Kalimba
 Kalimba džavadžimu | |
| Drugi nazivi | Mbira |
|---|---|
| Klasifikacija | Idiofoni instrument |
| Hornobestel-Zaks sistem | 122.1 |
| Boja zvuka | čista, fokusirana |
| Glasnost | niska |
Kalimba ili Mbira (izgovor ”UM-beer-ra”, IPA ”(ə)mˈbɪərə”) je afrički muzički instrument koji se sastoji iz drvene ploče sa pričvršćenim metalnim „zubima” na njoj. Ovaj instrument se svira tako što se drži u rukama dok se „kalimbini zubi” udaraju palcima, stavrajući čistu i fokusiranu muziku. Kalimba se obično klasifikuje u lemelafone i idiofone instrumente. Pripadnici ove grupe instrumenata često imaju više imena, a Kalimba (Mbira) se takođe može imenovati marimbula ili pijani klavir.
Kalimba je takođe poznata po svetskim nastupima Tomasa Mapfumoa koji je osamdesetim godinama 20. veka bio jedan od popularnijih muzičkih izvođača.[1] Kalimbu je iz južne Afrike izveo etnomuzikolog Hug Trejsi, tokom 1950-ih.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
U Africi postoje različite vrste instrumenata koje su stare hiljadama godina, među koje spada i kalimba. Sintetički su originalno napravljeni od bambusa, ali su tokom godina razvijeni metalni „zubi”. Naučnici smatraju da je kalimba dva puta izmišljena u Africi: na zapadnoj obali Afrike pojavio se instrument od drveta ili bambusa pre oko 3000 godina, a kasnije i u dolini reke Zambezi pre oko 1.300 godina. Ovi metalni instrumenti putovali su širom kontinenta, postali popularni među Šonima iz Zimbabvea (od kojih dolazi reč mbira) i drugih autohonih grupa u Zimbabveu i Mozambiku. Kalimba se u svojoj fizičkoj formi i društvenoj upotrebi razlikovala. Instrumenti poput nje su postojali od severnih krajeva Severne Afrike do južnih krajeva pustinje Kalahari, mada mnoge grupa ljudi u Africi nisu imale kalimbu. Bilo je na hiljade različitih tuninga, različitih rasporeda nota i različitih dizajna instrumenta, ali postoji hipotetička razmišljanja i beleške originalnog metalnog instrumenta od pre skoro 1300 godina.[3]
Varijante[uredi | uredi izvor]
Kalimba džavadžimu[uredi | uredi izvor]
U muzici Šona, kalimba džavadžimu (glas predaka) je nacionalni instrument Zimbabvea,[4] koji se hiljadam godina svirao u šonskim plemenima duž celog Zimbabvea. Tipična kalimba džavadžimu se sastoji od 22 do 28 zuba, koji su uglavnom napravljeni od vruće kovanog metal, prikačenih za drveni oslonac. Prilikom sviranja, mali prst desne ruke postavlja se kroz rupu u donjem desnom uglu instrumenta, stabilizirajući ga i ostavljajući palac i kažiprst desne ruke otvorene za udaranje zuba. Prsti leve ruke stabilizuju levu stranu instrumenta, pri čemu najviše prstiju stoji iza instrumenta. Zatvarači, kućice ili drugi objekti, često su zakačeni za instrument kako bi stvorili zvuk zijanja tokom njegove reprodukcije.[5] U tradicionalnom okruženju, ovaj zvuk se smatra vrlo važnim jer se veruje da privlači duhove predaka. Tokom javnog nastupa, kalimba se često stavlja u dezu kako bi se pojačao njen zvuk.
Kalimba džavadžimu je veoma značajan instrument za religiju i kulturu, jer je ona sveti predmet ovog naroda. Ovaj drevni instrument se često svirak bi se olakšala komunikaciju sa duhovima predaka.[6] U okviru šonske tradicije, kalimba se može svirati sa uparenim izvođačima.[7] Tokom rituala poznatih kao bira, ljudi pozivaju duhove da odgovore na pitanja. Varijacije tokom ovog rituala pomažu njegovim učesnicima ulazak u trans, što prema šonskoj kulturi pomaže duhovima da preuzmu telo učesnika ovog rituala.[8] Albert Čimedža je procenio da na svetu postoji oko deset hiljada ljudi koji sviraju kalimbu, od kojih je najčešća vrsta kalimba džavadžimu.[9]
Kalimba njunga njunga[uredi | uredi izvor]
Kalimba njunga njunga, koja obično ima 15 zuba, potiče iz Manikalande gde je tradicionalno igrala zabavnu ulogu tokom društvenih skupova i komemoracija. Džek Tapera je predstavio kalimbu njunga njunga tokom 1960-ih godina u provinciji Tete u Mozambiku do Koledža afričke muzike Kvanongoma (sada United College of Music) u Bulavaiu. Dva ključa su zatim dodata da bi se petnaestak njih premestilo u dva reda. Kalimba njunga njunga je sličan u izgradnji kalimbe džavudžime, ali nema rupa u dasci. Ključni nagib izlazi iz centra, a ne sleva nadesno.
Dumisani Maraire iz Zimbabvea je započeo sa kalimba njunga njunga brojevima. Tasteri gornjeg reda (sa leve strane) su tasteri 2, 4, 6, 8, 10, 12 i 14, dok su taster sa donjim redom označeni kao 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13 i 15. Maraire donosio je svest o ovom instrumentu u Sjedinjenim Državama kada je došao na Univerzitet u Vašingtonu kao gostujući umetnik od 1968—1972. godine.
Nedavno je državni univerzitet Midlands (Zimbabve) predavač na odseku za muziku predložio pismenu notaciju; E, D, C, F, C, D i E i donji ili donji tasteri kao (od prvog donjeg tastera) A, G, F, A, F, C, D i E. Ali oznaka broja Maraire ostala je međunarodno prihvaćeni sistem.
Mark Holdavai predstavio je grafički oblik tablature za kalimbu, a tradicionalne kalimbske pesme, kao i savremene pesme i nove kompozicije i vežbe dostupne su u ovoj tablici.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Making music: Zimbabwe's mbira”. BBC News (na jeziku: engleski). Pristupljeno 14. 11. 2018.
- ^ Tracey, Hugh (30. 11. 1957). „Recording in the lost valley”. African Music: Journal of the International Library of African Music (na jeziku: engleski). 1 (4). ISSN 2524-2741.
- ^ „The Mbira Instrument: History & Music | Study.com”. Study.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 14. 11. 2018.
- ^ „Music in Zimbabwe”. 26. 12. 2007. Arhivirano iz originala 26. 12. 2007. g. Pristupljeno 15. 11. 2018.
- ^ Michael., Williams, Barry (2001). Learning Mbira : a beginning ... Everett, PA: HoneyRock. ISBN 9780963406040. OCLC 49707720.
- ^ „The Southern Times”. southerntimesafrica.com (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 15. 11. 2018. g. Pristupljeno 15. 11. 2018.
- ^ Paul., Berliner (1978). The soul of mbira : music and traditions of the Shona people of Zimbabwe. Berkeley: University of California Press. ISBN 9780520033153. OCLC 4563029.
- ^ Bill., Alves (2010). Music of the peoples of the world (2. izd.). Boston, Mass.: Schirmer Cengage Learning. ISBN 9780495503842. OCLC 227921193.
- ^ „Making music: Zimbabwe's mbira”. BBC News (na jeziku: engleski). Pristupljeno 15. 11. 2018.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Warner Dietz, Betty; Olatunji, Michael Babatunde (1965). Musical Instruments of Africa; Their Nature, Use, and Place in the Life of a Deeply Musical People. New York City: John Day Company.
- Howard, Joseph H. (1967). Drums in the Americas. New York City: Oak Publications.
- Mutwa, Credo Vusa'mazulu (1969). My people: the incredible writings of Credo Vusa'mazulu Mutwa. Johannesburg: Blue Crane Books.
- Tracey, Andrew (1970). „The Matepe Mbira Music of Rhodesia”. Journal of the African Music Society. 4 (4): 37—61. (Note: this article is the original source of the Matepe song Siti, as played by Zimbabwean Marimba band Musango.)
- Tracey, Hugh (1961). The evolution of African music and its function in the present day. Johannesburg: Institute for the Study of Man in Africa.
- Tracey, Hugh (1969). „The Mbira class of African Instruments in Rhodesia (1932)”. African Music Society Journal. 4 (3): 78—95.
- Berliner, Paul (c. 1978). The Soul of Mbira: Music and Traditions of the Shona People of Zimbabwe. Berkeley: University of California Press.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Mbira.org — Organizacija posvećena kalimbama, čije je sedište u Berkliju, Kalifornija.
- sympathetic-resonances.org — Besplatna aplikacija koja transkriptuje različite tipove kalimbe.
- MbiraMagic.Com — Organizacija posvećena kalimbama, čije je sedište u Redingu, Engleska.
- Mbira.co.zw — Zajednica ljubitelja, proizvođača i istražitelja kalimbe.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
