Црни даждевњак
| Crni daždevnjak | |
|---|---|
| |
| Salamandra atra | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | Životinje (Animalia)
|
| Tip: | Hordati (Chordata)
|
| Podtip: | Kičmenjaci (Vertebrata)
|
| Klasa: | Vodozemci (Amphibia)
|
| Red: | Repati vodozemci (Caudata)
|
| Porodica: | Daždevnjaci i mrmoljci (Salamandridae)
|
| Rod: | Daždevnjak (Salamandra)
|
| Vrsta: | S. atra
|
| Binomno ime | |
| Salamandra atra Laurenti, 1768
| |
| |
| Rasprostranjenost vrste | |
Crni daždevnjak (lat. Salamandra atra) je vodozemac koji pripada porodici daždevnjaka i mrmoljaka. Crni daždevnjak je životinja koja je stavljena pod zaštitu kao kritično ugoržena vrsta u Srbiji.
Opis vrste[uredi | uredi izvor]
Odrasle jedinke crnog daždevnjaka su izdužene životinje ukupne dužine tela do 14 cm. Osnovna boja kože je smeđe – crna, bez mrlja ili pruga druge boje. Glava je duža nego šira, blago dorzoventralno spljoštena, sa zaobljenom njuškom. Zaušne žlezde su polumesečastog oblika, dva puta duže nego šire. Dorzalno je koža glatka, a na bokovima i grlu blago naborana. Na grlu se jasno razaznaje gularni nabor. Duž tela se pružaju nizovi rebarnih žlebova koji se na repu nastavljaju u vidu plućnih brazda. Udovi su dobro razvijeni, sa po 4 prsta na prednjim i 5 na zadnjim ekstremitetima. Rep je kraći od ukupne dužine glave i trupa, ovalan na poprečnom preseku. Polni dimorfizam je slabo izražen: mužjaci su nešto sitniji i vitkiji od ženki, s nabreklim kloakalnim regionom u sezoni parenja.[2]
Biologija vrste[uredi | uredi izvor]
Crni daždevnjak je terestrička vrsta koja čitav život provodi na kopnu. Pretežno je noćna životinja i najčešće vodi skriven način života. Prilagođena je životu u uslovima povećane vlažnosti vazduha (iznad 90%) i relativno niske temeperature.[3] Godišnji ciklus aktivnosti je ralativno kratak i traje od maja do oktobra. Reproduktivni period traje od sredine maja do sredine avgusta, u zavisnoti od nadmorske visine. Ženke tokom sezone mogu da se pare i po nekoliko puta, i ako su već rađale. Crnog daždevnjaka odlikuje obligatna viviparija sa dokazanom metrotrofijom i periodom razvića embriona u jajovodu, embriona od 1 do 5 godina. Ženke na kopnu rađaju obično po dva potpuno metamorfozirana mladunca. Jedinke polnu žlezdu dostižu između druge i četvrte godine života. Prosečno žive oko 16 godina. Od malobrojnih predatora, najpozantiji su Vipera berus, Corvus corax, Pica pica i Pyrrhocorax graculus.[4]
Stanište[uredi | uredi izvor]
Crni daždevnjak nastanjuje alpski region Evrope i Dinarske planine na Balkanskom poluostrvu. Alpski region je glavni deo areala koji se kontinuirano pruža od zapadne granice Švajcarske preko Lihtenštajna, južnog dela Nemačke, severne Italije i severozapadne Slovenije do istočnog dela Austrije. Ovom delu areala pripada i jedan izolovan lokalitet u Francuskoj. Balkanski deo areala sastoji se iz tri izolovana područja. Prvo područje obuhvata južnu Sloveniju i jugozapadnu Hrvatsku, drugo planine Prenj i Čvrsnica u Bosni i Hercegovini, dok se treći izolovani lokalitet nalazi na Prokletijama (istočna Crna Gora, jugozapadna Srbija i severna Albanija). U alpskom delu areala vrsta se sreće na nadmorskim visinama od 430 do 2 800 metara, a u južnom, balkanskom delu iznad 1 600 metara[2][3], osim nekoliko lokaliteta u Hrvatskoj, gde se sreće i na visinama manjim od 1 000 metara. Rasprostranjenost po državama: Albanija, Austrija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Francuska, Hrvatska, Italija, Lihtenštajn, Nemačka, Slovenija, Srbija, Švajcarska.[4]
NKS kod staništa[uredi | uredi izvor]
U zavisnoti od nadmorske visine, stanište crnog daždevnjaka predstavljaju mešovite šume, visokoplaninske livade i pašnjaci, kao i kameniti tereni obrasli travom i mahovinom iznad gornje šumske granice. U Srbiji crni daždevnjak nastanjuje visokoplaninske kamenite livade vrhova, na nadmorskoj visini od 1 200 do 2 400 metara. Sreće se i u zoni bora krivulja ispod 2 000 metara nadmorske visine.[4]
Ugroženost vrste[uredi | uredi izvor]
Zbog izuzetno male teritorije koje nastanjuje u Srbiji, kao i zbog ograničenih mogućnosti adaptacije na izmenjene uslove staništa, crnog daždevnjaka ugrožava prvenstveno čovek svojim aktivnostima koje uzrokuju gubitak i degradacija staništa. Najznačajnijim uzrokom degradacije staništa smatra se razvoj infrastrukture i to posebno izgradnja sportsko – rekreativnih centara (skijališta), kao vid razvoja turizma. Sakupljanje jedinki u naučne svrhe ili radi prodaje u zemlji u inostranstvu i takođe je značajan faktor ugrožavanja. Zagađivanje atmosfere ima za posledicu globalno zagrevanje, koje uzrokuje klimatske promene koje ugrožavaju opstanak ove vrste. Ako se ima u vidu da crni daždevnjak aktivan samo kada je vlažnost vazduha iznad 90%, jasno je da svako povišenje spoljašnje temperature ograničava njegove aktivnosti i ugrožava mu opstanak. Unutrašnji faktori, kao što su ograničeno širenje rasprostranjenja vrste, uslovljeno snažnom teritorijalnošću jedinki i relativnom individualnošću u odnosu na susedne populacije, specifičnosti reproduktivnog ciklusa, kao i ekstremno mali areal na granici areala vrste, neki su od najvažnijih faktora ugrožavanja crnog daždevnjaka u Srbiji.[4]
Nacionalna kategorija ugroženosti po IUCN kriterijumima[uredi | uredi izvor]
Na globalnom nivou Salamandra atra se ne može smatrati ugroženom vrstom. Međutim, u Srbiji je crni daždevnjak vrsta s veoma problematičnim konzervacionim statusom. Areal ove vrste u Srbiji predstavlja krajnju jugoistočnu granicu rasprostranjenja vrste. Rasprostranjenje u našoj zemlji je izuzetno ograničeno (EOO iznosi 580 km 2) i obuhvata manje od pet poznatih lokaliteta (V1a). Moguće je pretpostaviti buduće promene kvaliteta odgovarajućih staništa (V1b)(iii)). Mali broj registrovanih lokaliteta i njihova međusobna udaljenost na području Prokletijskog masiva ukazuje na neistraženost područja. Nije realno očekivati da se dobiju detaljni podaci o rasprostranjenju, populacionim parametrima ili faktorima ugrožavanja ove vrste u narednom periodu ako se ima u vidu nemogućnost realizacije naučnih istraživanja ove vrste u našoj zemlji. Na osnovu IUCN kriterujuma, Salamandra atra za sada ima status ugrožene vrste vodozemaca u Srbiji (EN).[5]
Nacionalna kategorija ugroženosti po DEŽI kriterijumima[uredi | uredi izvor]
Analize odlika distribucije, ekologije i životne istorije (DEŽI) pokazale su da crni daždevnjak ima veoma visoku srednju vrednost konzervacionog skora (doprinosa) – 0,71. Ovoj vrednosti najviše doprinosi odlike rasprostanjenja, ekološke karakteristike, kao i životne istorije: ekstremno uzak areal, vezanost samo za jednu klimatsku zonu, viviparnost i bienialna reprodukcija. U odnosu na veoma visoku srednju vrednost konzervacionog skora, Salamandra atra je kritično ugoržena vrsta vodozemaca u Srbiji (CR).[4]
Mere zaštite[uredi | uredi izvor]
Pravilnik o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva – strogo zaštićena vrsta.[4] Pored pravilnika, koji ne može biti dovoljan kako bi se vrsta zaštitila, postoje i predložene mere zaštite, koje još uvek nisu sprovedene u delo.
Razjedinjenost areala i ekstremno mala brojnost populacija crnog daždevnjaka u Srbiji iziskuju hitno preduzimanje mere zaštite. Mere podrazumevaju prvenstveno unapređenje i striktnu primenu postojeće zakonske regulative na nacionalnom, a posebno na lokalnom nivou. Edukacijom lokalnog stanovništva (ali i celokupne javnosti) treba podizati svest ljudi o značenju vrste za diverzitet vodozemaca Srbije, kao i o potrebi njene zaštite i zaštite njenih staništa. Da bi donesena zakonska regulativa na konkretnim naučnim saznanjima. Stoga je neophodno izvršiti odgovarajuća taksonomska istraživanja, istraživanja brojnosti i distirbucije populacija, kao i istraživanja biologije i ekologije vrste. Treba ustanoviti i stanje staništa vrste, stvarne razmere uticaja urgožavajućih faktora, kao i efekte mere zaštite, koje će uz kontinuirano nadgledanje obezbediti bolju perspektivu opstanka crnog daždevnjaka u Srbiji. Treba insistirati na tome da sve poznata (i novootkrivena) staništa dobiju status zaštićenih područja.[4]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Salamandra atra”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2006. International Union for Conservation of Nature. 2009. Pristupljeno 24. 12. 2012.
- ^ a b Džukić, G. : Fauna, zoogeografija i zaštita repatih vodozemaca (Caudataa) Srbije. Doktorska disertacija. Beograd: Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu, 1993.
- ^ a b Krizmanić, I. (1997). Nova otkrića vrste Salamandra atra na prostoru Prokletija. Priština: Institut za zaštitu prirode Srbije
- ^ a b v g d đ e Crvena knjiga faune Srbije i vodozemci. Beograd. 2015.
- ^ IUCN. 2001. IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1. IUCN Species Survival Commission. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Crvena knjiga ugroženih vrsta”. iucnredlist.org.
- Zavod za zaštitu prirode Srbije
