Materijal i alat za pisanje u srednjem vijeku
 |
Kao materijal za pisanje korišćena je:
Voštana tablica[uredi | uredi izvor]
Voštana tablica je po sredini izdubljena (istrugana) daska, ispunjena voskom (koji može biti i obojen). Najčešće, to su bile bukove tablice, spolja presvučene kožom, a korišćen je prljavi vosak , pomiješan sa salom. (neke elegantne tablice od crvenog drveta i one raskošne, na pločicama od slonovače, iz antičkog perioda, sačuvane su do danas). U gornjem uglu drvene table mogle su biti izbušene rupice, kako bi se kožnom uzicom vezalo više komada tablica. U „voštanoj knjižici“ prva i poslednja daščica nijesu dubljene, odnosno ispunjavane voskom. Metalni štapić „stil“ (lat. stilus ; eng. stylus) je korišćen za pisanje po vosku. Na gornjoj strani, ovaj štapić je bio proširen, radi izravnjavanja (brisanja) grešaka na vosku. Način da se sačuvaju (sakriju) važne poruke i pisma bio je sljedeći: glavno se pismo pisalo na prvom sloju voska, a sporedno na drugom sloju, iznad njega. Pritom se pažljivo morao skinuti prvi sloj, pa pročitati glavno pismo.
Pergament[uredi | uredi izvor]
Za izradu pergamenta se koristila ovčija , kozja ili teleća koža (srednjovjekovni pisari su nam, sa kraja, često ostavljali razne poruke o svom radu, kao na primjer: „ ... pišem kalmom na teletini...“). Nakon potapanja u vodu, omekšavanja i štavljenja, kožu su trljali kredom i glačali plavućcem. Dobijala se tanka, žućkasta koža, podjednako glatka i čista sa obje strane. Što tanji, pergament je bio na većoj cijeni. Kako je bio skup (ljudi su često poklanjali kože manastirima) na njemu su ispisana slova bila zbijana, a mnoge riječi skraćivane. U vremenima oskudice se dešavalo da se tekst već ispisanog pergamenta obriše, pa napiše novi. Takav pergament se nazivao „palimpset“. Poznato da su na taj način u srednjem vijeku uništavani i stari tekstovi, iz ranijih epoha.
Knjiga od pergamenata[uredi | uredi izvor]
U to vrijeme pergament je bio praktičan, u smislu da se povelje mogu savijati, ali i slagati u knjige. Korice takvih knjiga su pravljene od daske, presvučene kožom, a sa unutrašnje strane opšivane suknom. Na uglovima korica su nekada postavljani okovi od bakra. Ima slučajeva da su i cijele korice spolja optočene bakarnim pločicama. Skupocjene knjige su presvlačene šarenim sofijanom, somotom, okivane u srebro ili zlato i ukrašavane dragim kamenjem. Na pergamentu se moglo pisati:
- olovnim štapićem (za izvlačenje linija) koji se obično držao u kožnoj futroli.
- kalmom
- perom od trske
- ptičijim perom (guščijim ili gavranovim)
- kičicom
Mastilo u srednjem vijeku[uredi | uredi izvor]
Na pergamentu se pisalo mastilom, koje se jako upijalo u kožu. Slova (inicijali i crteži) su mogla biti pisana raznobojnim mastilom (crvenim, plavim, zelenim) kao i obojena zlatom. Ne ulazeći u detaljnu proceduru spravljanja mastila, jednostavno rečeno, pravilo se od soka šišarkica, zelene galice i smole (ili lijepka). Korišćeni su i mastiljavi oraščići (izrasline, koje se ponekad stvaraju na hrastovoj kori, lišću i korijenju). Sok od oraščića se miješao sa rastvorom od zelene galice. Tako se dobijala crna tečnost (lijepi zeleni kristali se dobijaju pri rastvaranju gvožđa u sumpornoj kisjelini) u koju su, da bi bila gušća, dodavali smolu ili lijepak. Greške u pisanju su brisane struganjem mastila sa prgamenta, posebnim nožićem.
Hartija[uredi | uredi izvor]
U EvropiXII i XIII vijeka (Italija i Francuska) postojali su „papirni mlinovi“ , kao fabrike hartije , a najstariji vodeni znak (krug) na papiru datira iz 1301. godine. Na hartiji nijesu pisane knjige, već samo ono što se dugo ne čuva. Sićušni listovi papira su upotrebljavani i za golublju poštu. U balkanske srednjovjekovne države, papir se uvozio iz Italije.