Mumdžijski zanat
Mumdžijski zanat je jedan od najstarijih i najbitnijih srednjovekovnih higijenskih zanata i preteča voskarskog zanata, koji datira od 12. veka. Njegova delatnost zasnivala se na proizvonji sveća („mumova”) od loja, lojanica ali i kuvanjem sapuna („kabaš“) za pranje, pa su ponekad sapundžije bile i mumdžije i obratno. Zadržao se do kraja 19. veka kada je prvo otkriven parafin a potom i sijalica 1874. godine. Tada je mumdžijski zanat jednim delom potpuno nestao a drugim delom se pretočio u voskarski zanat koji se zadržao do današnjih dana.[1][2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Mumdžije su bile veoma značajne zanatlije, jer su sveće bile jedini veštački izvor svetlosti u srednjem veku i na početku novog veka. Sveće su mumdžije pravile od kozjeg ili ovčeg loja jer je, zbog naglog razvoja stočarstva, bio lako dostupan, a vosak je bio skup. Sveće su se pravile i od pčelinjeg voska, ali su se koristile samo izuzetno, zbog njegove skupoće.[3]
Mane sveća lojanica su bile te što su sagorevale brzo i što su ispuštale neprijatan miris, za razliku od voska.
Mumdžijski zanat je bio veoma rasprostranjen u Evropi, a mumdžija je bilo i svuda po Srbiji. Tradicija bavljenja ovim kao i drugim zanatima bila je do Prvog ustanka u Srbiji uglavnom povezana sa seoskim zajednicama. Zanatske veštine svakodnevicu seoskog života činile su manje teškom. Seoske mumdžije nisu bile u udruženjima jer oni nisu bili konkurenti među sobom, kao što je to često bivalo u gradskim sredinama. Mnoge „zanatske“ veštine poznavao je gotovo svaki muški, pa i ženski stanovnik Srbije – od izrade drvenih predmeta do toga da „opanke sam sebi gradi“, a na nekim područjima postojale su i velike mumdžijske zajednice. Većina mumdžija u Srbiji bile su žene i domaćice.
Mumdžije su bile uglavnom porodični ljudi, pa su svoje znanje i umeće prenosili potomcima, tako da se nekoliko generacija u jednoj porodici bavilo istim zanatom. Sa povećanjem obima posla oni su uzimali na obuku mladiće na šegrtovanje. Posle godina šegrtovanja i odrađenog kalfenskog staža, mladići su, pod određenim uslovima, postajali majstori i osamostaljivali se od gazde. Ako su radnju otvarali u drugom mestu ili kraju, zanat u kom su stekli kvalifikaciju za rad širili su u geografskom smislu. Pa su tako u 18. i spočetka 19. veka mumdžije bile najbrojnije među beogradskim zanatlijama.
Početkom Novog veka, kada je počeo masovni prenos voska iz Azije u Evropu i uzgoj pčela širom Srbije, aristokrate i sveštenici prestali su da koriste sveće od loja, tako da su samo u manjim gradovima i selima opstale mumdžije koje su pravile sveće za građanstvo, sve do pred kraj 19. veka, kada je hemičar Mišel Ševrul otkrio stearin i parafin, koji su bili mnogo bolji i lakši za upotrebu od loja, a jeftiniji od voska.
Porastom proizvodnje naftinih derivata i gasa, izumom sijalice 1874. godine, i ekspanzijom voskarsko-licederskog zanata već prvih godina 20. veka mumdžijski zanat je potpuno nestao.[4]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Esnafsko pismo, zanat mumdžijski, na ime Milana Simića, Zavičajni muzej Jagodina | Pretraživač kulturnog nasleđa”. kultura.rs (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 02. 03. 2021. g. Pristupljeno 2021-02-03.
- ^ Nikola Vučo, Raspadanje esnafa u Srbiji, knjiga prva, Beograd, 1954, 71.
- ^ admin. „IZ RIZNICE MUZEJA PONIŠAVLjA: ESNAFI U PIROTU”. Muzej Ponišavlja Pirot (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-02-03.
- ^ Nikola Vučo. 1958. Raspadanje esnafa u Srbiji: položaj zanatlija i zanatskih radnika, knj. druga. Posebna izdanja: Istorijski institut SAN, knj. 9. Beograd: Srpska akademija nauka
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Nikola Vučo. 1955. Privredna istorija Srbije do Prvog svetskog rata. Beograd
- Tihomir R. Đorđević. 1924. Naši seoski zanati. Beograd; Milina Ivanović Barišić. 2015. Esnafske i zanatske slave. Tradicionalna estetska kultura: zanat. Niš: Centar za naučnoistraživački rad SANU i Uviverziteta u Nišu: Fakultet umetnosti univerziteta u Nišu.
- Mile Nedeljković. 1990. Godišnji običaji u Srba. Beograd: Vuk Karadžić; Stojan Novaković. 1943. Selo. Beograd.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Stari zanati u Srbiji Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2019) - Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija R. Srbije