Legenda

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe, pogledajte Legenda (višeznačna odrednica).
Na ovoj slici Ledi Godiva iz 1891. godine Žila Žozefa Lefevra, autentična istorijska ličnost je u potpunosti uronjena u legendu, predstavljena u anahronom okruženju visokog srednjeg veka.

Legenda je žanr folklora koji se sastoji od priče koja sadrži ljudske radnje koje su i pripovjedači i slušaoci shvatili, ili za koje su vjerovali, da su se dogodile u ljudskoj istoriji. Priče u ovom žanru mogu pokazati ljudske vrijednosti i posjedovati određene osobine koje priči daju vjerodostojnost. Legenda, za svoje aktivne i pasivne učesnike, ne uključuje događaje koji su izvan zone „mogućnosti”, ali može uključivati čuda. Legende se vremenom mogu transformisati kako bi postale svježije, vitalnije i realnije. Mnoge legende djeluju u domenu neizvjesnosti, učesnici nikad u njih ne vjeruju u potpunosti, ali se u njih nikada odlučno ne sumnja.[1] Legende se ponekad razlikuju od mitova po tome što se tiču ljudi kao glavnih likova, a ne bogova, a ponekad i po tome što imaju neku vrstu istorijske osnove, dok mitovi uglavnom nemaju.[2][3]

Braća Grim su legendu definisali kao „narodno predanje istorijski utemeljeno”.[4] Savremenu definiciju legende predložio je Timoti R. Tangerlini 1990. godine:[5]

Legenda je, obično, kratka (mono)epizodna, tradicionalna, vrlo ekotipska[a] istorizovana priča izvedena u razgovornom režimu, odražavajući na psihološkom nivou simboličku predstavu narodnog vjerovanja i kolektivnih iskustava i služeći kao potvrda uobičajenih vrijednosti grupe čijoj tradiciji pripada.

Etimologija i poreklo[uredi | uredi izvor]

Holgar Danski, legendarni lik

Legenda je pozajmljena reč iz starofrancuskog koja je ušla u upotrebu oko 1340. Starofrancuska imenica legende potiče od srednjovekovne latinske reči legenda.[6] U ranoj upotrebi na engleskom jeziku, ova reč je označavala narativ događaja. Reč legendary je prvobitno bila imenica (uvedena tokom 1510-ih) koja znači zbirku ili korpus legendi.[7][8] Ova reč se promenila u legendry, a legendary je postalo pridevski oblik.[7]

Do 1613. godine, protestanti koji govore engleski počeli su da koriste tu reč kada su želeli da impliciraju da je događaj (posebno priča o bilo kom svecu koji nije priznat u Delima i spomenicima Džona Foksa) fiktivan. Tako je legenda dobila svoje moderne konotacije „nedokumentovano“ i „lažno“, koje je razlikuju od značenja hronike.[9]

Godine 1866, Jakob Grim je opisao bajku kao „poetsku, istorijsku legendu“.[10] Rani naučnici kao što su Karl Verhan,[11] Fridrih Ranke[12] i Vil Erih Peukert[13] sledili su Grimov primer fokusirajući se isključivo na književni narativ, pristup koji je posebno obogaćen nakon 1960-ih,[14] baveći se pitanjima performansa i antropološkim i psihološkim uvidima koji se pružaju u razmatranju društvenog konteksta legendi. Pitanja kategorizacije legendi, u nadi da će se sastaviti serijal kategorija zasnovanih na sadržaju u smislu Arne-Tompsonovog indeksa narodnih priča, izazvala su potragu za širom novom sintezom.

U ranom pokušaju da definišu neka osnovna pitanja koja su operativna u ispitivanju narodnih priča, Fridrih Ranke je 1925. godine5[15] okarakterisao narodnu legendu kao „popularni narativ sa objektivno neistinitim imaginarnim sadržajem“, odbacivajući stav koji je kasnije u velikoj meri napušten.[16]

U poređenju sa visoko strukturiranom narodnom bajkom, legenda je relativno amorfna, primetio je Helmut de Bur 1928. godine.[17] Narativni sadržaj legende je u realističkom modusu, a ne u krivoj ironiji narodne priče;[18] Vilhelm Hajske[19] je primetio sličnost motiva u legendi i narodnoj pripovetci i zaključio da, uprkos svom realističkom načinu, legenda nije više istorijska nego narodna priča.

U Einleitung in der Geschichtswissenschaft (1928), Ernst Bernhajm je tvrdio da je legenda jednostavno dugotrajna glasina.[20] Gordon Olport pripisuje postojanost nekih glasina postojanom kulturnom stanju uma koje one oličavaju i kapsuliraju;[21] tako su „urbane legende“ odlika glasina.[22] Kada je Vilijan Hju Jansen predložio da su legende koje brzo nestaju „kratkoročne legende“, a da se one uporne nazovu „dugoročne legende“, razlika između legende i glasine je praktično izbrisana, zaključio je Tangerlini.[23]

Hrišćanska legenda[uredi | uredi izvor]

U užem hrišćanskom smislu, legenda („stvari za čitanje [na određeni dan, u crkvi]“) su bili hagiografski izveštaji, često sakupljeni u legendi. Pošto su žitija svetaca često uključena u mnoge priče o čudima, legenda se, u širem smislu, odnosila na svaku priču koja je smeštena u istorijski kontekst, ali koja sadrži natprirodne, božanske ili fantastične elemente.[24]

Povezani koncepti[uredi | uredi izvor]

Divovi Mata i Grifone, slavljeni na ulicama Mesine, u Italiji, druge nedelje avgusta, prema legendi su osnivači tog sicilijanskog grada.
Srednjovekovna legenda o Ženevjevi od Brabanta povezala ju je sa Trirom.

Ipolit Delehe je razlikovao legendu od mita: „Legenda, s druge strane, nužno ima neku istorijsku ili topografsku vezu. Ona upućuje imaginarne događaje na neku stvarnu ličnost, ili lokalizuje romantične priče na nekom određenom mestu.“[25]

Od trenutka kada se legenda prepričava kao fikcija, njeni autentični legendarni kvaliteti počinju da blede i povlače se: u Legendi o Slipi Holou, Vašington Irving je transformisao lokalnu legendu doline reke Hadson u književnu anegdotu sa „gotičkim” prizvukom, koje je zapravo ima tendenciju umanjenja njenog karaktera prave legende.[26]

Legenda se može prenositi usmeno, prenositi od osobe do osobe ili, u izvornom smislu, putem pisanog teksta. Legenda Oreja ili „Zlatna legenda“ Jakobusa de Voradžina obuhvata niz životopisa ili poučnih biografskih narativa, vezanih za liturgijski kalendar rimokatoličke crkve. Oni su predstavljeni kao žitija svetaca, ali obilje čudesnih dešavanja i pre svega njihov nekritički kontekst su karakteristike hagiografije. Legenda je imala za cilj da inspiriše improvizovane homilije i propovedi prikladne svecu tog vremena.[27]

Urbana legenda[uredi | uredi izvor]

Priča o Beloj dami koja progoni Junion groblje je varijanta legende o autostoperu koji nestaje.
Veruje se da Bahaj na Pula na Filipinima opsedaju svi oni koje je japanska vojska ubila i silovala na tom imanju tokom Drugog svetskog rata.

Urbane legende su moderni žanr folklora koji je ukorenjen u lokalnoj popularnoj kulturi, i obično se sastoji od izmišljenih priča koje se često prikazuju kao istinite, sa jezivim ili humorističnim elementima. Ove legende se mogu koristiti u zabavne svrhe, kao i za poluozbiljna objašnjenja za naizgled misteriozne događaje, kao što su nestanci i čudni predmeti.

Termin „urbana legenda“, kako ga koriste folkloristi, pojavljuje se u štampi najmanje od 1968. godine.[28] Jan Harold Branvand, profesor engleskog jezika na Univerzitetu Juta, predstavio je ovaj termin široj javnosti u nizu popularnih knjiga objavljenih počevši od 1981. Branvand je koristio svoju zbirku legendi, The Vanishing Hitchhiker: American Urban Legends & Their Meanings (1981) da naglasi dve stvari: prvo, da se legende i folklor ne javljaju isključivo u takozvanim primitivnim ili tradicionalnim društvima, i drugo, da se proučavanjem takvih priča može mnogo naučiti o urbanoj i modernoj kulturi.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Smještena u određeno mjesto i vrijeme.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Georges, Robert A.; Jones, Michael Owen (1995). Folkloristics: An Introduction (na jeziku: engleski). Indiana University Press. str. 7. ISBN 978-0-253-32934-9. Pristupljeno 19. 1. 2021. 
  2. ^ Baldick, Chris (2015). Legend. The Oxford Dictionary of Literary Terms (4 ed.). Oxford University Press - Oxford Reference Online. ISBN 978-0-19-871544-3. Arhivirano iz originala 2021-04-26. g. Pristupljeno 2021-04-24. „A story or group of stories handed down through popular oral tradition, usually consisting of an exaggerated or unreliable account of some actually or possibly historical person—often a saint, monarch, or popular hero. Legends are sometimes distinguished from myths in that they concern human beings rather than gods, and sometimes in that they have some sort of historical basis whereas myths do not; but these distinctions are difficult to maintain consistently. The term was originally applied to accounts of saints' lives..” 
  3. ^ Bascom, William Russell (1965). The Forms of Folklore: Prose Narratives. University of California. str. 4—5, 9. „Myths are often associated with theology and ritual. Their main characters are not usually human beings, but they often have human attributes; they are animals, deities, or culture heroes, whose actions are set in an earlier world, when the earth was different from what it is today, or in another world such as the sky or underworld....Legends are more often secular than sacred, and their principal characters are human. They tell of migrations, wars and victories, deeds of past heroes, chiefs, and kings, and succession in ruling dynasties.” 
  4. ^ Krapf, Norbert (1988). Beneath the Cherry Sapling: Legends from Franconia (na jeziku: engleski). Fordham Univ Press. str. 312. ISBN 978-0-8232-1212-5. Pristupljeno 19. 1. 2021. 
  5. ^ Tangherlini, Timothy R. (1990). „"It Happened Not Too Far from Here...": A Survey of Legend Theory and Characterization”. Western Folklore (na jeziku: engleski). 49 (4): 371—390. ISSN 0043-373X. doi:10.2307/1499751. Pristupljeno 19. 1. 2021. 
  6. ^ Oxford English Dictionary, s.v. "legend"
  7. ^ a b Harper, Douglas. „legendary”. Online Etymology Dictionary. Pristupljeno 10. 6. 2013. 
  8. ^ „Legendry”. Merriam-Webster Dictionary. 
  9. ^ Patrick Collinson. Elizabethans, "Truth and Legend: The Veracity of John Foxe's Book of Martyrs" 2003:151–77, balances the authentic records and rhetorical presentation of Foxe's Acts and Monuments, itself a mighty force of Protestant legend-making. Sherry L. Reames, The Legenda Aurea: a reexamination of its paradoxical history, 1985, examines the "Renaissance verdict" on the Legenda, and its wider influence in skeptical approaches to Catholic hagiography in general.
  10. ^ Das Märchen ist poetischer, die Sage, historischer, quoted at the commencement of Tangherlini's survey of legend scholarship (Tangherlini 1990:371)
  11. ^ Wehrhan Die Sage (Leipzig) 1908.
  12. ^ Ranke, "Grundfragen der Volkssagen Forshung", in Leander Petzoldt (ed.), Vergleichende Sagenforschung 1971:1–20, noted by Tangherlini 1990.
  13. ^ Peuckert, Sagen (Munich: E Schmidt) 1965.
  14. ^ This was stimulated in part, Tangherlini suggests, by the 1962 congress of the International Society for Folk Narrative Research.
  15. ^ Ranke, "Grundfragen der Volkssagenforschung", Niederdeutsche Zeitschrift für Volkskunde 3 (1925, reprinted 1969)
  16. ^ Charles L. Perdue Jt., reviewing Linda Dégh and Andrew Vászony's essay "The crack on the red goblet or truth and the modern legend" in Richard M. Dorson, ed. Folklore in the Modern World, (The Hague: Mouton 1978), in The Journal of American Folklore 93 No. 369 (July–September 1980:367), remarked on Ranke's definition, criticized in the essay, as a "dead issue". A more recent examination of the balance between oral performance and literal truth at work in legends forms Gillian Bennett's chapter "Legend: Performance and Truth" in Gillian Bennett and Paul Smith, eds. Contemporary Legend (Garland) 1996:17–40.
  17. ^ de Boor, "Märchenforschung", Zeitschrift für Deutschkunde 42 1928:563–81.
  18. ^ Lutz Röhrich, Märchen und Wirklichkeit: Eine volkskundliche Untersuchung (Wiesbaden: Steiner Verlag) 1956:9–26.
  19. ^ Heiske, "Das Märchen ist poetischer, die Sage, historischer: Versuch einer Kritik", Deutschunterricht14 1962:69–75..
  20. ^ Bernheim, Einleitung in der Geschichtswissenschaft(Berlin: de Gruyter) 1928.
  21. ^ Allport, The Psychology of Rumor (New York: Holt, Rinehart) 1947:164.
  22. ^ Bengt af Klintberg, "Folksägner i dag" Fataburen 1976:269–96.
  23. ^ William Hugh Jansen, "Legend: oral tradition in the modern experience", Folklore Today, A Festschrift for Richard M. Dorson (Bloomington: Indiana University Press) 1972:265–72, noted in Tangherlini 1990:375.
  24. ^ Literary or Profane Legends Arhivirano 2010-06-11 na sajtu Wayback Machine. Catholic Encyclopedia.
  25. ^ Hippolyte Delehaye, The Legends of the Saints: An Introduction to Hagiography (1907) Arhivirano 2010-01-10 na sajtu Wayback Machine, Chapter I: Preliminary Definitions
  26. ^ Encyclopaedia Britannica (2006). „Fable”. Britannica Concise Encyclopedia. Chicago, Illinois: Encyclopedia Britannica. str. 652. ISBN 9781593392932. 
  27. ^ Timothy R. Tangherlini, "'It Happened Not Too Far from Here...': A Survey of Legend Theory and Characterization" Western Folklore 49.4 (October 1990:371–390). A condensed survey with extensive bibliography.
  28. ^ Oxford English Dictionary, 2d ed. 1989, entry for "urban legend," citing R. M. Dorson in T. P. Coffin, Our Living Traditions, xiv. 166 (1968). See also William B. Edgerton, The Ghost in Search of Help for a Dying Man, Journal of the Folklore Institute, Vol. 5, No. 1. pp. 31, 38, 41 (1968).

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Легенда&oldid=27677565”