Vizantijsko mračno doba
Termin vizantijsko mračno doba je istoriografski termin za period u istoriji Istočnorimskog (vizantijskog) carstva, tokom 7. i 8. veka, koji označava prelaz između kasnoantičkog ranovizantijskog perioda i „srednjovekovnog“ srednjevizantijskog doba. „Mračno doba“ karakterišu rasprostranjeni preokreti i transformacija vizantijske države i društva, što je rezultiralo oskudicom istorijskih izvora.
Propast[uredi | uredi izvor]
Sedmi vek je bio prekretnica u istoriji Vizantijskog carstva. Na svom početku, Istočno rimsko carstvo je još uvek kontrolisalo većinu obala Mediteranskog basena i suočavalo se sa Sasanidskim carstvom kao glavnim rivalom na Istoku. Pad Zapadnog rimskog carstva narušio je ovaj tradicionalni poredak, i uprkos ratovima za ponovno osvajanje cara Justinijana I u 6. veku, mnogi od teritorija koje je osvojio u Italiji i Španiji brzo su napuštene. Ali to je još uvek bio prepoznatljiv kasnoantički svet kojim je dominiralo Rimsko carstvo, sa Mediteranom kao centralnom geografskom tačkom i gradovima kao glavnom društvenom i ekonomskom jedinicom.[1]
Poslednji vizantijsko-sasanidski rat oslabio je državu, ali su je muslimanska osvajanja u 7. veku zauvek razbila. Novonastali kalifat ne samo da je bio daleko moćniji i opasniji nego što je Persija ikada bila, već je i razbio političko jedinstvo mediteranskog sveta i pomerio centar moći na istok, prvo u Damask, a zatim u Bagdad. Vizantija je ostala teritorijalno osakaćena, svedena na status periferne sile i u stalnoj odbrani od osvajača sa svih strana.[1]
Reforme[uredi | uredi izvor]
Ova kriza je dovela do dubokih promena u prirodi i kulturi vizantijske države; promene na unutrašnjem planu nisu bile završena sve do 9. veka, kada je pritisak muslimana na Carstvo oslabio.[2] Vizantijska država nakon završetna reformi „bila je imperija i kultura usredsređena na cara i prestonicu“[3] Takođe je bila mnogo militarizovanija: civilnu kasnoantičku administrativnu strukturu, koju su uspostavili Dioklecijan i njegovi naslednici, zamenile su teme, od kojih je svaki upravljao vojni komandant (strategos, „general“). Tako je ukinuta kruta razlika između civilne i vojne hijerarhije, koja je bila obeležje kasnoantičkog sistema.[4] Sa teritorijalnim gubicima koji su Carstvo sveli na njegove osnovne teritorije u Anadoliji i delovima Balkana, administracija je pojednostavljena, pri čemu je centralna vlada u suštini apsorbovala staru provincijsku administraciju pretorskih prefektura u centralizovanu hijerarhiju. U tom procesu, nekoliko velikih birokratskih odseka iz kasnoantičkog perioda zamenjeno je nizom manjih, uže fokusiranih fiskalnih biroa, koji su svi bili približno jednakog statusa.[5] Druga promena je bila da je grčki takođe konačno zamenio latinski kao jezik administracije tokom ovog perioda.[6]
Muslimanska osvajanja, zajedno sa slovenskim migracijama u jugoistočnu Evropu otprilike u isto vreme, rezultirala su slomom kasnoantičkog društvenog poretka. U nekim slučajevima, gradovi su svedeni na mala utvrđena naselja, istaknuta uglavnom kao odbrambeni bastioni i tržni centri; vizantijska prestonica, Konstantinopolj, ostala je veoma naseljena.[7] Provincijalna aristokratija je opadala; nestale su kancelarije kao što su dekurioni gradova a sa njima i političke funkcije zemljoposedničke aristokratije. Veliki zemljoposednici kasne antike bili su upropašćeni stalnim invazijama, a oni koji su preživeli izgleda da su napustili gradove na utvrđena seoska imanja.[8] Mnoga provincijska aristokratija tokom ovog perioda uspelijeu da zadrže - ili stekne svoje pozicije kroz vršenje funkcija u temama.[8]
Obrazovanje je u ovom periodu pretrpelo težak udarac. Neki oblik visokog obrazovanja je još uvek bio dostupan u prestonici; privatno obrazovanje je i dalje bilo dostupno za bogate, ali je njegovo sticanje bilo mnogo teže. Konkretno, obrazovanje iz oblasti rimskog prava, koje je bilo osnova za javnu karijeru, pretrpelo je nagli pad, potpomognuto činjenicom da je predavanje prava tradicionalno vršila mala grupe uglavnom paganskih profesora.[9] Brojčano i kvalitativno propadanje obrazovane klasa imalo je za posledicu i pad broja proizvedenih filoloških dela, jer je zainiteresovanost za takva dela bila mala i sve manja iz godine u godinu.[10] Umetnost i arhitektura su takođe opali. Mnogi kamenolomi su bili napušteni. Osim utvrđenja — koja su često izvedena prilično na brzinu — skoro sve građevinske aktivnosti su prestale tokom ovog perioda.[11]
Istorijski izvori[uredi | uredi izvor]
Vizantijskih izvora o ovom periodu ima malo i uglavnom su nastali nakon istorijskog perioda.[3] Nije poznat vizantijski istorijski izvor od kraja poslednjeg velikog vizantijsko-sasanidskog rata oko 630. godine pa sve do kasnog 8. veka, kada je Nićifor I Carigradski napisao Kratku istoriju, a nekoliko decenija kasnije je Teofan Ispovednik napisao Hroniku.[12] Administrativni i pravni izvori su takođe oskudni, sa jedinim izuzecima „Zakon o poljoprivrednicima“ i „Zakon o Rodskom moru“.[13] Veliki deo informacija za ovaj period je izveden iz nevizantijskih izvora: arapski istoričari, jermenski i sirijski izvori sa periferije Carstva, iako su mnogi izvori takođe nastali nakon događaja koje opisuju.[13] Bogoslovska dela su izuzetak od šire prisutne oskudnosti izvora, ali opet, zbog opadanja obrazovanih slojeva u samoj Vizantiji, većina ih je napisana na periferiji Carstva ili u zemljama pod kontrolom kalifata, dok su dela iz Carigrada skoro potpuno izostala.[14][15]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Louth 2008, str. 221.
- ^ Louth 2008, str. 222.
- ^ a b Louth 2008, str. 224.
- ^ Louth 2008, str. 236–237, 239–241.
- ^ Louth 2008, str. 237–239.
- ^ Louth 2008, str. 238.
- ^ Louth 2008, str. 221, 224.
- ^ a b Treadgold 1997, str. 394.
- ^ Treadgold 1997, str. 395–396.
- ^ Treadgold 1997, str. 397–398.
- ^ Treadgold 1997, str. 399.
- ^ Louth 2008, str. 224–225.
- ^ a b Louth 2008, str. 225.
- ^ Louth 2008, str. 225–226.
- ^ Treadgold 1997, str. 397–399.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gregory, Timothy E. (2010). A History of Byzantium (Second izd.). Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-8471-7.
- Haldon, John (1997). Byzantium in the Seventh Century: the Transformation of a Culture. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-31917-X.
- Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2.
Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]
- Brubaker, Leslie; Haldon, John (2011). Byzantium in the Iconoclast Era, c. 680–850: A History. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-5214-3093-7.
- Curta, Florin; Szmoniewski, Bartłomiej Szymon (2019). The Velestino Hoard: Casting Light on the Byzantine 'Dark Ages'. Palgrave Macmillan. ISBN 978-3-0300-4845-7.
- Decker, Michael J. (2016). The Byzantine Dark Ages. London and New York: Bloomsbury. ISBN 978-1-4725-3606-8.
- Haldon, John (2016). The Empire That Would Not Die: The Paradox of Eastern Roman Survival, 640–740. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-08877-1.
- Ivison, Eric A. (2007). „Amorium in the Byzantine Dark Ages (seventh to ninth centuries)”. Ur.: Henning, Joachim. Post-Roman Towns, Trade and Settlement in Europe and Byzantium, Vol. 2: Byzantium, Pliska, and the Balkans. de Gruyter. str. 25—59. ISBN 978-3-11-018358-0.
- Niewöhner, Philipp (2007). „Archäologie und die „Dunklen Jahrhunderte” im byzantinischen Anatolien” [Archaeology and the 'Dark Centuries' in Byzantine Anatolia]. Ur.: Henning, Joachim. Post-Roman Towns, Trade and Settlement in Europe and Byzantium, Vol. 2: Byzantium, Pliska, and the Balkans. de Gruyter. str. 119—157. ISBN 978-3-11-018358-0.
