Katrandžija
Katrandžija je zanatlija koji proizvodi katran.
O zanatu[uredi | uredi izvor]
Sirovina: kao sirovina za zanatsku izradu katrana služi crna borovina (Pinus negri)
Rad na izradi-proizvodnji katrana može se podeliti u tri radne faze:
1) pripremanje luča
Prva faza se obavlja tokom godine kada se na imanju ne rade drugi poljoprivredni poslovi. Radi se na pribavljanju materijala. Nekada je to činjeno sasecanjem celog stabla i korišćenjem podzemnih delova, ili vađenjem lučevine obaranjem stabla. Danas se radi samo prikupljanjem starih panjeva. Onda se pristupa cepanju na iverje, koje se drži na kamarama do početka pečenja.
2) pečenje
Za pečenje katrana se koriste posebne peći, ili katrane. Iverje od lučevina se zbija da bi bilo što manje vazduha i pri vrhu je u vidu kupe koja se prekriva tankim slojem slame i oblepi blatom, a na samom vrhu se ostavi mali otvor u koji se stavlja zublja luča koja prelazi desetak santimetara preko kupe. Pečenje katrana počinje najčešće uveče paljenjem zublje luče koja prenosi potrebnu temperaturu u unutrašnjost kupe i pod pritiskom se od drveta stvara katran. Zbog visoke temperature može da pukne blato okolo i dežurni mora uvek da ima pri ruci zamešanog blata da može da zalepi pukotine. Proces gorenja traje oko 40 časova.
3) prenos
kada se katran ohladi i iz njega iscedi voda, pripreme se sudovi za prihvatanje i transport. Ohlađeni katran vadi se drvenom kutlačom i kroz drveni levak sipa u pripremljene mešine.
Alati[uredi | uredi izvor]
Katrandžije upotrebljavaju sledeći alat:
Katrana - posebna vrsta peći za pečenje katrana koju čini ukopani drveni sanduk (santrač) otvoren sa jedne strane oblepljen finom glinenom kašom a na dnu ispod čelne strane ostavi se otvor i načini lula za isticanje katrana.
Greslo - parče daske 40h20 cm na drvenoj dršci, služi za sakupljanje i navlačenje zemlje kojom se ugušuje plamen i razmazuje zemlja na katrani.
Malj-mlatac - borov trupac sa držalicom služi za nabijanje zemlje u katrani.
Tava-kutlača - izrađena od borovog drveta sa drškom. Njome se zahvata katran iz rupe pod katranom i kroz levak sipa u mešine.
Levak od drveta za sipanje katrana u mešine.
Mešina od kozije, ovčije ili teleće kože.
Katranica - drvena ili zemljana posuda pri otvoru sa žljebom za uže ili lanac koji se vezuje za zadnju osovinu kola. Ona je valjkastog oblika visine oko 15 cm.
Upotreba katrana[uredi | uredi izvor]
Imao je široku primenu u narodnom lečenju, lečenju parazitskih bolesti kod stoke, borbi protiv golubačke mušice, podmazivanju drvenih osovina na kolima, premazivanju građevina, lađa itd.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Katran se od davnina proizvodi u zapadnoj Srbiji u selima Starog Vlaha a to su srezovi: Zlatiborski, Ariljski, Moravički i Studenički.na Zlatiboru. Verovatno se još u srednjem veku izvozio u Dubrovnik koji je bio veliki uvoznik i potrošač katrana za premazivanje lađa, a svakako se izvozio preko Dubrovnika i u druge zemlje. [1]
Nažalost, ovaj zanat polako izumire, pa je sve manje katrandžija.[2]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Đenić, Ljubiša R. (1968). Kiridžije i katrandžije sa Zlatibora: prilog građi za etnografsko proučavanje Zlatibora. Čajetina: Narodna biblioteka "Dimitrije Tucović". str. 9—14.
- ^ Vojvodine, Javna medijska ustanova JMU Radio-televizija. „Sve manje katrandžija”. JMU Radio-televizija Vojvodine. Pristupljeno 2023-03-07.