeli da zadrže svoju nezavisnost i ujedine većinu gruzijskih zemalja u jednu državu. Mnoge teritorije koje su ustupljene carstvu osvojili su Turci Seldžuci tokom 1070-ih i 1080-ih godina, čime je osigurana tema Iberije od pružanja pomoći od strane vizantijskog guvernera Gregorija Pakourijana, koji je započeo evakuaciju ovog regiona ubrzo nakon katastrofe koju su je vizantijska vojska doživela od Seldžuka kod Manzikerta. Ovom prilikom, Georgije II Gruzijski dobio je vizantijsku titulu cezara, i dodeljena mu je tvrđava Kars i postavljen je na dužnost glavnog čoveka koji je vršio kontrolu na istočnim granicama carstva.
Odnosi između dve hrišćanske monarhije tada su generalno bili mirni osim u jednoj od epizoda iz 1204. godine, kada je car Aleksije III Anđel konfiskovao donaciju gruzijske kraljice Tamare. Uvređena ovakvim postupkom, Tamara je ovaj neprijateljski čin iskoristila kao izgovor za svoje proširenje duž jugozapadne obale Crnog mora, naseljene velikom gruzijskom populacijom.
Gruzijska vojska pod komandom Aleksija i Davida Komnina napala je Vizantiju sa istoka krajem marta ili početkom aprila 1204. Prema gruzijskim hronikama, pohod je trajao osam dana, prošao je pored Trapezunta preko Lazike i završio se zauzećem Trapezunta u aprilu. Lokalni zapovednik duks Nićifor Palaiologos nije organizovao dovoljno efikasnu odbranu protiv moćnijih gruzijskih snaga.
Već 13. aprila 1204. godine Konstantinopolj je pao u ruke kstašima, koji su tamo uspostavili Latinsko carstvo. Prema gruzijskim izvorima, novoosvojene teritorije date su Aleksiju i Davidu Komneninu, gde su oni uspostavili pro-gruzijsku državu. Aleksije je proglašen za cara, dok je David imenovan za stratega. Neki naučnici veruju da je nova država bila potčinjena Gruziji, bar u prvim godinama svog postojanja, početkom 13. veka.
Naredne godine, David Komnin je komandovao gruzijskim trupama u uspešnom pohodu koji je rezultirao osvajanjem teritorije između Trapezunta i Herakleje Pontike, dok je Aleksije porazio Sedžuke i ponovo zauzeo Amisos, Sinopu, Oinaion i Čalibiju.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Holmes, Catherine, Basil II and the Governance of Empire (976–1025). Oxford University Press. 2005. ISBN 978-0-19-927968-5. str. 482.
- ^ Alemany 2000, str. 222.
- ^ a b v g Bedrosian, Robert (1983). „Liparit IV Orbēlean”. Ur.: Joseph Reese Strayer. Dictionary of the Middle Ages. Scribner. str. 586. ISBN 978-0-684-16760-2.
- ^ Paul A. Blaum (2005). Diplomacy gone to seed: a history of Byzantine foreign relations, A.D. 1047-57. International Journal of Kurdish Studies. (Online version) Arhivirano 2008-04-30 na sajtu Wayback Machine
- ^ Seibt, Werner (2001). Liparites als „byzantinischer“ Familienname in der Komnenenzeit. In: Dedicatio. Ist'oriul-pilologiuri dziebani (= Festschrift Mariam Lortkipanidze). Tbilisi: 123-131
- ^ Karanadze, Maia (2007). „ახალი ქრონოლოგიური ცნობა ბაღვაშთა ფეოდალური სახლის შესახებ” [New chronological information on the feudal house of Baghvashi]. Mravaltavi: Philological and Historical Researches (na jeziku: Georgian). 22: 315—319. ISSN 1987-7943.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Alemany, Agusti (2000). Sources of the Alans: A Critical Compilation. Brill Publishers. str. 222. ISBN 978-90-04-11442-5.