Park prirode Učka
| Park prirode Učka | |
|---|---|
| |
| Pogled na deo Parka prirode Učka | |
| Opšte informacije | |
| Osnovan | 1981. |
| Površina | 160 km² |
| Najviši vrhovi | Vojak 1.396 m, Veli Planik 1.272 m |
| Položaj | Učka i deo Ćićarije Hrvatska
|
| Spacifičnost | Prirodno i civilizacijsko područje u izuzetno očuvanom stanju, izvanredna biološka raznolikosti sa endemičnim biljnim i životinjskim vrstama, i značajnim paleontološkim nalazištima. |
| Uprava parka | Javna ustanova „Park prirode Učka” |
| Broj posetilaca | 50.000 |
| Veb stranica | https://www.pp-ucka.hr/ |
Park prirode Učka jedan je od 11 parkova u Republici Hrvatskoj koji obuhvata istoimenu planinu i deo područja Ćićarije. Smešten je uz obalu severnog Jadrana na jednoj od najsevernijih tačaka Sredozemlja, povezujući poluostrvo Istru i kopno Hrvatske. Prostire se na površini od 160 km².
Pored bogate biološke i predeone raznolikosti, park prirode Učka ima i mnoga vredne karakteristike nežive prirode, odnosno geološkog nasleđa. Ovo naslđe sačuvano je u teksturi stena i kamenja, koja se menjala pod dejstvom unutrašnjih i spoljnih sila. Ona danas uključuje geološke i morfološke pojave, objekte, strukture, geološke profile i izbočine, fosile, minerale i pećine, jame i druge speleološke objekte.[1]
Osnivanje i zaštita[uredi | uredi izvor]
Prema definiciji koju je prihvatio međunarodno udrženje IUCN (International Union for Conservation of Nature) kao najveća mreža saradnika i međunarodno najuvaženiji autoritet na području zaštite prirode, zaštićeno područje je kopneno i/ili morsko područje posebno namenjeno zaštiti i održavanju biološke raznolikosti kao i područje prirodnih i srodnih kulturnih bogatstava, kojima se upravlja zakonskim ili kakvim drugim neohodnim sredstvima.[2]
Ova definicija zaštićenog područja prenesena je i u Zakon o zaštiti prirode Republike Hrvatske (NN 80/2013) prema kome je zaštićeno područje geografski jasno određen prostor koji je namenjen zaštiti prirode i kojim se upravlja radi dugoročnog očuvanja prirode i pratećih usluga ekološkog sistema.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
- Praistorija
Prvi tragovi civilizacji na području Učke evidentirani su u Lovranskoj Dragi, na lokalitetu Oporovina, 1929. godine, u obliku ostataka praistorijskog čoveka. To je bilo prvo praistorijsko nalazište na Kvarneru.
- Drugi svetski rat
Kao centar partizanskog delovanja u Istri, selo Brgudac se tokom Drugog svetskog rata istaklo kako po stradanjima, tako i po herojstvu. U selu je 1942. godine osnovan prvi seoski narodno-oslobodilački odbor, a od 1943. godine počela je da radi prva hrvatska škola u Istri nakon fašističke zabrane 1923. godine. U znak sećanja na ova teška vremena Brgudcu se nalazi desetak spomenika od kojih je najupečatljivije ono koje nabraja 19 poginulih boraca i 37 civilnih žrtava fašističkog terora.
Za vreme Drugog svetskog rata, aprila 1944. godine, Italijani i Nemci su do temelja spalili selo Mala Učka iz koga su se nakon toga meštani iselili zbog teških ekonomskih uslova. Selo je i u takvom stanju ostalo sve do 1976. godine kada je uneto u Registar nepokretnih spomenika kulture kao zaštićena ruralna celina.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Stene koje čine planinu Učku nastale su u velikom okeanu Tetis tokom dugotrajnog geološkog razvoja od perioda Krede (pre 140 miliona godina) do sredine Tercijara (pre 30 miliona godina), taloženjem mineralnih skeletnih ostataka vodenih organizama. Tako su tokom miliona godina nastali debeli slojevi naslaga koje su postupnenim procesima sabijanja i kalcifikacije na kraju transformisani u čvrstu stenu - krečnjak. O tome svedoče brojni fosili pronađeni u sedimentnim krečnjačkim stenama.[1]
Sudar Afričke ploče sa Evroazijskom, koji je započeo krajem Krede (pre 65 miliona godina a i dana traje), doveo je do smanjenja okeana, praćenog intenzivnim tektonskim pokretima. Horizontalni slojevi (prvobitno nataloženi na dnu okeana) su se naborali, slomili i uzdigli iznad mora i stvorili ogromne planinske vence poput Alpa i Dinarida, čiji je do i planina Učka.[1]
Zbog neprestanog trošenja, sitnozrni sediment je odlazio u dublje delove mora, povremeno nošen podvodnim lavinama, od kojih su nastajale raslojene stene zvane fliš.
Kraški teren Učke obiluje speleološkim objektima, kojih ima oko 200. Takođe u podzemlju Učke do sada su otkrivene i neke endemske vrste podzemne faune, ali i traga boravka ljudi na šta ukazuju mnogi arheoloških i istorijski nalazi iz raznih pećina i jama u Parku.
Među geoloških karakteristika Parka prirode „Učka“ mogu se danas (pored geomorfološkog spomenika prirode Vela Draga) kao vredne i zanimljive geološke formacije izdvojiti Krvava stena u jugozapadnom delu Učke i Stena ispod Bresta na Ćićariji.[1]
U hidrološkom i hidrogeološkom pogledu područje planinskog lanca Učke pripada slivu reke Raše (zapad) i slivu priobalnih izvora od Plominske drage do zaliva Preluka (istok). Vršni greben severne Učke čini posebno zanimljivu hidrogeološku celinu. Napukli i polomljeni krečnjaci gornje krede, u kojima je formiran greben, su zbog velike upijanosti i vodopropusnosti sakupljači podzemnih voda. Krečnjaci su uvučeni, odnosno leže na vodootpornim flišnim naslagama. Zbog toga se višak nagomilane podzemne vode izliva na dodiru fliša i krečnjaka, pa u podnožju grebena postoji nekoliko izvora. Voda ovih izvora izuzetno je kvalitetna i koristi se za vodosnabdevanje liburnskog područja. Na obroncima Učke morfološki je izraženo nekoliko duboko usečenih bujičnih dolina kilometarskih dimenzija. Uglavnom su suve, a samo u periodima dovoljno obilnih padavina stvaraju se veće količine vode, zbog čega ih nazivamo bujicama. Što se tiče stajaćih voda na području Parka, beležimo oko 40 bara koje pored pomenutih bujica predstavljaju posebno važna staništa slatkovodne flore i faune.[1]
- Vela draga
Među vrednostima nežive prirode Parka posebno mesto zauzima kanjon Vela draga (poznata i kao Vranjska draga), koji je pre više decenija zaštićen kao geomorfološki spomenik prirode. Kanjon se odlikuje živopisnim usamljenim krečnjačkim stubovima i stenama koji imaju izuzetnu geomorfološku i pejzažnu vrednost.[1]
- Spomenik prirode Vela draga
-
Pogled na kanjon Vela draga -
Jedna od šiljastih stena u kanjonu Vela draga -
Spomenik prirode Vela draga
Smatra se da je kanjon nastao taloženjem horizontalnih slojeva paleogenskog krečnjaka, koji je bio praćenom tektonskim uzdizanjem i pucanjem. Konačni izgled Vela draga je dobila postupnom i dugotrajnom erozijom i pucanjem tla.[1]
Pored jedinstvenih geoloških odlika, Vela draga ima i brojne druge:[1]
- retku ornitofaunu,
- arheološke nalaze iz pećine Pupićina peć,
- raznoliku floru.
Kanjon koji je od 1930-ih postao atraktivan za alpiniste i vremenom je postao jedno od najpopularnijih mesta u Hrvatskoj za ljubitelje slobodnog penjanja.[1]
- Krvava stena i Stena pod Brestom
Pored Vele Drage, na području Parka postoji još nekoliko vrednih i zanimljivih geoloških formacija, od kojih treba izdvojiti Krvavu stenu na zapadnim padinama Sisola, kao i Stenu pod Brestom. Ova dva nalazišta su nekada bila predložena za zaštitu kao geomorfološki rezervati, a danas uživaju zaštitu u okviru nedavno proglašenog Parka prirode Učka.[1]
U fragmentima stena na siparu mogu se videti brojni fosilni ostaci raznih foraminifera i školjki koji svedoče o bogatoj geološkoj istoriji i paleookruženju u kome su nekada živeli.
Vode i vodno zemljište[uredi | uredi izvor]
Vršni greben severne Učke čini posebno zanimljivu hidrogeološku celinu. Napukli i polomljeni krečnjaci gornje krede, u kojima je formiran greben, su zbog velike sposobnosti upijanja i vodopropusnosti sakupljači podzemnih voda. Krečnjaci su uvučeni, odnosno leže na vodootpornim flišnim naslagama. Zbog toga se višak nagomilane podzemne vode izliva na dodiru fliša i krečnjaka, pa u podnožju grebena postoji nekoliko izvora. Voda ovih izvora izuzetno je kvalitetna i koristi se za vodosnabdevanje liburnskog područja.[3]
Na obroncima Učke morfološki je izraženo nekoliko duboko usečenih bujičnih dolina kilometarskih dimenzija. Uglavnom su suve, a samo u periodima obilnih padavina kada se stvaraju veće količine vode, nastaju bujice.[3] Jednu od najlepših bujičnih dolina, sa strmim, duboko usečenim stenovitim stranama i još uvek obrađenim terasama iznad kojih dominira Učka, je kanjon Mošćeničke Drage. On se odlikuje izuzetno živopisnim pejzažom i bogatom florom, faunom i istorijskim nasleđem.[4]
Od stajaćih voda na području Parka, postoji oko 50 kraških bara koje pored pomenutih bujica predstavljaju posebno važna staništa slatkovodne flore i faune. Ove bare stanovnici obližnjih sela su redovno održavali u prošlom veku kako bi obezbedili vodu za stočarstvo i poljoprivredne aktivnosti u sušnim predelima Učke i Ćićarije. Danas je, ova uloga bara zanemarena, ali s obzirom na slabu dostupnost vode u kraškom području, bare igraju važnu ulogu u brojnim biljnim i životinjskim vrstama kao jedinom staništu za preživljavanje.[3]
U hidrološkom i hidrogeološkom pogledu područje planinskog lanca Učke pripada slivu reke Raše (zapad) i slivu priobalnih izvora od Plominske drage do zaliva Preluka (istok).
Klima[uredi | uredi izvor]
Klima Parka prirode Učka uslovljena je geografskim položajem, blizinom mora i razvedenim reljefom. Prema kopenovoj klimatskoj klasifikaciji, viši delovi Parka imaju umereno toplu kišovitu klimu sa toplim letima ili klimu bukove, dok niži delovi, poput Opatije i uskog obalskog pojasa, imaju umereno toplu kišnu klimu bez sušnih perioda i vrućih leta - klima kamelije.[5]
U višim krajevima ima više padavina nego u priobalju, a uglavnom su koncentrisane u hladnijem periodu godine i krajem jeseni i proleća, najčešće u obliku kiše i snega zimi, dok se grad javlja samo nekoliko puta godišnje.[5]
Najvažniji vetrovi u Parku prirode Učka su severoistočni - zimi bura i kao letnji noćni vetar, jugoistočni - naročito kao jugo u proleće i jesen, severozapadni - naročito kao trajne etezije leti, i drugi ređi vetrovi.[5]
Osunčanost na kontinentalnoj, zapadnoj strani Učke nešto je veća nego na obalskoj padini. Međutim, na vrednost osunčanosti u Opatiji utiče visina Učke iza koje sunce zalazi leti oko 17:30. Zbog toga zapadne padine Učke imaju veću osunčanost od Opatije i njene istočne padine.[5]
Naselja[uredi | uredi izvor]
Brest pod Učkom[uredi | uredi izvor]
Selo Brest pod Učkom u celosti se nalazi unutar Parka prirode Učka na 708 metara nadmorske visine usred plodnog polja na ćićarijskoj visoravni.
Žitelji Bresta nekada su bili poznati proizvođači drvenog uglja. Šuma im je predstavljala glavni izvor zarade, jer su nakon seče na svojim pravili “karbun”, drveni ćumor, u čemu su bili veliki majstori. Ćumur su prodavali u Opatiji, Rijeci, Lovranu i drugim primorskim mestima. Uz poljoprivredu i stočarstvo, glavno zanimanje meštana bila je proizvodnja drvenog ugljena, pa se i danas može videti videti dim iz ćumurana. U ovom naselju i danas se izrađuje ovčiji sir i skuta od mleka autohtone pasmine istarske ovce pramenke, a njihova stada slobodno pasu pašnjacima Ćićarije.
Brgudac[uredi | uredi izvor]
Brgudac je smešten je u srcu Ćićarije na 747 metara nadmorske visine i najviše je stalno naselje na području Istarske županije. Ovo selo, čija istorija seže duboko u srednji vek, nekada je imalo preko 400 stanovnika koji su držali i do 3.000 grla stoke. Kasnije su ekonomske prilike i burna istorija raselili Brgučane širom Hrvatske i sveta.
U selu postoji crkva Svetog Blaža koja se prvi put pominje 1580. godine.
Iz sela Brgudac kreće planinarski put koji vodi ka izletištu Korita i dalje prema Velom Planiku.
Mala Učka[uredi | uredi izvor]
Mala Učka je najviše je ruralno naselje u Istri, koje se nalazi na 995 metara nadmorske visine. U selu je nekad živelo 130 stanovnika koji su se zvali Učkari, a bavili su se primarno stočarstvom i bili poznati po dobrom siru.
Danas je Mala Učka praktično bez stalnih stanovnik, izuzev toko letnjih meseci, kada stočari izvode stoku na ispašu.
Lovranska Draga[uredi | uredi izvor]
Lovranska Draga je naselje smešteno unutar Parka na istočnim padinama Učke, čije stanovništvo se pre dvadesetak godina intenzivno bavilo poljoprivredom, naročito vinogradarstvom, i stočarstvom. Osim vinove loze, na plodnom se zemljištu uzgajalo povrće i voće, od čega su danas najvažniji trešnje i maruni. Raštrkane kućice povezane su starim putevima i stazama od kojih su najznačajniji oni koji povezuju ruralnu Lovranštinu s Medvejom i morem.
Na popisu stanovništva 2011. godine, Lovranska Draga je imala 50 stanovnika.[6]
Na prilazu Lovranskoj Dragi nalazi se barokna crkvica Sveti Mihovil, zaštitnik mesta. Naselje je okruženo terasastim vinogradima i livadama i sa najvišim vrhovima Učke u pozadini čini pejzažnu celinu od posebne vrednosti. Kroz naselje teče potok koji meštani zovu jednostavno “Potok”, koji se uliva u more u Medveji. Najzanimljiviji dio potoka je slap, jedan od najlepših slapova unutar Parka prirode Učka, do kojega vodi uređena staza “Slap”.[7]
Flora i fauna[uredi | uredi izvor]
Delovi Učke i Ćićarije koji pripadaju zoni bukovih šuma po svojim osnovnim karakteristikama svrstavaju se u kontinentalno područjr Primorsko-goranske i Istarske županije. Međutim, šume ovog Parka imaju i neke posebne prirodne odlike, jer su Ćićarija, a posebno Učka, izolovane mediteranske planine čije bukove šume štrče poput ostrva iznad submediteranskog područja, odnosno nisu kontinuirano povezane sa kontinentalnim prostranstvima bukovih šuma.[8]
Ova karaka određuje poseban status, i izaziva interesovanje za vrednost Učke i Ćićarije u naučnom smislu, što je uticalo i na donošenje odluke da se ovo područje proglasi za park prirode. I pored velikog interesovanja pojedina teško dostupna područja Učke i Ćićarije još uvek su nedovoljno istražena, pa su poslednjih godina započeta sistematska istraživanja flore kako bi se obnovila i produbila znanja o određenim vrstama i njihovu rasprostranjensti i uočili mogući negativni uticaji na njihove populacije.
- Deo vegetacije u Parku
-
-
-
-
-
-
- Deo faune u Parku
-
-
-
-
-
-
- Dnevni leptiri u Parku
-
-
Rekreacija i turizam[uredi | uredi izvor]
Sobzirom da je Park Učka područje sa zaštićenim statusom u njemu se mogu sprovoditi samo oni oblici rekreacije i turizma na otvorenom koji ne ugrožavaju njegove prirodna i ljudskom rukom stvorena ambijentalne uslove. U tom smislu svi posetioci mogu se prethodno informormisati o mogućnostima bavljenja pojedinih sportih aktivnosti putem brošura, tabli i oznaka koje nose odgovarajući zaštitni znak ili u Javnoj ustanovi „Park prirode Učka”.
Planinarenje pruža posebno zadovoljstvo svojim prirodnim ambijentom, koji privlači velik broj planinara već oko 200 godina, na uređene i označene planinarske staze. Najpoznatija planinarska odredišta su Vojak, Suhi vrh, Veli Planik, Korita i Sisol.
Stene Vele drage odigrale su važnu ulogu u razvoju alpinizma, a početke penjanja započeo je davne 1931.godine. Do danas je Vela draga postala međunarodno poznato i rado posećeno penjalište s preko 50 uređenih smerova različitih težina.
Osim toga, u neposrednoj blizini Parka u Opšini Mošćenička Draga uređena su penjališta na stenama Zijavice i u kanjonu Mošćeničke Drage.
Većina poznatih speleoloških objekata u Parku prirode "Učka" tipični su za krški ponor, pa je za njihovo posećivanje potrebna posebna veština i oprema. Svi speleološki objekti na području Parka zakonom su zaštićeni, a dozvolu za ulazak u podzemlje Učke daje Javna ustanovi Park prirode "Učka".
- Brdski biciklizam
U Parku prirode "Učka" i na okolnom području uređeno je 8 staza za brdski biciklizam. Staze prolaze atraktivnim prirodnim predelima, različitih su težina tako da ih mogu koristiti i različite kategorije biciklista, od rekreativaca do iskusnih sportista i takmičara.
Gotovo od samih početaka modernog slobodnog letenja (letenja zmajem i padobranskim jedrom), Učka privlači letače koji na njoj održavaju i različita domaća i međunarodna takmičenja. Na području Parka nalazi se registrovano letelište “Učka” s uzletištima na lokacijama Vojak i Brgud.
- Pustolovna takmičenja
Pustolovna takmičenja su aktivnost novijeg datuma, a sastoje se od različitih disciplina kao što su planinarenje, alpinizam, biciklizam, veslanje i druge. Na području Parka prirode Učka svake se godine održava nekoliko pustolovnih takmičenja koje neprestano imaju sve veći broj poklonika željnih aktivnog boravka u prirodi.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i j „Geologija | Park prirode Učka” (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-04-21.
- ^ a b „Obljetnica proglašenja Parka prirode Učka”. mingor.gov.hr. Pristupljeno 2021-05-28.
- ^ a b v „Vode | Park prirode Učka” (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-04-21.
- ^ „Vode u: Dinarsko gorje”. Pristupljeno 21. 4. 2021.
- ^ a b v g „Klima | Park prirode Učka” (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-04-21.
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. 2011. Pristupljeno 1. 7. 2014.
- ^ „Park prirode-Učka - Prirodne ljepote Hrvatske”. sites.google.com. Arhivirano iz originala 29. 10. 2020. g. Pristupljeno 2021-05-28.
- ^ „Park prirode Učka - Istria Culture”. www.istria-culture.com. Pristupljeno 2021-05-28.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Park prirode Učka (jezik: hrvatski)
- Park prirode Učka - www.visitopatija.com (jezik: hrvatski)
- Primorska Hrvatska - Park prirode-Biokovo Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. oktobar 2020) - sites.google.com (jezik: hrvatski)
| Nacionalni parkovi | |
|---|---|
| Parkovi prirode | |