Nićifor Grigora

Nićifor Grigora
Lični podaci
Datum rođenja	1295
Mesto rođenja	Heraclea Pontica,
Datum smrti	1360
Mesto smrti	Konstantinopolj,

Nićifor Grigora (grč. Νικηφόρος Γρηγοράς; rođen oko 1295, umro 1360), je bio vizantijski istoričar, učenjak i verski polemičar.

Biografija

Grigora je bio rodom iz grada Herakleje na crnomorskoj obali maloazijske oblasti Bitinije, episkopskom gradiću. Sa deset godina ostao je bez oba roditelja i 1304. godine brigu o njegovom odrastanju, obrazovanju i uvođenju u javni život preuzeo njegov ujak nama nepoznatog imena, episkop Herakleje. Uz ujaka je stekao temelje budućeg obrazovanja. Bavio se teologijom i Platonovom filozofijom. Pretpostavlja se da je još kao mladić došao u Carigrad gde je zahvaljujući svojoj učenosti skrenuo na sebe pažnju Andronika II Paleologa. Car Andronik II Paleolog mu je ponudi mesto hartofilaksa tj. glavnog arhivistu saborne crkve Presvete Mudrosti, ali je Grigora to odbio. Zaštitnik i savetodavac mu postaje patrijarh Jovan XIII Glikis, a učitelj Teodor Metohit, veliki logotet i stvarni kreator politike tokom vladavine cara Andronika. Prijateljstvo sa svojim učiteljom mu otvorilo put do dvora.

Godine 1324. predložio je reformu julijanskog kalendara koja se po svojim karakteristikama anticiprala reformu pape Grgura XIII iz 16. veka završenu uvođenjem danas dominantnog gregorijanskog kalendara. Car je odobravao reformu, ali je nikada nije sproveo u delo. Pošto je bio učitelj Metohitove dece, odlučeno je da on ode po Irinu Metohit, svoju učenicu, a Metohitovu ćerku, koja je boravila na dvoru svog zeta Stefana Dečanskog. Naime, njen muž je bio Jovan Paleolog, sinovac cara Andronika, koji je tokom građanskog rata između dede Andronika II Paleologa i unuka Andronika III Paleologa odlučio da se odmetne od strica i zavlada u jednom delu Carstva kao samostalan vladar. Tražio je pomoć svog zeta srpskog kralja Stefan Dečanskog, koji je bio oženjen njegovom ćerkom Marijom Paleolog. Tokom boravka na srpskom dvoru stigla mu je ponuda iz Carigrada od Andronika II da odustane od svojih namera, a da će zauzvrat dobiti titulu cezara. On je prihvatio ponudu, ali je ubrzo umro na sprkom dvoru. Na srpskom dvoru ostala je njegova žena Irina. Nićifor Grigora bio je uspešan u svojoj misiji i uspeo je da vrati svoju bivšu učenicu u Carigrad. U poslanici prijatelju Andronik Zarida ostavio je podatke o ovom poslanstvu, a nju je uneo i u svoje istorijsko delo.

Godine 1327. ponovo je izbio rat između dede i unuka Andronika. Kada je starog Andronika 1328. godine svrgnuo njegov unuk Andronik III Paleolog, u nemilost novog vladara pali i Teodor Metohit i Nićifor Grigora. Obojica su izgubili svoju imovinu, bili su prinuđeni da se povuku iz javnog života. Grigora je doživeo i porodičnu nesreću, umro mu je ujak zaštitni. Ipak, jedan od retkih koji je posećivao svrgnutog cara bio je upravo Nićifor Grigora. Njega je posećivala i njegova ćerka Simonida, udovica srpskog kralja Milutina. Vremenom, Grigora se vraća u javni život vizantijske prestonice. Prvi javni nastup je imao na sahrani Andronika III, koji je umro 1332, gde je održao posmrtni govor i nakon toga se približava Androniku III. Istu ulogu imao je i na sahrani jermenske princeze Marije, majke cara Andronika III. U centar pažnje intelektualnih krugova se vratio kada je prihvatio izazov za javnu raspravu sa veštim teologom Varlamom iz Kalabrije. Grigora je u besedništvu i poznavanju teologije nadmašio svog takmaca i time je stekao veliki broj učenika i sledbenika.

Andronik III mu je poverio pregovore o uniji crkava koji su 1333. vođeni sa legatima pape Jovana XXII. Pregovori su propali, kao i u ranijim prilikama, ali su izazvali nove doktrinarne sukobe u Vizantiji pošto su kao branitelji pravoslavlja istupili monasi privrženi ishaističkom učenju. Ishaizam je odneo pobedu na sinodu koji je 1351. sazvao u Carigradu Jovan VI Kantakuzin i Grigora, koji se protivio ovoj doktrini, je nakon toga nateran da se povuče u manastir na dve godine. Preciznije podatke o kraju Grigorinog života nemamo, pretpostavlja se da je umro oko 1360. godine.

Kada je 15.06.1341. umro car Andronik nije postojao niko pogodniji da održi govor od Nićifora Grigore.

Grigora je bio plodan autor ali za vizantijsku istoriografiju njegovo najvažnije delo je Rimska istorija (tj. Vizantijska istorija pošto su Vizantinci sebe smatrali Rimljanima). Istorija je podeljena na 37 knjiga i obuhvata period od 1204. do 1359. godine. Grigora se uglavnom oslanjao na istoričara Georgija Pahimera čiju je Istoriju, koja je obuhvatala period od 1255. do 1310. godine, parafrazirao, dopunio i produžio u pogledu hronoloških granica dela. Pisao je pompeznim, teškim stilom i dosta pažnje je poklanjao verskim prepirkama i teološkim kontroverzama. Sa druge strane, Grigora je bio protivnik ishaista i njihovog zaštitnika Jovana VI Kantakuzina, tako da je svoje teološko-političke poglede svesno uneo u svoju istoriju. Uz Kantakuzina, Grigora je bio najznačajniji vizantijski istoričar prve polovine i početka druge polovine 14. veka. Suprostavljeni stavovi Grigore i Kantakuzina pomažu nam danas da objektivnije sagledamo vizantijsku istoriju tog perioda.

Grigora je pored toga bio i raznorodan autor. Sastavio je i polemičnu istoriju svojih rasprava sa vođom ishaista, atoskim monahom Grigorijem Palamomom, zatim biografiju svog ujaka i prvog učitelja Jovana, episkopa Herakleje i hagiografiju mučenika Kodrata iz Antiohije. Pored toga, napisao je posmrtne govore posvećene Teodoru Metohitu i carevima Androniku II i njegovom istoimenom unuku. Svoje poznavanje antičke književnosti iskazao je u komentarima na Odisejeva lutanja i filozofskom dijalogu O mudrosti. Kao hrišćanski učenjak iskomentarisao je spis episkopa iz 5. veka Sinesija Kirenskog o snovima. Napisao je i dela koja su se ticala astronomskih znanja važnih u 14. veku, prvo o datovanju Vaskrsa, drugo o podešavanju astrolaba. Nićifor Grigora je pored toga za sobom ostavio i obimnu prepisku.

Bibliografija

• Enciklopedija Britanika (izdanje iz 1911). Nićifor Grigora (na engleskom)

Spoljašnje veze

• Istorijska biblioteka: Nićifor Grigora
• „Romejska istorija” Nićifora Grigore: istorijska analiza dela, doktorska disertacija (2018)