Korisnik:A.M.O.2101/Viktorijanska arhitektura

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Železnička stanica Sv. Pankras (St. Pancras) i hotel Midland u Londonu, otvoreni 1868. godine

Viktorijanska arhitektura je niz stilova arhitektonskog oživljavanja, od sredine, pa do kraja 19. veka. „Viktorijanska“ se odnosi na period vladavine kraljice Viktorije (1837–1901), nazvana po Viktorijanskom dobu, tokom kojeg su stilovi poznati kao viktorijanski korišćeni u građevinarstvu. Međutim, mnogi elementi onoga što se obično naziva „viktorijanska“ arhitektura je postala popularna tek kasnije tokom Viktorijine vladavine, otprilike od 1850. godine i kasnije. Stilovi su često uključivali interpretacije i eklektična oživljavanja istorijskih stilova. Ime ovog stila predstavlja britanski i francuski običaj imenovanja arhitektonskih stilova po vladajućem monarhu. U okviru ove šeme imenovanja i klasifikacije, sledila je džordžijanska arhitektura i, kasnije, regentska arhitektura, a nasledila ju je edvardijanska arhitektura.

Iako Viktorija nije vladala Sjedinjenim Državama, ovaj termin se često koristi za američke stilove gradnje i za zgrade iz tog perioda, kao i za one iz perioda Britanskog carstva.

Viktorijanska arhitektura u Ujedinjenom Kraljevstvu[uredi | uredi izvor]

Selvin Koledž (Selwyn College), Kembridž

Gotički preporod[uredi | uredi izvor]

Tokom ranog 19. veka, romantični srednjovekovni stil gotičkog preporoda razvijen je kao reakcija na simetriju paladijanizma, i izgrađene su zgrade poput opatije Fonthil (Fonthill Abbey).

Do sredine 19. veka, kao rezultat nove tehnologije, građevinarstvo je moglo da uvrsti metalne materijale u svrhu građevinskih komponenata. Konstrukcije su bile podignute od livenog gvožđa, a okviri od kovanog gvožđa; međutim, zbog slabe rastegljivosti, ovi materijali su uspešno uklonjeni, da bi na njihovo mesto došao strukturalno čvršći čelik.[1] Jedan od najvećih predstavnika konstrukcija gvozdenih ramova bio je Džozef Pakston, arhitekta Kristalne palate. Pakston je takođe nastavio da gradi kuće kao što su kule Mentmor (Mentmore Towers), u još uvek popularnim stilovima engleske renesanse. Nove metode izgradnje razvijene su u ovoj eri prosperiteta, ali, ironično, arhitektonski stilovi poput onih koje su razvili arhitekte kao što je Augustus Pugin, obično su bili retrospektivni.

U Škotskoj, arhitekta Aleksander Tomson, koji je radio u Glazgovu, bio je pionir upotrebe livenog gvožđa i čelika za komercijalne zgrade, mešajući neoklasičnu konvencionalnost sa egipatskim i orijentalnim stilovima, kako bi proizveo mnoge zaista originalne strukture. Druge značajne škotske arhitekte ovog perioda su Arčibald Simpson i Aleksandar Maršal Makenzi, čiji se stilski raznoliki radovi mogu videti u arhitekturi Aberdina.

Dok su škotske arhitekte bile pioniri ovog stila, on se ubrzo proširio širom Ujedinjenog Kraljevstva i ostao popularan još četrdeset godina. Njegova arhitektonska vrednost u očuvanju i ponovnom otkrivanju prošlosti je veoma značajna. Njegovi uticaji su bili različiti, ali škotske arhitekte koje su ga praktikovale bile su inspirisane jedinstvenim načinima stapanja arhitekture, svrhe i svakodnevnog života, na smislen način.

Drugi stilovi Preporoda[uredi | uredi izvor]

Centralna sala Prirodnjačkog muzeja, London

Neki stilovi, iako nisu jedinstveno viktorijanski, snažno su povezani sa periodom 19. veka zbog velikog broja zgrada koje su podignute tokom tog perioda:

Međunarodno širenje viktorijanskih stilova[uredi | uredi izvor]

Zgrada Kineske trgovačke banke (China Merchants Bank Building) je primer viktorijanske arhitekture koja se nalazi u Šangaju, Kina.

Tokom 18. veka, nekoliko engleskih arhitekata emigriralo je na teritorije kolonija, ali kako je Britansko carstvo bilo čvrsto uspostavljeno tokom 19. veka, mnogi arhitekti su emigrirali na početku svoje karijere. Neki su izabrali Sjedinjene Države, a drugi su otišli u Kanadu, Australiju i Novi Zeland. Obično su primenjivali arhitektonske stilove koji su bili moderni kada su napustili Englesku. Do druge polovine veka, međutim, poboljšanje transporta i načina komunikacije značilo je da su čak i udaljeni delovi Carstva imali pristup publikacijama kao što je časopis Graditelj (The Builder), koji je pomogao kolonijalnim arhitektama da budu informisani o aktuelnoj modi. Tako se uticaj engleske arhitekture proširio širom sveta. Nekoliko istaknutih arhitekata je gradilo širom sveta, po ugledu na engleski dizajn, uključujući Vilijama Baterfilda (katedrala Svetog Petra, Adelajd) i Džejkoba Reja Molda (glavnog arhitektu javnih radova u Njujorku).

Australija[uredi | uredi izvor]

Moderni neboderi u ulici Kolins, Melburn, namerno su uklonjeni iz ulice, kako bi se zadržale zgrade iz viktorijanskog doba.
Većina terasa u Australiji je sačuvana. Na slici su terase u viktorijanskom stilu, u Sidneju.

Viktorijanski period je cvetao u Australiji i opšte je poznat kao period od 1840. do 1890. godine, kada je došlo do zlatne groznice i naglog porasta stanovništva tokom 1880-ih godina, u državama Viktorija i Novi Južni Vels. Bilo je petnaest stilova gradnje koji su dominirali:[2]

  • Viktorijansko-džordžijanski
  • Viktorijanska vladavina
  • Egipatski
  • Akademski klasični
  • Slobodni klasični
  • Filigranski
  • Manirizam
  • Drugo carstvo
  • Italijanat
  • Romaneskni
  • Tjudorski
  • Akademski gotički
  • Slobodni gotički
  • Rustikalni gotički
  • Ruralni gotički

Smatra se da stil Umetnosti i zanata i stil kraljice Ane pripadaju periodu Federacije, od 1890. do 1915. godine.[3]

Hong Kong[uredi | uredi izvor]

Dok je Hong Kong bio britanska kolonija, zapadni uticaj na arhitekturu bio je jak. Primeri viktorijanske arhitekture u Hong Kongu:

Irska[uredi | uredi izvor]

Viktorijanski Kouv (Victorian Cobh)

U Irskoj, džordžijanska arhitektura je istaknutija od viktorijanske arhitekture. U gradovima poput Dablina, Limerika i Korka, slavno dominiraju trgovi i terase u džordžijanskom stilu. Ipak, viktorijanska arhitektura cvetala je u određenim četvrtima, naročito oko ulice Viklou (Wicklow Street) u Dablinu, i ulice Gornji Bagot (Upper Baggot Street), kao i u predgrađima Retmajns (Rathmines), Ranelag (Ranelagh), Retgar (Rathgar), Retfarnam (Rathfarnam) i Terenur (Terenure). Šarene zgrade u italijanat stilu, u Kouvu (Cobh), odlični su primeri regionalnog viktorijanskog stila u Irskoj. Dalji primeri viktorijanske arhitekture u Irskoj uključuju dablinski Pasaž u ulici Džordža Velikog (George's Street Arcade), Kraljevsku bolnicu grada Dablina (Royal City of Dublin Hospital) u ulici Bagot i Kraljevsku bolnicu za oči i uši „Viktorija“ (Royal Victoria Eye and Ear Hospital), na putu Adelajd (Adelaide Road).

Šri Lanka[uredi | uredi izvor]

Tokom britanskog kolonijalnog perioda Britanskog Cejlona: Pravni fakultet Šri Lanke, Tehnološki fakultet Šri Lanke, Hotel Gul fejs (Galle Face Hotel) i glavna zgrada Kraljevskog koledža (Royal College).

Severna Amerika[uredi | uredi izvor]

Obojene dame su primer viktorijanske arhitekture koji se nalazi u San Francisku (Kalifornija).

U Sjedinjenim Državama, „viktorijanska“ arhitektura uopšteno opisuje stilove koji su bili najpopularniji između 1860. i 1900. godine. Lista ovih stilova najčešće uključuje stilove poput stila Drugog carstva (1855–85), Stik-Istlejk (Stick-Eastlake) stila (oko 1860, 1890. godine), Viktorijanski Folk (1870–1910), stila Kraljice Ane (1880–1910), Ričardsonovske romaneske (1880–1900) i Šingl stila (1880–1900). Kao i u Ujedinjenom Kraljevstvu, primeri gotičkog preporoda i italijanata nastavili su da se grade tokom ovog perioda, pa se stoga ponekad nazivaju viktorijanskim. Neki istoričari klasifikuju kasnije godine gotičkog preporoda kao prepoznatljiv viktorijanski stil pod nazivom Visoka viktorijanska gotika. Stik Istlejk (Stick-Easlake), način geometrijskog, mašinski rezanog ukrašavanja koji potiče od stilova Stik i stila Kraljice Ane, ponekad se smatra posebnim stilom. S druge strane, termini kao što su „Oslikane dame“ ili „ukrasne daske (gingerbread)“ mogu se koristiti za opisivanje određenih viktorijanskih građevina, ali ne predstavljaju poseban stil. Nazivi arhitektonskih stilova (kao i njihove adaptacije), varirali su od zemlje do zemlje. Mnogi domovi kombinovali su elemente nekoliko različitih stilova, pa stoga nisu lako prepoznatljivi kao konkretno jedan stil.

Viktorijanske fasade u 16. ulici (16th Street), San Francisko

Poznati gradovi inspirisani viktorijanskim stilom gradnje tokom ovog perioda uključuju Alamidu, Astoriju, Olbani, Dil, Troju, Filadelfiju, Boston, delove Njujorka poput Bruklin Hajtsa i Viktorijan Fletbuša, Bufalo, Ročester, Čikago, Kolumbus, Detroit, Juriku, Galinu, Galveston, Grand Rapids, Baltimor, Džerzi Siti / Hoboken, Kejp Mej, Luivil, Sinsinati, Atlantu, Milvoki, Nju Orleans, Pitsburg, Ričmond, Sent Pol i Midtaun u Sakramentu. Los Anđeles je izrastao iz Puebla (sela) u viktorijanski centar grada – sada skoro potpuno srušen, ali sa ostacima stambenih objekata u naseljima Anđelino Hajts (Angelino Heights) i Vestlejk. San Francisko je poznat po svojoj opsežnoj viktorijanskoj arhitekturi, posebno u četvrtima poput Hajt-Ešburi (Haight-Ashbury), Louer Hajt (Lower Haight), trg Alamo, dolina Noi (Noe Valley) Kastro, Nob Hil (Nob Hill)i Pacifik Hajts (Pacific Heights)

Primer stambene arhitekture u okrugu Old Vest End (Toledo, Ohajo), dobro očuvanom istorijskom okrugu pretežno viktorijanske arhitekture

Postoji rasprava o tome u kojoj meri je bilo koji od primera „najreprezentativniji preživeli primer“, uz brojne predloge zdanja. Destilarna četvrt (Distillery District) u Torontu (Ontario), sadrži najveću i najbolje očuvanu kolekciju industrijske arhitekture viktorijanskog doba u Severnoj Americi.[traži se izvor] Kebidžtaun (Cabbagetown) je najveća i najtrajnija viktorijanska stambena oblast u Severnoj Americi.[traži se izvor] Ostale viktorijanske četvrti Toronta uključuju Aneks (The Annex), Parkdejl (Parkdale) i Rouzdejl (Rosedale). U SAD, južni kraj Bostona je priznat od strane Nacionalnog registra istorijskih mesta (National Register of Historic Places),[4] kao najstarije i najveće viktorijansko naselje u zemlji.[5] [6] Old Luivil (Old Louisville) u Luivilu (Kentaki), se takođe smatra kao najveće viktorijansko naselje u zemlji.[7] [8] Ričmond u Virdžiniji je dom nekoliko velikih viktorijanskih četvrti, od kojih je najistaknutiji tzv. okrug Lepeza (Fan District)[9]. Okrug Lepeza je lokalno najpoznatiji kao najveća i „najevropskija“ četvrt Ričmonda, i kao najveća susedna viktorijanska četvrt u Sjedinjenim Državama na nacionalnom nivou.[10] Naselje Old Vest End u Toledu, Ohajo, prepoznato je kao najveća zbirka kasnih viktorijanskih i edvardijanskih domova u Sjedinjenim Državama, istočno od Misisipija.[11] Avenija Samit (Summit Avenue) u Sent Polu (Minesota) ima najduži niz domova izgrađenih u viktorijanskom stilu u zemlji. Tzv. četvrt Preko-Rajne (Over-The-Rhine) u Sinsinatiju (Ohajo), ima najveću kolekciju rane viktorijanske Italijanat arhitekture u Sjedinjenim Državama,[12] [13] [14] i predstavlja primer netaknute urbane četvrti iz 19. veka.[15] Prema Nacionalnom registru istorijskih mesta, istorijski okrug Kejp Mej ima jednu od najvećih kolekcija okvirnih zgrada iz kasnog 19. veka koje su preostale u Sjedinjenim Državama.[16]

Foto album L'Architecture Americaine Alberta Levija objavljen 1886. godine je možda prvo priznanje novim silama u Evropi koje se pojavljuju u severnoameričkoj arhitekturi.[17]

Očuvanje[uredi | uredi izvor]

Napori da se očuvaju znamenitosti viktorijanske arhitekture su u toku i često ih predvodi Viktorijansko društvo (Victorian Society). Nedavna kampanja koju je ova grupa preduzela jeste očuvanje viktorijanskih gasomera, nakon što su komunalna preduzeća objavila planove za rušenje skoro dve stotine sada već zastarelih građevina.[21]

Takođe videti[uredi | uredi izvor]

Šablon:ArhitekturaŠablon:Ujedinjeno Kraljevstvo

Reference i izvori[uredi | uredi izvor]

Citati[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[[Категорија:Историја архитектуре]]

  1. ^ Blank, Alan; McEvoy, Michael; Plank, Roger (1993). Architecture and Construction in Steel. Taylor & Francis. ISBN 0-419-17660-8
  2. ^ Apperly, Irving & Reynolds 1994, str. 40–97.
  3. ^ Apperly, Irving & Reynolds 1994, str. 132–143.
  4. ^ Ekvivalent u srpskom jeziku bi mogao biti Republički zavod za zaštitu spomenika kulture.
  5. ^ „South End Realty Community”. Arhivirano iz originala 16. 7. 2011. g. 
  6. ^ „South End Historical Society”. 
  7. ^ „Louisville Facts & Firsts”. LouisvilleKy.gov. Arhivirano iz originala 6. 10. 2014. g. Pristupljeno 14. 12. 2009. 
  8. ^ „What is Old Louisville?”. Old Louisville Guide. Arhivirano iz originala 27. 11. 2009. g. Pristupljeno 14. 12. 2009. 
  9. ^ Bukvalan prevod bi glasio „Lepeza četvrt“ jer je naselje zaista izgrađeno po uzoru na oblik lepeze.
  10. ^ „The Fan District – Great Public Spaces- Project for Public Spaces (PPS)”. Arhivirano iz originala 1. 12. 2008. g. 
  11. ^ Stine, L. (2005) Historic Old West End Toledo, Ohio. Bookmasters.
  12. ^ Quinlivan (2001)
  13. ^ „Cincinnati.com”. Cincinnati.com. Arhivirano iz originala 20. 1. 2015. g. Pristupljeno 1. 5. 2018. 
  14. ^ Lonely Planet (14. 1. 2016). „Top 10 US travel destinations for 2012”. Lonely Planet. Arhivirano iz originala 6. 9. 2015. g. 
  15. ^ Over-the-Rhine Chamber of Commerce, Over-the-Rhine Historical Sites Arhivirano 11 septembar 2009 na sajtu Wayback Machine
  16. ^ „Cape May Historic District”. National Park Service. Pristupljeno 27. 2. 2021. 
  17. ^ Lewis 1975.
  18. ^ "Saitta House - Report Part 1 Arhivirano 2008-12-16 na sajtu Wayback Machine",DykerHeightsCivicAssociation.com
  19. ^ „Gingerbread Trim: Feast your eyes on these ornate Victorian-era embellishments”. This Old House. Pristupljeno 12. 1. 2020. 
  20. ^ „Eldridge Johnson House, 33 Perry Street (moved from 225 Congress Street), Cape May, Cape May County, NJ”. Historic American Buildings Survey (Library of Congress). Pristupljeno 12. 1. 2020. 
  21. ^ Sean O'Hagan, Gasworks wonders… Arhivirano 23 septembar 2016 na sajtu Wayback Machine, The Guardian, 14 June 2015.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Корисник:A.M.O.2101/Викторијанска_архитектура&oldid=24235103”