Šumski Finci
 Zastava Šumskih Finaca | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
|---|---|
 Norveška  Švedska | |
| Jezici | |
| danas: norveški i švedski pre: finski (savonski dijalekti) | |
| Religija | |
| luteranizam | |
| Srodne etničke grupe | |
| Finci |
Šumski Finci (fin. Metsäsuomalaiset, норв. Skogfinner, šved. Skogsfinnar), finski su doseljenici i potomci doseljenika iz Savonije i severne Tavastije u Finskoj, koji su se nastanili u šumovitim krajevima Uže Švedske i Norveške, od kraja 16. do sredine 17. veka i tradicionalno se bavili poseci i spali poljoprivredom, metodom kojom se šuma pretvara u obradivo zemljište paljenjem šuma. Do kasnog 18. veka, šumski Finci su postali visoko integrisani deo društava Norveške i Švedske i njihov jezik, dijalekat savonskog finskog, opstao je do 20. veka, ali se sada smatra izumrlim.
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Izraz „Šumski Finci” se prvi put pojavljuje u tekstu sankcija koje je izdao dansko-norveški kralj 1648. godine. Oni su (barem lokalno u Norveškoj) poznatiji kao Savolaksfinner („Savonski Finci”), Rugfinner („Ražani Finci”) zbog njihove glavne žitarice i naziv koji su dobili zbog svojih navika — Svedjefinner („Iseci-i-spali Finci”). Ovaj narod je često za sebe upotrebljavao naziv Finnskoginger („Ljudi iz šuma Finske”).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Poreklo Šumskih Finaca leži u švedskoj politici kolonizacije Finske, dela Švedskog carstva od 13. veka. Sile istočno od Finske, Novgorod i kasnije Rusija, konstantno su dovodile u pitanje švedski suverenitet u retko naseljenim pokrajinama istočne Finske. Da bi osigurali svoje kraljevstvo, švedski kraljevi, naročito Gustav Vasa (1523—1560) i Erik XIV Švedski (1560—1568) ohrabrivali su poljoprivrednike da nasele ovu regiju, koja se koristila za tradicionalnu iseci i zapali poljoprivredu.
Ova naselja su se suočavala sa mnogim problemima. Od sukoba sa autohtonim narodima Laponcima i Karelima, do teških uslova života na ratnim frontovima. Činjenica da „iseci i spali” poljoprivreda zahteva relativno nisku gustinu naseljenosti, ali i kontinuirano snabdevanje novim „graničnim” teritorijama, je i dovela do prenaseljenosti i iseljavanja šumskih Finaca iz Savonije (šved. Savolax) i severne Tevastije krajem 16. veka.
Glavnina šumskih Finaca se pomerila ka severu u Ostrobotniju (šved. Österbotten) i Kajinu (šved. Kajanaland), na istoku ka severozapadnim granicama Karelije (šved. Karelen) i na jugu ka Ingriji (šved. Ingermanland) (delu Švedske u to vreme, sada deo Rusije). Međutim, procenjeno da je 10—15% otišlo zapadno preko Baltičkog mora u potrazi za uglavnom nenaseljenim zemljama koje najbolje odgovaraju njihovim potrebama.
Prva naselja šumskih Finaca u starošvedskim zemljama su osnovana u Norlandu, u pokrajinama Gastrikland, Angermanland i Halsingland u periodu 1580—1590-ih. Još jedan migracioni talas je počeo od Medelpada i nastavio početkom 17. veka ka kraljevskim zemljama u pokrajinama Dalarna, Varmland i Dalsland ne bi li se zauzele granične zemlje sa Danskom i Norveškom.[1]
Na kraju, od 1620. godine, šumski Finci su počeli da se naseljavaju u Norvešku. Tamo su se nastanili u istočnim županijama Hedmark, Opland, Akershus, Oslo i Buskerud. Najveća koncentracija naselja bila je u istočnom delu Hedmarka, bogatom šumama, blizu granice Švedske, koja se danas naziva Finnskogen na norveškom i Finnskog[arna] na švedskom, što bukvalno znači Šuma Finaca. U ovoj prilično udaljenoj oblasti šumski Finci su bili u mogućnosti da se kreću između dve zemlje, jer sama granica nije bila pravilno uspostavljena do 1751. godine.
Savremeno prihvatanje[uredi | uredi izvor]
U Švedskoj, migracija šumskih Finaca ne samo da je u početku bila dobro prihvaćena, već su je osmislili i ohrabrivali kraljevi, naročito Karl IX Švedski (1604—11) i Gustaf II Adolf Švedski (1611—32). Oni su to učinili kako bi naselili velike granične oblasti kraljevstva na severu, istoku i zapadu. Među podsticajima, koji su ponuđeni doseljenim finskim farmerima u Švedskoj, bili su sedam godina potpunog oslobođenja od plaćanja svih poreza i mogućnost vlasništva nad velikim parcelama plodnog zemljišta.[1]
Situacija se promenila sa rastom značaja, primitivne industrije gvožđa, koja počinje da se razvija početkom 17. veka. Šumski finci su se svojim oblikom poljoprivrede iznenada počeli smatrati ekonomskom pretnjom, jer su povećavali troškove pravljenja ćumura, uništavanjem sada vredne drvne građe. Spaljivanje šuma zvanično je zabranjeno 1647. godine, a Finci su bili obavezni da pomažu fabrike gvožđa prodajom ćumura po veštački niskoj ceni.
Do kraja 18. veka, veliki deo potomaka šumskih Finaca postao je kulturno asimilovan u švedsku populaciju. Tokom protekla dva veka usvojeni su različiti zakoni i propisi kako bi se ubrzano „šveđanizovali” šumski Finci, uključujući i potpunu zabranu korišćenja finskog jezika.
U toku vladavine Kraljice Kristine, objavljen je proglas 1646. godine, kojim je pozvano na spaljivanje kuća svih onih Finaca koji nisu hteli da uče švedski na području, kasnije nazvano Švedske zemlje, zapadno od Botnijskog zaliva. Čitanje knjiga napisanih na finskom jeziku u nekim slučajevima dovodilo je do zatvaranja u zatvorima i tokom 18. veka.[2]
U danskoj Norveškoj (Norveška je tada bila deo unije), situacija je donekle bila slična. Dansko-norveške vlasti u Kopenhagenu su navodno podržavale de fakto imigraciju i njihov običaj paljenja šuma, zbog relativno visokih prinosa raži, u odnosu na vrste žitarica, koje su Norvežani tradicionalno uzgajali. Međutim, od sredine 17. veka lokalci su izneli svoje nezadovoljstvo zbog pridošlica i 1648. godine kralj Frederik III Danski je izdao „uredbu o šumskim Fincima”, ultimatum kojim se zahteva ili njihov povratak u Švedsku ili obavezivanje na prihvatanje istog stepena oporezivanja kao i domaći Norvežani.
Uprkos novom zakonu, imigracija se nastavila do 1673. godine. Godine 1686. vlasti su organizovale popis šumkih Finaca - u to vreme verovatno najdetaljniji popis u Norveškoj. Ne samo da su uključili muškarce, već i žene i decu ovog naroda. Popis iz 1686. godine još uvek postoji i pruža vredne informacije o obimu imigracije u Norvešku. U to vreme je bilo ukupno 1.225 ljudi (uključujući 160 sa mešovitim, finsko-norveškim poreklom). Štaviše, većina njih je zapravo druga ili treća generacija potomaka imigranata iz Savonije.
Tokom narednih vekova, mogućnosti za njihov tradicionalni način poljoprivrede se smanjivala. Društveni napredak, uključujući promenu poljoprivrednog modela sada baziranog na pašnjacima, poboljšanje obrazovanja i komunikacije, promenio je iz temelja način života šumskih Finaca. Tokom vremena, držanje stoke i drugih domaćih životinja postepeno je postalo važan deo života šumskih Finaca. Kako je vrednost drveta porasla, šumarstvo je postalo isplativa delatnost kako za šumske Fince, tako i ostale.
Tradicija paljenja šuma se smanjila u 19. veku zbog novih ekonomskih realnosti. Jačanjem obrazovnog sistema i razvoj komunikacije su ubrzale trend napuštanja starog načina poljoprivrede. Dugogodišnji pritisak da se prilagode i mešanje sa postojećim skandinavskim populacijama, koje je dolazilo sa ekonomskim i društvenim promenama, doveli su do potpunog gubitka njihovog identiteta.
Današnja situacija[uredi | uredi izvor]
Danas su šumski Finci u potpunosti asimilovani u norveško i švedsko društvo i njihov jezik je izumro. Poslednji poznati švedski šumski Finci koji su govorili jezikom šumskih Finaca bili su Johanes Johanson-Oinoinen (poznat kao Nitahon Jusi, umro 1965) i Karl Person (umro 1969).
Međutim, kultura šumskih Finaca živi u različitim oblicima u Norveškoj i Švedskoj, a brojna imena mesta podsećaju na finsko poreklo različitih područja u kojima su se naselili, uključujući dolinu Delaver u Sjedinjenim Američkim Državama. Na primer, u opštini Grue više od četvrtine mesta imaju i dalje finske nazive.[5]
Šumski Finci, koji su danas definisani kao nacionalna manjina u Norveškoj, predstavljaju posebnu podgrupu finskog naroda u odnosu na ostale u Skandinaviji: Tornedalci su duž švedsko-finske granice, Kvensi na severu norveške županije Troms i Finmark i Finci koji su se preselili u Švedsku nakon Drugog svetskog rata. Međutim, sve ove grupe dele finsku etničku pripadnost.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Carl Axel Gottlund — biografija
- Pulkkinen, Risto: Carl Axel Gottlund. (Finska nacionalna biblioteka Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. maj 2017))
- C. A. Gottlund: Ruotsin suomalaismetsiä samoilemassa – Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, 1928
- Metsäsuomalaiset Ruotsissa ("Šumski Finci u Švedskoj"). Wallin Väinö. Otava, Helsinki, 1898
- Sverigesradio.se — Olle Westling (5.53-6.00min) «Hver femte svensk seijs ju härstamma från den skogfinska innflytningen» - kažu da je jedan u pet Šveđana potomak šumskih Finaca
- Finnkulturcentrum.com — Centar za kulturu Finske
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Sawyer & Sawyer 1993.
- ^ Metsäsuomalaiset Ruotsissa ("Šumski Finci u Švedskoj"). Wallin Väinö. Otava, Helsinki, 1898.
- ^ Sverigesradio.se – Društvo šumskih Finaca.
- ^ Expressen.se – „Ole će biti otac princa.”
- ^ Istočna Norveška i Istočni front – od Franka Noel Staga, Džordža Alena i Anvina, 1956.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Sawyer, Birgit; Sawyer, Peter H. (1993). Medieval Scandinavia: From Conversion to Reformation, Circa 800-1500. U of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-1739-5.
- Morton, John S. A History of the Origin of the Apellation Keystone State as Applied to the Commonwealth of Pennsylvania: Together with Extracts from Many Authorities Relative to the Adoption of the Declaration of Independence by the Continental Congress, July 4, 1776; To Which is Appended the New Constitution of Pennsylvania with an Alphabetical Contents. Philadelphia: Claxton, Remsen & Haffelfinger, 1874.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Norsk Skogfinsk muzej — Muzej kulture šumskih Finaca u Norveškoj
- Finnskogdagene — Dani Šumskih Finaca, Festival u Norveškoj
- Finnbygden.se Highlights of Research on Forest Finns.pdf (link za preuzimanje)
- Finnskogen-turistforening.no Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. maj 2012) — Finnskogen turističko udruženje