Umetnost Zapadne Afrike
Najreprezentativnija dela tradicionalne afričke umetnosti nastala su u oblasti Zapadne Afrike. U države zapadne Afrike spadaju Gambija, Gvineja Bisao, Gvineja, Sijera Leone, Liberija, Obala Slonovače, Gana, Togo, Benin, Nigerija i Kamerun. Ova umetnost je likovni izraz religijskih i kultnih potreba i u svom osnovu je sakralnog karaktera. Religija i mitologija utkane su u plemenski život zajednice koja u svom opstanku zavisi od prirode i prirodnih sila. Društvena organizacija afričkih naroda zasnivala se na porodici okupljenoj u zajedničko domaćinstvo. Društvo je bilo izdeljeno na klase, dok su se posebna tajna društva (muška i ženska) brinula o važnim pitanjima života. Ekonomska zavisnost od prirode i njima nepoznatih sila odredila je život afričkih ljudi, te je ciklus rođenje-život-smrt tesno povezan sa ciklusom prirodnih godišnjih promena. U toj večnoj kauzalnosti čovek je izgradio religijski sistem božanstava, preko kojeg su pokušali da dejstvuju za bolji život. Pored božanstava, poštovan je i kult predaka koji svom potomstvu treba da udahnu vitalnu snagu i obezbede plodnost.[1]
Figure predaka[uredi | uredi izvor]
Vekovna izrada figura i maski posvećenih kultu predaka i pogrebnim ceremonijama posledica su verovanja u duhove i duhovne sile koje nesputane lutaju nakon smrti i kojima je potrebno utočište do prelaska na onaj, drugi svet. Vitalna snaga predaka, njihova mudrost i znanje stečeno u vidljivom svetu ljudi, a potom u nevidljivom svetu bogova, pozitivno i delotvorno utiče na svakodnevni život potomaka, donoseći im plodnost, sreću i blagostanje. Kontinuitet zajedništva živih i mrtvih odvija se od trenutka smrti, preko pogrebnih ceremonija do posebnih kultova. Univerzalni elementi koji se zadržavaju u svim regionima su odvajanje pokojnika od života, označavanje perioda tranzicije fizičkog života u duhovni i ugrađivanje preminulog u novi svet predaka. Skulptura pretka, otuda, ima zadatak da prihvati dušu preminulog koja će u njoj boraviti sve do prelaska u viši stadijum u kome će naći svoje smirenje. Mada, postoji uverenje da jedan deo duše samo napušta žive, dok se drugi deo zadržava u statui kako bi uvek bio uz svoje potomstvo. Pojedinačni kultovi se prevashodno odnose na porodično-klanovske pretke čiji se likovi čuvaju na porodičnim oltarima.
U likovnom pogledu ne postoji veća distinkcija između figura namenjenim opštim ili pojedinačnim kultovima. I jedne i druge, u najvećem broju, predstavljaju idealizovane a ne realne portrete pokojnika. Pored toga, sam materijal od koga su izrađene figure donekle sugeriše o kakvim se statuama radi. Figure predaka su prvenstveno rađene od drveta, ali zbog klime u Africi, taj materijal je vrlo sklon propadanju. Međutim, komemorativnr predstave izvedene u trajnim materijalima- bronzi, terakoti i kamenu dragoceno su svedočanstvo u sagledavanju starosti ovih kultova, sličnosti i razlika unutar njih kao i promena stilskih rukopisa od najstarijih vremena pa do danas.[2]
Keramika[uredi | uredi izvor]
Keramika je doslovno sveprisutna u Zapadnoj Africi, sem kod nomadskog naroda Fulani, koji su zamenili svoje tradicionalne izrezbarene kalabaše sa uvezeno emajlirano posuđe. Od posuda za svakodnevnu upotrebu u domaćinstvu do bogato ukrašenih, ručno rađenih, ceremonijalnih posuda. U zapadnoafričkoj keramici, kompletna utilitarnost i formalna lepota idu zajedno. Takođe, ona je potpuno svestrana i nudi kovčege, tegove, arhitektonske elemente, nameštaj, lampe, igračke i predmete za lično ukrašavanje. Stilski gledano, keramika zapadnoafričkih naroda ima spektar od osnovnog modelovanja do ekstremnog naturalizma i elegantne stilizovanosti. Dosta glinenih skulptura se javlja u pogrebnom kontekstu. Često se susreće šablon da je vajar žena ili ćerka kovača, da pripada određenoj „nečistoj” i odvojenoj društvenoj grupi. Međutim, u vezi sa funerarnim figurinama, ne zna se tačno ko ih pravi. Plodnim ženama nije dozvoljeno da prave ljudske i životinjske likove, dok je ženama koje više ne mogu da rađaju to većinom dozvoljeno. Vrlo je moguće da su „muškarci” koji su izrađivali ove fenomenalne figurine, u stvari starije žene.[3]
Simbol ženske plodnosti u plastici[uredi | uredi izvor]
Sklonost tradicionalnih afričkih umetnika ka plastičnoj formi uslovila je i veliku produkciju antropomorfnih figura, prožetih simbolikom i začenjima, čitljivim i prepoznatljivim svakom članu zajednice. Za zemljoradnike Afrike, plodnost zemlje i plodnost žene predstavljaju promordijalni aspekt a njihova povezanost obezbeđuje kontinuitet života. Da bi ove plodonosne snage učinio delotvornim, afrički čovek u svom panteističkom i animističkom verovanju izrađuje figure pomoću kojih pokušava da prizove i osigura njihovo prisustvo u svom životu. Otuda i toliki broj ženskih skulptura sa simbolima plodnosti prožetih idejom o neprolaznosti ljudskog života.
Prve očuvane antropomorfne figure u terakoti, nađene su na nalazištima Đene i Mopti u Maliju. Jedna od figura predtsavlja majku sa detetom u naručju. Lik žene je izrazito naturalistički, telo krupno i grubo urađeno, a oko figure majke, kao i oko deteta obavijena je zmija, koja je takođe simbol plodnosti i obnove života. Stilske komparacije pronađenih figura sa onima koje potiču iz kasnijeg perioda navode na zaključak da je u pitanju vrlo star kult plodnosti, čemu u prilog svedoči i neprekinut kontinuitet ove likovne predstave.
Skulptura žene i materinstva u životu afričkih zajednica bile su višeznačne. Međutim, primarna funkcija ovih simboličnih predstava vezana je za plodnost zemlje, a figure su nošene u ceremonijama posvećenim prirodnim generativnim menama koje donose nov život svemu postojećem na zemlji. Predstave Pramajke nalazimo kod većine afričkih naroda. Kod Joruba je rađena u skulpturalnoj formi ali i na reljefima (stubovi, varta, dovratnici) svetilišta. Ona je ovde Majka-zemlja iz koje sve potiče i u koju se sve vraća. I u drugim afričkim zajednicama srećemo simboliku plodnosti izraženu predstavama Majke stvoriteljice, ali svuda je zajednička karakteristika kontinuitet života. A da bi se život nastavio i reprodukovao podjednako je važna i plodnost zajednice, pre svega žene u njoj. Otuda u afričkoj tradicionalnoj umetnosti bezbroj ženskih figura čija je svrha to da se prizove i zaštiti plodnost, čime se obezbeđuje kontinuitet porodične loze i života uopšte.[1]
Tkanine[uredi | uredi izvor]
Za razumevanje značaja i važnosti tekstila u afričkim kulturama neophodno je poznavanje raznolikih i čestih simbola na njemu, iskazanih likovnim sredstvima, a koji su skoro uvek u tesnoj vezi sa predanjem i usmenom tradicijom. Ono što je za afričku umetnost opšta karakteristika- veza između verbalne i likovne umetnosti- posebno je značajno za umetnost na tkaninama, jer one često zamenjuju pisanu reč, odnosno prenose poruku značajnu za pojedinca, porodicu ili širu društvenu zajednicu.
Od materijala koji se u zapadnoj Africi koristi za izadu tkanina najznačajniji je pamuk, a zatim i ostali materijali životinjskog i biljnog porekla, kao što su rafija, lika, vuna i svila. Sličnu funkciju, kao tekstil, imali su i predmeti od životinjske kože i krzna i materijal od drvene kore, poznat pod nazivom tapa.
Sva istraživanja afričkog tekstila, bez obzira da li se radi o ručno tkanim ili industrijskim tkaninama, bilo da su razni apstraktni i figurativni motivi na njima rađeni utkivanjem raznobojnih niti, ili su slikani, štampani ili izvedeni našivanjem raznobojnih tkanina, upućuju na to da značenje simbola koje tu nalazimo pokazuju izuzetnu otvorenost i zainteresovanost afričkih sredina za opštečovečanske vrednosti, i to od pitanja porekla sveta i života pa do ekonomskih, kulturnih i političkih značajnosti.[4]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Njegovanović-Ristić, Nataša (1994—1995). Simboli ženske plodnosti u plastici zapadne Afrike. Beograd: Muzej afričke umetnosti.
- ^ Njegovanović-Ristić, Nataša (2000). Figure predaka. Beograd: Muzej afričke umetnosti. str. 3-5.
- ^ Barley, Nigel (2000). Africa: Arts and Culture (ed. John Mack). London: British Museum Press. str. 90-96. ISBN 0 7141 2548 2.
- ^ Aranđelović-Lazić, Jelena (1986). Simboli na tkaninama Zapadne Afrike. Beograd: Muzej afričke umetnosti.