Dubrovačka Matica srpska

Dubrovačka Matica srpska je posle Matice srpske, koja je osnovana u Pešti 16. februara 1826. godine najstarija književna, kulturna i naučna institucija srpskog naroda, osnovana u Dubrovniku 1. avgusta 1909. Potreba nacionalne homogenizacije, prosvjećivanja Srba u Dubrovniku, kao i izdavanja knjiga dubrovačkih pisaca, bili su osnovni razlozi za formiranje ovakvog Društva. Književno i kulturno društvo odigralo je ogromnu ulogu u procvatu nauke i kulture Srba obe veroispovesti u Dubrovniku. Rad Matice prestao je 1941. a Matica je ponovno osnovana, od strane Vlade i Skupštine Republike Srpske Krajine u progonstvu 1. avgusta 2009. godine sa sjedištem na Magistratskom trgu u Zemunu.

Istorija

Konstantin Vučković, dobrotvor i osnivač Matice srpske u Dubrovniku

Matica Srpska u Dubrovniku osnovana je 1. avgusta 1909. kao zadužbina trgovca Konstantina Vučkovića. Dubrovačka pravoslavna crkvena opština kupila je 1907. zgradu Dubrovačke narodne štionice i namijenila je za sjedište Matice. Upravu Matice sačinjavalo je Tutorstvo srpsko-pravoslavne crkvene opštine u Dubrovniku. Uz sveštenike Tutorstvo crkvene opštine činili su trgovci, posjednici i advokati. Uprava Matice srpske bila je predsednik Nikola Babić, sekretari dr Stijepo Knežević i dr Frano Kulišić, članovi : pop Savo Barbić, Jovo Berberović, Jovo Berdović, Savo Vuletić, Jovo Gerun, Mihail Milišić i Milan Trojanović.

Pod pritiskom Austrougarske Matica je bila zamrla 1914. godine, u Kraljevini Jugoslaviji je bila "mrtvo slovo na hartiji" do 1936. Dubrovačka matica srpska se inteligentno suprotstavljala Hrvatizaciji Srba katolika u Dubrovniku i čitavom zaleđu, u čemu nije imala podršku prosvetnih ustanova Kraljevine Jugoslavije. Članovi Matice su bili protivnici pripajanja Dubrovnika Banovini Hrvatskoj, ali su isto tako bili protivnici i pripajanja drugih srpskih etničkih prostora.

Izdavala je knjige Srba primoraca: Iva Vojnovića, Marka Cara, Iva Ćipika, Danila Petranovića, Svetozara Ćorovića, Vida Vuletića Vukasovića, Vica Adamovića, Boža Lovrića i drugih. U svojoj molbi Ivo Vojnović je istakao: "Evo Vam novoga djela ... gdje moli Maticu Srpsku otadžbine svoje, ne bi li ga ona ovjenčala priznanjem i nadarila nagradom koja će ga pomoći da i dalje radi na čast Dubrovnika i Srpstva."

Po mišljenju dr Irene Arsić Matica srpska u Dubrovniku je okupila kao svoje saradnike, pisce i priređivače, najznačajnije ličnosti svoga doba. Srpska književna zadruga, Matice srpske u Novom Sadu i Dubrovniku poklanjale su svoja izdanja Srpskoj zori za zadružne knjižnice. Matica je od 1909. do 1914. godine objavila 16 knjiga ( pripovijetke, literarno-istorijske rasprave, drame, pjesme i poljoprivredna djela) i formirala biblioteku od 4.000 knjiga. Svoju biblioteku Matici je zavještao Rafo Marić, ugledni Srbin katolik. Danilo Petranović je sastavio spomenicu Dositeju Obradoviću o 100-godišnjici smrti (izašla 1911. u Maloj biblioteci). U predgovoru Petranović je istakao da se ovim izdanjem Matica srpska u Dubrovniku pridružuje obilježavanju jubileja od strane svih srpskih kulturnih i prosvjetnih društava. Uprava Matice je u Beogradu na Vidovdan 1914. godine prisustvovala postavljanju spomenika Dositeja Obradovića. Po povratku u Dubrovnik bili su uhapšeni. Za vrijeme Prvog svetskog rata rad Matice je obustavljen a pregaoci pohapšeni. Dr Frano Kulišić umro je 1915. godine u internaciji u Austriji, a njegove kosti su prenete u rodni kraj Dubrovnik, tokom svečanosti 1937. godine.

Rad Matice

Uprava je birala književni odbor koji je davao mišljenje o djelima i nagrade, i imenovala jednog književnika za sekretara knjižnjvnog odjeljenja Matice. Sekretar je vodio brigu o štampanju svih izdanja i vodio je biblioteku. Pravilnik je donijet 21. aprila 1909. Knjige su bile korišćene u biblioteci, osim ako sekretar ili Uprava nisu dozvoli nekome da uz revers dobije knjigu van biblioteke. Sekretar Matice, dr Frano Kulišić, bečki doktor filozofije, bio je bibliotekar Bogišićeve biblioteke u Cavtatu. Matica je preuzela prostorije i knjige Narodne štionice, i zbog toga bila nastavljač ove ugledne patriotske i kulturne institucije. Matica je objavljivala svoja izdanja u dvije edicije:

• Redovna izdanja i
• Mala biblioteka Matice srpske.

Ciljevi Matice srpske u Dubrovniku između ostalog bili su:

• izdavanje srpskih knjiga isključivo ćirilicom i izdavanje periodičnih listova za nastavu, prosvjetu i privredu, kupovanje književnih rukopisa i starina za izdavanje za svoj račun;
• nagrađivanje knjiga i članaka;
• širenje izdatih i nagrađenih knjiga bilo poklanjanjem ili prodavanjem uz nižu cijenu;
• osnivanje biblioteke Matice srpske, pristupačne svima u Dubrovniku;
• pomaganje iz zakladnih prihoda školskih ustanova i učenika.

Matica Srpska u Dubrovniku svoje svečane sjednice i predavanja priređivala je u prostorijama Dubrovačkog Srpskog Pjevačkog društva „Sloga". U svečanoj dvorani „Sloge" Matica je održala predavanja o Ruđeru Boškoviću, Vuku Karadžiću, Puškinu i drugima. Na dan 300-te godišnjice smrti Ivana Gundulića 8. decembra 1938. priredila je svečanu sjednicu, na kojoj je prof. S. Burina održao predavanje o Gunduliću.

Obnova rada Matice

Na stogodišnjicu osnivanja Matica je obnovljena 3. avgusta 2009. na skupštini u Beogradu. Na inicijativu dr Petra Milosavljevića, na skupu nacionalnih pregalaca obnovljen je rad Matice. Privremeno sjedište Matice je u Beogradu. Naučni skup Ljetopis Matice srpske u Dubrovniku održan je 24. aprila 2010. u Zemunu. Izdavačka kuća Miroslav izdala je zajedno sa obnovljenom Maticom fototipska izdanja Matice srpske objavljenih u Dubrovniku od 1909. do 1914. i zbornik radova Ljetopis Matice srpske u Dubrovniku knjiga I i II. U Domu Vojske u Beogradu 3. juna 2010. predstavljena su fototipska izdanja Matice srpske u Dubrovniku. Matica priprema naučni skup i Zbornik o Srbima muslimanima.

Spoljašnje veze

• Saša Nedeljković: Obnova rada dubrovačke Matice Srpske