Plebejci

Plebejci (lat. plebeii) bili su u antičkom Rimu svi punopravni građani koji nisu pripadali povlašćenoj društvenoj grupi patricija, te se u izvorima najčešće kolektivno označavaju kao plebs (lat. plebs).

Pravo poreklo razlike između patricija i plebejaca i dalje je nepoznato. Pretpostavlja se da sam naziv potiče od reči pleo, koja se u klasičnom latinitetu više nije upotrebljavala osim u složenicama (npr. ekspleo, impleo), a koja znači „puniti“. Prema ovoj etimologiji, koja ipak nije sasvim pouzdana niti opšteprihvaćena, reč plebs bi se doslovno mogla prevesti kao „mnoštvo“. U srpskom jeziku, ova reč spada u one kod kojih dolazi do odstupanja od jednačenja suglasnika po zvučnosti.

Ne postoje dokazi o bilo kakvim etničkim uzrocima ove podele na dve društvene grupe, niti ima dokaza da je ta podela postojala tokom perioda Rimskog kraljevstva. Prema analističkoj istoriografskoj tradiciji, u vreme vladavine Romula, Nume Pompilija i Tula Hostilija celokupno stanovništvo grada Rima nazivano je patricijama, jer su oni bili jedini stanovnici grada. Tek za vreme vladavine Anka Marcija plebejci su došli u Rim iz drugih latinskih gradova s kojima je Rim bio uspostavio diplomatske ili čak savezničke odnose.

U vreme osnivanja republike plebejci su bili isključeni iz svih svešteničkih grupa i državnih položaja (magistratura), a Zakoni dvanaest tablica čak su zabranjivali brak između patricija i plebejaca. Ova je zabrana, navodno, ukinuta tek Kanulejevim zakonom 445. godine p. n. e.. U isto vreme, međutim, plebejci su bili raspoređeni po tribama, služili su u vojsci i mogli su postati vojni tribuni.

Tokom prva dva veka rimske republike trajala je borba patricija i plebejaca, koja se konačno završila 287. godine p. n. e. potpunim formalnim izjednačavanjem prava obe društvene grupe. Ta je jednakost postignuta osnivanjem plebejskih skupština, ustanovljenjem položaja narodnih tribuna, koji su na neki način bili političke vođe plebejaca, uvođenjem položaja plebejskih edila, te posezanjem za secesijom kao najjačim oružjem plebejaca, koja je podrazumevala masovno iseljavanje plebejaca iz grada, što je prouzrokovalo drastično smanjenje odbrambene moći Rima. Prema analističkoj tradiciji, do secesije plebejaca došlo je ukupno tri puta, ali se danas smatra da je istorijski kredibilna samo poslednja secesija, do koje je došlo 287. godine p. n. e.

Tokom srednje republike plebejci su postepeno inkorporisani u senatorsku elitu. Do 1. veka p. n. e. mnogi od najuglednijih pripadnika senatorskog staleža bili su plebejskoga porekla. Pošto je patricijski status bio naslednog karaktera, vremenom su patricijske porodice izumirale, a njihovi ostaci su zajedno s imućnim slojem plebejaca formirali novu vladajuću elitu – tzv. nobilitet.

Posle borbi staleža u Rimu, plebejci ili plebs je naziv za ostale slobodne građane. Čak i kod ove skupine tradicija i vezanost uz moral predaka nadjačavali su težnju za promenom društvenog i socijalnog položaja. Kako im je nedostajalo političkog iskustva i zrelosti, prepuštali su političko vodstvo članovima starih rodova. Sledili su onog plemića koji je obećavao da će štititi interese malih ljudi. Nakon punskih ratova zaoštrile su se društvene suprotnosti; mase seljaka koji su ostali bez poseda doselile su u Rim.

U glavnom je gradu nastao proletarijat. To je izazvalo socijalne, ekonomske i političke probleme koje republika nije bila u stanju rešiti. Besplatna podela žita za stotine hiljada nezaposlenih i povremenih radnika, mjera uvedena koncem republike, jeste simptom nezavidnog ekonomskog položaja osiromašenih masa u velegradu. I u carsko doba procjenjuje se broj primalaca žita na 200.000 do 250.000 osoba, ali vladari su velikim građevinskim projektima plebsu osiguravali rad i zaradu.