Crkva Svetog Ilije u Gradačcu
| Crkva Svetog Ilije | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Status | otvoren |
| Tip | crkva |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Eparhija | Eparhija zvorničko-tuzlanska |
| Osnivanje | 1895. |
| Posvećen | Svetom Iliji |
| Arhitektura | |
| Nivo značaja | Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine |
| Lokacija | |
| Mesto | Gradačac |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Koordinate | 44° 52′ 40.175″ N 18° 25′ 34.408″ E / 44.87782639° S; 18.42622444° I |
  Crkva Svetog Ilije Crkva Svetog Ilije na karti Bosne i Hercegovine | |
Crkva Svetog Ilije je srpska pravoslavna crkva koja se nalazi u Gradačcu, a pripada Eparhiji zvorničko-tuzlanskoj. U potpunosti je izgrađena 1895. godine i proglašena je za Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.
Opis[uredi | uredi izvor]
Prema konceptu prostorne organizacije, crkva u Gradačcu pripada tipu jednobrodne crkve sa pripratom, naosom i oltarskim prostorom, te galerijom, preko koje se pristupa stepeništu crkvenog tornja. Svojom podužnom osovinom crkva je orijentisana u pravcu istok (apsida) – zapad (ulaz-zvonik). Konstrukcija je izvedena u opeci, a fasade su završene slojem bojenog maltera. Gabaritne spoljne mere crkve iznose oko 9,10 h 21,75 metara. Toranj je pravougaonog osnova, dimenzija 3,95 h 2,85 metra.[1]
Zbog dugotrajne izloženosti atmosferskoj vlagi i nestručne rekonstrukcije živopis i ikonostas iz vremena osveštenja crkve trajno su stradali. Crkva je ponovno osvešćena 2009. godine, a za tu priliku izrađen je drveni ikonostas sa četrnaest ikona raspoređenih u dva horizontalna niza i Velikim raspelom na vrhu. Približne dimenzije ikonostasa su 5 m h 6 m. Ikone su intenzivnih boja izvedene na zlatnoj podlozi.[1]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Tokom 18. i 19. veka u Gradačcu i njegovoj okolini bilo je oko 310 pravoslavnih domova. U gradu nije bilo crkve, već se bogosluženje obavljalo u jednoj privatnoj kući u Varošici, nedaleko od današnje postojeće pravoslavne crkve.[1] Ta kuća od 1839. godine služila je kao ćelija, tj. kao prva srpska škola, ali istovremeno i kao kuća za sveštenika/paroha.[2] Od 1850. godine služi isključivo za crkvene potrebe.[1]
Reforme koje su u Osmanskom carstvu provedene sredinom 19. veka, olakšale su hrišćanima dobijanje dozvola (carskih fermana) za gradnju crkava, Tanzimat-gilhanski hatišerif iz 1839. godine o ravnopravnosti i slobodi svih veroispovijesti u Osmanskom carstvu, te Hatihumajun iz 1856. godine, novi ustavni zakon za Bosanski vilajet, kojim se, između ostalog, sultanskom poveljom izjednačavaju prava muslimana i hrišćana.[1]
Gradnja sadašnje pravoslavne crkve, s posvetom svetom proroku Iliji, otpočela je za vreme austrougarske uprave, 1882. godine, a osvešćena je 1887. godine. Osvešćenje je izvršio mitropolit Dionisije.[1][3]
Za vreme svog postojanja, crkva je više puta obnavljana, a poslednje njeno renoviranje, koje je bilo potrebno zbog oštećenja u tokom Rata u Bih izvršeno je od 2006. do 2009. godine. Autentičnost arhitekture hrama delimično je narušena izvođenjem radova, ali su zadržani najvredniji delovi crkve – proporcije, oblik, dimenzije i karakteristični stil. Objekat je u dobrom stanju, kako u eksterijeru tako i u enterijeru.[1][2]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e „Crkva sv. Ilije u Gradačcu” (PDF). kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016.[mrtva veza]
- ^ a b „Pravoslavna crkva Svetog Ilije u Gradačcu”. historijagradacac.blogger.ba. 5. 1. 2012. Arhivirano iz originala 27. 02. 2021. g. Pristupljeno 12. 03. 2021.
- ^ „Pravoslavna crkva u Gradačcu”. bastina.ba. 18. 9. 2018.[mrtva veza]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ljiljana Ševo, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Biblioteka Baština Banja Luka, Banja Luka, 249.
- Adem Hadžić, Tuzla i njena okolina u 16. vijeku, Svjetlost Sarajevo, 1975.
- Srpska pravoslavna eparhija zvorničko-tuzlanska, Šematizam, Tuzla, 1977.
- Boris Nivelić, Boris, Srpska pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini do obnove Pećke patrijaršije, Veselin Masleša, 1990.
- Esad Sarajlić, Esad, Gradačac od 1945. do 1991. godine, 2. Izdanje, Alija Isaković Gradačac, 2003.
