Pavle Stamatović

Pavle Stamatović

Pavle Stamatović (Jakovo, 23. april 1805. — Novi Sad, 26. septembar 1864) bio je srpski sveštenik, književnik, istoričar, političar i učitelj. Poznat je kao urednik almanaha „Srpske pčele” i časopisa „Letopisa Matice srpske”.

Školovanje i prve službe

Rođen je 23. aprila 1805. godine u sremskom selu Jakovu, gde je pohađao osnovnu školu. Otac mu je rano umro pa je živeo sa majkom Vitokom. Nastavio je gimnazijsko školovanje u Sremskim Karlovcima, pa se upisao u arhigimnaziju u Budimu. Više obrazovanje je stekao u Segedinu i Pešti. Na segedinskom Liceju pokrenuo je đačku družinu „Mlado Jedinje”, koje se zalagalo za promovisanje slovenskih jezika i slovenske kulture. Mladi Stamatović se 1830. godine iz Jakova javlja kao član-osnivač Matice srpske u Pešti, sa ulogom od 80 f. Za vreme boravka u Pešti 1830. godine, počeo je da izdaje godišnjak "Srpsku pčelu", koja je izlazila sve do 1841. godine. Bio je kratko urednik književnog časopisa "Letopisa Matice srpske" (brojevi 27. i 28), u periodu od 1831-1832. godine. Istovremeno je bio delovođa Matice srpske i korektor svih matičinih izdanja, u vreme urednika Teodora Pavlovića. Postavljen je za đakona u Pešti 1832. godine i krenuo svešteničkim putem. Bio je paroh u Jegri i Segedinu, pa se vratio u rodni kraj služeći pri crkvi u Golubincima. Kao protoprezviter prešao je iz Golubinaca u Sremske Karlovce, gde je proveo nekoliko godina (1843-1847).

Tokom službovanja u Sremskim Karlovcima dogodila se porodična tragedija. Nabujali nakon velike kiše Stražilovski potok, srušio je 1847. godine njihovu kuću i pritom ubio suprugu i kćerku. Ostao je samo sa sinom Bogoljubom.

Uporedo i neumorno bavi se književnim radom; napisao je kao administrator u Jegri delo "Mladi Srbljin u vsemirnom carstu" (1834), i preveo "Smatranje dela Božijih" (1841). Komponovao je odu "Slava slavenska u Evropi". U Segedinu je kao pravoslavni sveštenik radio kao veroučitelj za pravoslavne đake segedinskoga liceja i gimnazije, među kojima je popularizovao proslavu Svetog Save; njeno prvo javno izvođenje 1839. godine.

Revolucija 1848. i Majska skupština

Prota Stamatović je bio čovek nemirnog duha i velike energije; stizao je svuda tokom građanskog rata 1848-1849. godine. Bio je pouzdani saradnik, novog srpskog patrijarha Rajačića, i za njega vršio mnoge poverljive misije. Nakon izbijanja revolucije u Habzburškoj monarhiji, Srbi su u Novom Sadu 15. marta 1848. godine usvojili nacionalne zahteve u 15 tačaka. Te zahteve nosila je u Bratislavu (Požun) delegacija, u kojoj je bio i prota Pavle Stamatović. Srpski zahtevi su izneseni 8. aprila te godine u ugarskom parlamentu, ali su odbijeni. Usledili su nemiri, koji će zbog šovinističkih stavova Mađara prerasti u ratno stanje. Kada je narod 12. aprila sa zgrade kikindskog magistrata skinuo mađarsku i okačio srpsku zastavu, a pop Pavle je označen kao podstrekač te pobune. Zbog toga se morao skloniti. Stizao je kao patrijarhov poverenik u Hrvatsku kod bana Jelačića, a i u Vlašku kod ruske vojske. U Novom Sadu je 19. aprila održan narodni zbor, na kome su govornici isticali da mađarska vlada namerava da pomađari Srbe, i da to radi još od 1840, od kada crkveni protokoli moraju da se vode na mađarskom. To je razljutilo okupljeni srpski narod, pa im je Stamatović na njihov zahtev dao da spale crkvene protokole na mađarskom. Bio je među onima koji su tražili da se sazove skupština, koja bi odlučivala o narednim potezima značajnim za srpski narod. Stamatović je učestvovao u radu Majske skupštine i bio je jedan od potpisnika predstavke od 14. maja, u kojoj obaveštavaju austrijskog cara da su Rajačića imenovali za patrijarha, a Stevana Šupljikca za vojvodu.

Sveslovenski kongres

Pavle Stamatović je ostao politički aktivan i posle Majske skupštine u Karlovcima. Izabran je za delegata za Sveslovenski kongres 18. maja u Češkoj. Pored njega izabrani su kao predstavnici Srba, Nikanor Grujić, Jovan Subotić i Đorđe Stojaković. Od patrijarha je dobio nalog da se na Sveslovenskom kongresu zalaže za staroslovenski kao opšti jezik slovenske književnosti. Na Sveslovenskom kongresu bio je predsednik južnoslovenske sekcije. Napad carske vojske 11. juna na Prag prekinuo je rad kongresa.

Traženje pomoći u Srbiji

Nakon povratka u Vojvodinu započeo je odbrambeni rat sa Mađarima. Bio je odmah angažovan u ratnim pripremama. Patrijarh Josif Rajačić poslao ga je da u Srbiji traži vojnu pomoć i traži komandanta dobrovoljačkih odreda. U to vreme u Kneževini Srbiji održavala se Petrovska skupština, zbog prilika u Evropi i zbog sukoba kneza i Tome Vučića. Pavle Stamatović je na tajnoj sednici izneo patrijarhov zahtev. Pošto se Toma Vučić protivio da se Srbima u Habzburškoj monarhiji šalje pomoć, za komandanta je izabran Stevan Petrović Knićanin. Kada je Knićanin 25. jula 1848. godine prešao u Vojvodinu, Stamatović je kod njega bio vojni sveštenik u logoru kod Tomaševca. U tomaševačkom vojnom logoru prota Stamatović je biran u jesen 1848. godine za poslanika srpskog crkveno-narodnog sabora u Sremskim Karlovcima.

Starost i porodica

Po završetku rata ostao je bez ikakve imovine, jer su je razvukli obesni Mađari. Od cara je iz Beča dobio samo zlatnu medalju za velike zasluge tokom rata. Novčanu odštetu je on, kao i drugi postradali pravoslavni sveštenici i njihove crkve, dobio od Rusije. Živeo je tada u Novom Sadu u Almaškom kraju. Desilo se februara 1851. godine da je bio podsticanja naroda na pobunu, zatvoren u temišvarskom kazamatu. Poslednje godine života prota Pavle proveo je u Novom Sadu, gde je preminuo 26. septembra 1864. godine.

Sin jedinac, ekonomista Bogoljub Stamatović (1834-1899) rođen u Segedinu, je baš živeo burno. Pohađao je Karlovačku gimnaziju (četiri razreda), pa nastavio peti razred u Novom Sadu. Bio Zmajev školski drug i prisan prijatelj advokata i političara Mihajla Polit-Desančića. Bavio se i to loše ekonomisanjem sa zemljom; u Pirošu (Rumenki), i uzimao arendu na Kerskom drumu (Ker je današnje Zmajevo) – Kersku čardu i zemlju. Kasnije 1884. godine izabran za trećeg pisara pri novosadskom Magistratu, ali nije mogao da napreduje bez znanja mađarskog jezika. Umro u 65-oj godini života, a lep ženin miraz proćerdao. Bio je oženjen Nastasijom Sekulić iz Kumana, sa kojom je imao dve kćerke i sina Svetozara.

Protin unuk, mernik Svetozar Stamatović (1856-1904) rođen je u Novom Sadu. Nakon školovanja u Novom Sadu i Temišvaru, studirao je tehniku u Minhenu (1873-1875); gde je diplomirao kao inžinjer nakon prekida, nastavljajući studije (1877-1880). Završetak studija omogućila mu je bogata Milankovićeva stipendija, od 500 f. godišnje. Po završetku tehnike i ženidbe, prešao u Kraljevinu Srbiju, gde je angažovan na gradnji željezničke pruge. Zatim je između 1892-1904. godine živeo i radio u Vranju kao okružni inžinjer, dostignuvši najvišu I klasu u struci. U okolini Vranja je smrtno nastradao, nakon pada sa konja jula 1904. godine. Bio je Svetozar otac inžinjera Pavla Stamatovića direktora predratne beogradske električne centrale, Dušan Stamatović građevinski inženjer i profesorke i koncertne pevačice Jelke Stamatović iz Beograda.