Quo vadis? (roman)

Quo vadis?
Stranica sa naslovom iz prvog poljskog izdanja 1896.
Nastanak
Orig. naslov	Quo vadis?
Autor	Henrik Sjenkjevič
Zemlja	Poljska
Jezik	poljski
Sadržaj
Žanr / vrsta dela	roman
Lokalizacija	Stari Rim; 1. vek nove ere
Izdavanje
Datum	u časopisu od 1895. do 1896. kao knjiga 1896.

Quo vadis? (lat. Quo vadis) istorijski je roman poljskog književnika i nobelovca Henrika Sjenkjeviča. Objavljivan je u nastavcima u časopisu Poljska gazeta (Gazeta Polska) od 1895. do 1896, dok je prvi put u obliku knjige štampan 1896. Roman je privukao veliku međunarodnu čitalačku publiku i preveden je na pedesetak jezika. Prvo izdanje na engleskom jeziku iz 1896. prodato je u 600 000 primerka za 18 meseci, dok je u Francuskoj imao veće tiraže nego romani Emila Zole. Roman je na srpski jezik preveo 1913. Lazar R. Knežević, direktor Prve beogradske gimnazije. Prevod je u narednih sto godina preštampavan u više od 20 izdanja što svedoči o velikoj čitanosti Sjenkjevičevog romana kod srpskih čitalaca. Uprkos raširenom mišljenju, Sjenkjevič nije dobio Nobelovu nagradu za književnost za ovaj roman, već je, kao i svi drugi dobitnici, nagrađen za celokupno književno stvaralaštvo, a ne pojedinačno delo.

Sjenkjevič je inspiraciju za delo dobio kada je posetio sa prijateljem slikarom Henrinkom Sjemirackim malu kapelu u Rimu, gde je video ploču sa natpisom Quo vadis? Ovo pitanje vezano je za apokrifnu ranohrišćansku legendu po kojoj je Sveti Petar, bežeći iz rimske tamnice od progona, susreo otelotvorenje Isusa Hrista. Kada ga je Petar upitao Quo vadis Domine? (kuda ideš Gospode?), Hrist mu je odgovorio Romam eo iterum crucifigi (u Rim da budem ponovo razapet). Postiđen što beži, Petar se vratio u Rim prihvativši da strada za svoju veru.

U središtu zapleta je ljubavna priča između rimskog vojskovođe Marka Vinicija i hrišćanke Ligije u vreme Neronove vladavine. Realističkom metodom opisani su kontrasti između vladajućeg, ali dekadencijom uzdrmanog paganstva i hrišćanstva u usponu, između egoizma i ljubavi, luksuza carskih palata i memljive skučenosti katakombi. Ovim kontrastom Sjenkjevič je umetnički predstavio period transformacije jednog društva iz jednog verskog modela u drugi, kao i dvostruki temelj evropske kulture sačinjen od paganstva i hrišćanstva. Sjenkejvič je verovao da postoji sličnost između haosa i nemorala prethrišćanskog paganskog sveta i evropskog društva sa kraja 19. veka. Pored izmišljenih likova u romanu su prisutni i razni istorijski likovi poput Nerona, Petronija, Svetog Petra i Svetog Pavla. Roman je adaptiran u nekoliko filmova, televizijskih serija, operu i oratorijum.

Zaplet

Sveti Petar i Ligija (Ilustracija iz romana)

Urzus spašava Ligiju (Ilustracija iz romana)

Roman se sastoji od 74 poglavlja i epiloga. Odigrava se u Starom Rimu, za vreme vladavine cara Nerona. Marko Vinicije, mladi rimski vojskovođa, vraća se u prestonicu nakon niza pobeda rimske vojske. Pri povratku zaljubljuje se u Ligiju, ćerku ligurskog kralja, koja je, još dok je bila devojčica, ostavljena kao talac i garancija poslušnosti varvarskog plemena. Ona je posredstvom svoje zaštitnice Pomponije primila hrišćanstvo. U nameri da je uzme za svoju ljubavnicu, Vinicije je dovodi uz pomoć svog ujaka Petronija na Neronov dvor. Ligiji je kao hrišćanki odbojno orgijanje rimskih plemića i odbija nasrtljivost Marka Vinicija. Ubrzo je njen verni sluga Ursuz spašava i odvodi iz palate. Uvređen i izluđen od ljubomore, Vinicije pokušava na svakojake načine da je pronađe. To mu omogućava Hilon, licemerni i samoproglašeni filozof, koji mu otkriva da je devojka hrišćanka, i da će je sigurno pronaći na tajnoj besedničkoj večeri, gde će govoriti Sveti Petar. Vinicije se prerušava i odlazi na taj tajni sastanak. Sa sobom vodi Krotona, najjačeg gladijatora, ne bi li mu pomogao pri otmici Ligije. Pri pokušaju otmice, Ursuz lako ubija gladijatora i napada Vinicija, ali ga samo ranjava, pošto je Ligija odlučila da mu u skadu sa učenjem hrišćanske vere poštedi život. Ligija i Ursuz neguju rimskog patricija podučavajući ga svojoj veri. Međutim, pošto otkrije da se polako zaljubljuje u rimskog mladića, mlada hrišćanka opet beži, pošto ne želi da se vezuje za paganina. Vinicije se oseća napuštenim, besnim, tužnim, ali i duboko promenjenim. Nakon povratka u svoj dom, plemenitije se ponaša prema svojim robovima i ne učestvuje u rimskim orgijama. Odlučuje da ode kod Svetog Petra i da mu zatraži blagoslov, sa obećanjem da će preći u hrišćansku veru, ako mu da Ligiju za ženu. Pre venčanja mora da provede vreme u letnjikovcu kao Neronova pratnja. Sa sobom vodi Svetog Pavla koji ga podučava hrišćanskoj veri. Imperator Neron, koji je strastveni pesnik, naređuje da se podmetne ogromni požar u Rimu, ne bi li pronašao inspiraciju za svoju pesmu. Požar gotovo da uništava večni grad. Neron, ne bi li se spasio od besnog naroda, optužuje za ovu katastrofu hrišćane i naređuje njihovo zarobljavanje. Među zarobljenima se nalaze i Ligija i Ursuz. Neron se sadistički raduje što će uživati u bolu Marka Vinicija. U areni se narednih dana priređuje igre na kojima hrišćane žive spaljuju, razapinju na krst i na njih puštaju divlje zveri. Poslednjeg dana krvavih igara pred Ursuzom puštaju ogromnog bika na kome je vezana Ligija. Ursuz nadahnut Isusom i podaničkom ljubavlju prema svojoj princezi ubija bika i time oduševljava rimski narod, koji počinje uglas da moli za milost i njihovo oslobođenje. Neron ih nevoljno oslobađa. Marko Vinicije, Ursuz i Ligija odlaze na Siciliju ne bi li započeli novi život daleko od Rima. Pošto rimski progoni i dalje traju, hrišćani mole Svetog Petra da pobegne iz Rima. Bežeći on susreće otelotvorenog Isusa, koji mu na Petrovo pitanje kuda ide (Quo vadis?) odgovara da ide u Rim da ga razapnu po drugi put umesto njega. Petar se posramljen, ali nadahnut, vraća u večni grad i prihvata božiju volju da mučenički strada. U Epilogu se daje opis Neronovog svrgavanja sa vlasti i njegovog samoubistva. Roman se završava rečima:

„ I tako je prohujao Neron, kao što prohuji vetar, bura, požar, rat ili morija, a bazilik Petrov još vlada sa Vatikanskoga brega gradom i svetom. A pored negdašnje Kapenske kapije stoji danas mala kapela sa malo izlizanim natpisom:

Quo vadis, Domine.

”

Literatura

• Kurian, George Thomas; Smith, James D. (2010). The Encyclopedia of Christian Literature. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7283-7. 
• Sollars, Michael; Jennings, Arbolina Llamas (2008). The Facts on File Companion to the World Novel: 1900 to the Present. Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-0836-0. 

Spoljašnje veze

• Quo vadis na Projektu Gutenberg