Geltaht

Zvanična teritorija Geltahta u Irskoj

Saobraćajni znak na irskom jeziku u okrugu Donegol

Geltaht (jednina: Gaeltacht, množina: Gaeltachtaí) je naziv za regije u Irskoj u kojima je irski jezik preovlađujući jezik u međusobnom govoru stanovništva.

Regije

Ove oblasti se pre svega nalaze na prostoru zapadne Irske i to u grofovijama (okruzima) Donegol, Mejo, Golvej, Keri i Kork kao i na manjim prostorima južnog dela okruga Voterford te na istoku zemlje u okrugu Mid. Sveobuhvatno, na pomenutim prostorima živi oko 86000 ljudi, koji svi praktično govore engleskim jezikom kao drugim pored maternjeg irskog, ili im je čak engleski jezik maternji.

Istorija

Geltaht je uspostavljen nekoliko godina nakon formalne nezavisnosti Irske 1929. godine. Pri uspostavljanju Geltahta došlo je do kategorizacije te je uvedena razlika između tzv. fíor-Ghaeltachtaí („pravi geltaht“) i breac-Ghaeltachtaí („šareni geltaht“). Razlika se sastojala u tome da je procenat stanovništva koji govori irskim jezikom u fíor-Ghaeltachtaí veći. Ubrzo se ispostavilo da su granice uspostavljenih oblasti bile previše široko povučene te je uspostavljanje uprave i sprovođenje razumne jezičke (govorne) politike bilo nemoguće, jer je broj anglofonog stanovništva koji tu živi bio u tu svrhu previše veliki.

Iz ovog razloga je geltaht 1956. godine ponovo definisan i to u dosta manjim granicama nego 1929. godine. Tom prilikom je i razlika između fíor-Ghaeltachtaí i breac-Ghaeltachtaí nestala. U ovim granicama se geltaht i danas nalazi. Ipak se i danas nameće problem činjenicom da govornici irskog jezika čine stvarnu većinu samo u manjim delovima geltahta. U većini delova geltahta su obe grupe govornika (irskog kao i engleskog) izjednačene, čak u određenim delovima anglofono stanovništvo čini većinu. Ovakva situacija je delimično nastala i zbog novčane podrške koju dobijaju stanovnici geltahta, koja privlači i stanovnike mesta koja se graniče sa geltahtom u kojima engleski dominira. Ti stanovnici u velikom broju slučajeva ne barataju irskim niti su spremni da ga nauče u onoj meri u kojoj je neophodan u svakodnevici.

Problemi

Još jedan od problema geltahta predstavlja tzv. fish-bowl effect (eng.„efekat akvarijuma“). Svake godine veliki broj učenika, studenata i zainteresovanih, velikim delom i iz SAD, poseti geltaht kako bi izučavali irski jezik i tobože doživeli tradicionalan način života žitelja. Ovakva vrsta putovanja je velikim delom zasnovana na ideologiji 1920-ih do 1960-ih godina po kojoj je seljak irskog govora, koji živi tradicionalnim načinom života na prostorima zapadne Irske uzdignut u mitski simbol iskonskog irskog nacionalnog identiteta. Iako danas, kao ni minulih decenija, ovoj ideologiji mnogo toga nije išlo na ruku, ona je još uvek živa u nacionalnoj svesti Iraca. Sa jedne strane to dovodi do povećanog korišćenja engleskog jezika u geltahtu, jer većina posetilaca dolazi sa tog govornog područja. Takođe se i u svakodnevnim situacijama između turista i meštana, učtivosti radi, koristi engleski. Sa druge strane se stanovnici geltahta osećaju „posmatranim“ od strane posetilaca, te misle da ih ovi na njih gledaju kao na „divljake“ ili nekakve prostake (stvarni fish-bowl effect). Većina žitelja geltahta ne gleda na sebe kao na tradicionalnije i konzervativnije ljude u odnosu na susede van geltahta.

Ova vrsta turizma je zajedno sa državnom novčanom podrškom koju dobijaju žitelji dovela do relativnog blagostanja na teritoriji geltahta koje prevazilazi ono na susednim regijama koje se graniče sa geltahtom. Sa jedne strane to relativno blagostanje osigurava opstanak velikog broja stanovnika, samim tim i irskog jezika uopšte. Sa druge strane privlači veliki broj govornika engleskog jezika u geltaht. Skupa gledano, čak površno posmatranje problema daje komplikovanu mrežu pozitivnih i negativnih faktora koji deluju na irski jezik u geltahtu u celini.

Kultura

I pored gorenavedenih protivrečnosti, geltaht obiluje nizom kulturnih karakteristika koji ovaj prostor svrstavaju u jednu nedeljivu kulturnu celinu. Ova činjenica je potkrepljena svešću poslednjeg nosioca irskog jezika. Ipak pomenute kulturne karakteristike ne počivaju samo na ostacima „stare irske kulture“ koja je postojala do 16. i 17. veka. Danas je veoma teško razdvojiti te tzv. „tradicionalne“ kulturne karakteristike od onih koje su nastajale kasnije pod raznim drugim uticajima.

Muzika

Jedna od najprepoznatljivijih karakteristika jeste postojanje žive muzičke tradicije. Dok se instrumentalna muzika ne razlikuje posebno od tradicionalne instrumentalne muzike u drugim delovima Irske, postojanje kulture pevanja ne razlikuje se samo po čisto muzičkim karakteristikama već je duboko ukorenjena u svesti stanovnika geltahta. Takozvanu „Sean-nós“ tradiciju neguje veliki broj ljudi. Nisu retki spontani nastupi na slavljima, u kafanama ili pri raznoraznim drugim prilikama. Muškarci i žene koji imaju dobar glas, tehniku, a pri tome znaju i veliki broj pesama uživaju veliki ugled među stanovništvom, i od strane mlađih naraštaja.

Književnost

I na polju književnosti geltaht uživa veliki ugled. Posebno oblast Corca Dhuibhne na poluostrvu Dingl u okrugu Keri je izrodila veliki broj pisaca. Književnost geltahta se često kritikuje kako se nalazi uhvaćena u svakidašnjim romantičarskim klišeima i strukturama, i kako se ne trudi da uhvati korak sa modernim literarnim trendovima. Time delimično stoji nasuprot modernoj irskoj književnosti koja se razvija od 1960-ih godina pod urbanim i uticajem otvorenosti svetu.

Uprava

Údarás na Gaeltachta je zadužena za kulturni, društveni i privredni razvoj geltahta. Ona radi udruženo sa Department of Community, Rural and Gaeltacht Affairs koji se pored drugih poslova bavi razvojem geltahta i sprovođenjem jezičke politike.

Mediji

Poseban radio-program na irskom jeziku emituje Raidió na Gaeltachta koji je u okviru Radio Telefís Éireann (RTÉ)- zvaničnog javno-pravnog glasila Republike Irske. Pored radija postoji i dvojezični televizijski kanal TG4.

Literatura

• Advisory Planning Committee of Bord na Gaeilge (An Bord Pleanála): The Irish Language in a Changing Society: Shaping The Future. 1986.
• Reg Hindley: The Death of the Irish language. A Qualified Obituary. London, New York 1990.
• Pádraig Ó Riagáin: Language Policy and Social Reproduction, Ireland 1893-1993. (Oxford Studies in Language Contact), Oxford 1997.

Spoljašnje veze

• Department of Community, Rural & Gaeltacht Affairs Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. decembar 2003)