Torpedo

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Brodsko torpedo TG-53 u Vojnom muzeju Beograd.

Torpedo je podvodno navođeno ili nenevođeno sredstvo namenjeno uništavanju brodova i drugih plovila. Reč potiče od latinske reči torpe, koja znači paralizovati, osakatiti. Ispaljuje se iz brodova, podmornica, aviona, obalnih utvrđenja, helikoptera i drugih platforma.

Do Prvog svetskog rata izraz se upotrebljavao za sva bojna sredstva, koja su bila namenjena pomorskomu ratovanju, kasnije su se ta sredstva posebno katalogizovala.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Englez, Robert Vajthed (desno) izumitelj prvog modernog torpeda na sopstveni pogon 1866. Fotografija prikazuje Vajtheda i njegovog sina (levo) tokom testiranja torpeda u Fijume (današnja Rijeka), Austrougarska, oko 1875.
Otomanska podmornica na parni pogon Abdulhamid (1886) je prva podmornica u svetu koja je lansirala podvodni torpedo.

Prva torpeda su u stvari bile pomorske mine, koje su brodovi vukli za sobom na dugim lancima i detonirali ih kad su se našle ispod trupa neprijateljskog broda.[1] Kasnije, u Američkom građanskom ratu takve mine su postavljali na duge štapove ispred pramca broda i detonirali ih kad priđu neprijateljskom brodu.[2]

Torpedo oblika kakag danas poznajemo nastao je 1860. godine. Predstavljen je javnosti iste godine, dok je demonstracija rada bila godine 1866.

Projektil je imao konačnu brzinu od 6 čvorova, maksimalni domet od oko 900 m. Pogon mu je omogućavao komprimovan vazduh u trupu, koji je pogonio vijak smešten na kraju trupa preko motora s unutrašnjim sagorevanjem. Bojna glava je bila napunjena gloksilinom.

Lansiranje torpeda 1915. tokom Prvog svetskog rata.

Godine 1891, Whitehead je otvorio fabriku torpeda u Engleskoj, koja je počela proizvoditi prva navođena torpeda.

Prvi brod, potopljen pomoću ovakvog torpeda, bila je Blanco Encalada, koju je u čileanskom građanskom ratu 23. aprila 1891. potopio torpedni čamac Lynch.

Pred Prvi svetski rat torpedo je postao osnovno oružje podmornica, njegov razvoj je brzo napredovao. Pojavila su se prva radio navođena torpeda, i prva samonavodeća torpeda koja je usmjeravao zvuk koji proizvode brodski motori.

Do pre Drugog svetskog rata razvoj torpeda je skoro sasvim prestao, međutim za vrijeme rata razvoj se nastavio. Bitnih inovacija u samoj građi nije bilo. Japanci su izmislili torpedo, koji umjesto komprimovanog vazduha upotrebljava komprimovani čisti kiseonik. Povećao se domet torpeda, tačnost, brzina i razarajuća moć drugačijim smesama eksploziva u glavi torpeda.

Pronalazak modernog torpeda[uredi | uredi izvor]

Opšti profil Vajthedovog torpeda: A. bojna glava B. vazdušna boca. B'. komora za uranjanje C'. naknadna karoserija C. mašinsko odeljenje D. drenažni otvori E. cev vratila F. upravljački motor G. konusni menjač H. indeks dubine I. rep K. ventili za punjenje i zaustavljanje L. zupčanik za blokiranje M. ploča ležišta motora P. kućište prajmera R. kormilo S. cev kormila T. klin za vođicu U. propeleri V. grupa ventila V. ratni nos[3] Z. traka za jačanje

Prototip samohodnog torpeda kreiran je po nalogu Điovanija Lupisa, austrougarskog pomorskog oficira iz Rijeke (današnja Hrvatska), u to vreme lučkog grada Austrougarske monarhije, i Roberta Vajtheda, engleskog inženjera koji je bio upravnik gradske fabrike. Godine 1864, Lupis je predstavio Vajthedu planove Salvakoste („Coastsaver“), plutajućeg oružja vođenog užadima sa kopna koje su pomorske vlasti odbacile zbog nepraktičnih mehanizama za upravljanje i pogon.

Godine 1866, Vajthed je izumeo prvo efikasno samohodno torpedo, istoimeno Vajthedovo torpedo. Francuski i nemački izumi su blisko sledili, i termin torpedo je počeo da opisuje samohodne projektile koji putuju ispod ili po vodi. Do 1900. godine, termin više nije uključivao mine i mine-zamke pošto su svetske mornarice dodale podmornice, torpedne čamce i razarače torpednih čamaca u svoje flote.[4][5]

Vajthed nije bio u mogućnosti da značajno poboljša mašinu, pošto su motor sa satom, pričvršćena užad i način površinskog napada doprineli sporom i glomaznom oružju. Međutim, on je nastavio da razmatra problem nakon što je ugovor okončan i na kraju je razvio cevasti uređaj, dizajniran da samostalno radi pod vodom, a pokretan komprimovanim vazduhom. Rezultat je bilo podmorničko oružje, Minenschiff (minski brod), prvo moderno samohodno torpedo, zvanično predstavljeno austrijskoj carskoj pomorskoj komisiji 21. decembra 1866.

Prva ispitivanja nisu bila uspešna, jer oružje nije moglo da održi kurs na stalnoj dubini. Posle mnogo rada, Vajthed je 1868. predstavio svoju „tajnu” koja je ovo prevazišla. Bio je to mehanizam koji se sastojao od hidrostatičkog ventila i klatna koji su omogućavali podešavanja hidroplana torpeda kako bi se održala unapred podešena dubina.

Proizvodnja i širenje[uredi | uredi izvor]

Robert Vajthed (desno) izumeo je moderno samohodno torpedo 1866. Na slici ispituje pohabano probno torpedo u Fumija oko 1875. godine.

Nakon što je austrijska vlada odlučila da investira u izum, Vajthed je pokrenuo prvu fabriku torpeda u Rijeci. Godine 1870. poboljšao je uređaje da putuju do otprilike 1.000 yd (910 m) brzinom do 6 kn (11 km/h), a do 1881. fabrika je izvozila torpeda u deset drugih zemalja. Torpedo je bilo pokretano komprimovanim vazduhom i imalo je eksplozivno punjenje od bezdimnog baruta.[6] Vajthed je nastavio sa razvojem efikasnijih uređaja, demonstrirajući torpeda sposobna za 18 kn (33 km/h) 1876. godine, 24 kn (44 km/h) 1886. i, konačno, 30 kn (56 km/h) 1890. godine.

Predstavnici Kraljevske mornarice (RN) posetili su Rijeku na demonstracijama krajem 1869. godine, a 1870. godine naručena je serija torpeda. Godine 1871. Britanski Admiralitet platio je Vajthedu 15.000 funti za deo njegovih razvojnih projekata i proizvodnja je započeta u Kraljevskim laboratorijama u Vuliču sledeće godine. Godine 1893, RN proizvodnja torpeda je premeštene u Kraljevsku fabriku oružja. Britanci su kasnije osnovali eksperimentalnu postavu za torpeda u HMS Vernon i proizvodni pogon u Kraljevskoj fabrici torpeda u Grinoku 1910. Ti pogoni su sada zatvoreni.

Pogonska sredstva kod torpeda[uredi | uredi izvor]

Pokretni aparat za izbacivanje torpeda 45 cm M.1936 u naoružanju JA u Vojnom muzeju Beograd.

Postoji više načina na koji se torpedo kreće.

  • torpeda na komprimovan vazduh
  • torpeda na zagrejani komprimovan vazduh
  • torpeda na kombinovan pogon (zagrejani komprimovan vazduh i para)
  • torpeda na komprimovan kiseonik

Način navođenja[uredi | uredi izvor]

Razlikujemo navođena torpeda i nenavođena torpeda. Navođeni se navode pomoću magnetskog polja, zvuka, radio talasa, sonara i drugih sredstava.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Torpedo na francuskoj podmornici
    Torpedo na francuskoj podmornici

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Partington, James Riddick (1999), A History of Greek Fire and Gunpowder, Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press, str. 203, ISBN 978-0-8018-5954-0 
  2. ^ Lossing, Benson (1868). The Pictorial Field-Book of the War of 1812. New York: Harper & Brothers, Publishers. str. 240-243, 693. OCLC 886707577. 
  3. ^ Ratni nos se sastojao od detonatora, fitilja i zaštitnog mehanizma koji je naoružavao fitilj nakon što je torpedo prešao kratku udaljenost.
  4. ^ Gray 1975
  5. ^ Epstein 2014
  6. ^ „The Whitehead Torpedo, notes on handling etc., U.S.N.”. maritime.org. 1890. Pristupljeno 10. 12. 2018. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Blair, Clay (1975). Silent Victory. Philadelphia: Lippincott. 
  • Boyne, Walter J. (1995). Clash of Titans. Simon and Schuster. ISBN 978-0-684-80196-4. .
  • Brown, David. Warship Losses of World War Two. Arms and Armour. . London. 1990. ISBN 978-0-85368-802-0. .
  • The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, online.
  • Crowley, R.O. "Confederate Torpedo Service". The Century, Volume 56, Issue 2, The Century Company, New York, June 1898.
  • Epstein, Katherine C. (2014). Torpedo: Inventing the Military-Industrial Complex in the United States and Great Britain. Cambridge, MA: Harvard University Press. .
  • Edwyn Gray The Devil's Device: The story of Robert Whitehead, Inventor of the Torpedo. Seeley; 1st UK ed. edition. 1975. ISBN 978-0-85422-104-2.
  • Edwyn Gray Nineteenth-Century Torpedoes and Their Inventors. US Naval Institute Press, January. 2004. ISBN 978-1-59114-341-3.
  • Lyon, David. The First Destroyers. Chatham Publishing, 1 & 2 Faulkner's Alley, Cowcross Street, London, Great Britain. 1996. ISBN 978-1-55750-271-1..
  • Milford, Frederick J. "U.S. Navy Torpedoes: Part One—Torpedoes through the Thirties". The Submarine Review, April 1996. (Quarterly publication of the Naval Submarine League, P.O. Box 1146, Annandale, VA 22003)
  • Milford, Frederick J. "U.S. Navy Torpedoes: Part Two—The Great Torpedo Scandal, 1941–43". The Submarine Review, October 1996.
  • Milford, Frederick J. "U.S. Navy Torpedoes: Part Three—WW II development of conventional torpedoes 1940–1946". The Submarine Review, January 1997.
  • Morison, Samuel Eliot. History of United States Naval Operations in World War Two. Volume 3. Little, Brown, and Company, 1984 edition.
  • O'Kane, Richard H. (1987). "Seventh Patrol", Wahoo: The Patrols of America's Most Famous World War II Submarine. Novato, California: Presidio Press.
  • Olender, Piotr. Russo-Japanese Naval War 1904–1905, Vol. 2, Battle of Tsushima. Published by Stratus s.c.; Sandomierz, Poland. 2010. ISBN 978-83-61421-02-3..
  • Perry, Milton F. (1985). Infernal Machines: The Story of Confederate Submarine and Mine Warfare. Baton Rouge: Louisiana State University Press. ISBN 978-0-8071-1285-4. .

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Torpedo na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Торпедо&oldid=27550072”