Pravni okvir vještačke inteligencije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Regulacija veštačke inteligencije je razvoj politika i zakona javnog sektora za promovisanje i regulisanje veštačke inteligencije (VI); stoga se odnosi na širu regulaciju algoritama.[1][2][3][4][5] Regulatorni i politički pejzaž za VI je novo pitanje u jurisdikcijama širom sveta, uključujući Evropsku uniju[6] (koja ima upravna regulatorna ovlašćenja) i nadnacionalna tela kao što su IEEE, OECD (koja nemaju) i druge.[7] Od 2016. godine, objavljeni su talasi etičkih smernica za veštačku inteligenciju kako bi se održala društvena kontrola nad tehnologijom.[8] Smatra se da je regulacija neophodna za podsticanje veštačke inteligencije i za upravljanje povezanim rizicima. Pored regulative, organizacije koje primenjuju VI treba da igraju centralnu ulogu u stvaranju i primeni pouzdane VI u skladu sa principima pouzdane VI,[9] i da preuzmu odgovornost za ublažavanje rizika.[10] Regulisanje VI putem mehanizama kao što su odbori za pregled takođe se može posmatrati kao društveno sredstvo za pristup problemu kontrole VI.[11][12]

Prema Indeksu veštačke inteligencije na Stanfordu, godišnji broj zakona u vezi sa veštačkom inteligencijom usvojenih u 127 razmatranih zemalja skočio je sa jednog usvojenog u 2016. na 37 usvojenih samo u 2022. godini.[13][14]

Definisanje pojma[uredi | uredi izvor]

Ne postoji uniformna, opšteprihvaćena definicija vještačke inteligencije, već se definisanje obavlja u skladu sa metodom kojim se njoj pristupa. Prema opštoj definiciji vještačke inteligencije ona se može opisati kao simulacija inteligentnog ponašanja računara i sposobnost mašine da imitira inteligentno ljudsko ponašanje.

Tako jedna od najstarijih definicija vještačke inteligencije, predviđa da ona predstavlja mašinu koja se inteligentno ponaša, odnosno da reaguje i funkcioniše na isti način kako bi se čovjek ponašao. Dakle, vještačka inteligencija podrazumijeva korišćenje mašina koje uče na osnovu podataka, obrade prirodnih jezika i razvijaju inteligenciju koja je uporediva sa čovjekovom, a obuhvata šest disciplina: obradu prirodnih jezika, predstavljanje znanja, automatsko rasuđivanje, mašinsko učenje, računarsko viđenje i robotiku. Značajno je pomenuti i neke definicije vještačke inteligencije propisane pravnim propisima. Primera radi, preporuka Saveta o vještačkoj inteligenciji definiše sistem vještačke inteligencije kao sistem zasnovan na radu mašina koje mogu za dati skup ciljeva definisanih od strane ljudi, da daju predviđanja, preporuke ili da donose odluke koje utiču na ne samo virtuelna, već i realna okruženja.[15]

Pravni okvir[uredi | uredi izvor]

Evropska komisija je pripremila prijedlog regulative vještačke inteligencije na nivou Evropske Unije- Akt o vještačkoj inteligenciji (Artificial Inteligence Act). Prijedlog je zasnovan na EU vrijednostima i osnovnim pravima zagarantovanim osnivačkim ugovorima. Riječ je o prvom pokušaju sveobuhvatne pravne regulative sistema vještačke inteligencije koji mogu imati globalni doseg i posljedice. Pravna je osnova prijedloga prvenstveno članak 114. Ugovora o funkcioniranju Evropske unije (UFEU), kojim se predviđa donošenje mjera za osiguravanje uspostave i funkcioniranja unutrašnjeg tržišta. Predloženi Akt o vještačkoj inteligenciji predstavlja značajan korak prema regulaciji sistema koji koriste vještačku inteligenciju. Premda se Akt o vještačkoj inteligenciji odnosi na Evropsku uniju, kada stupi na snagu, proizvodiće posljedice i u ostatku svijeta, naročito ako se uzmu u obzir kompanije iz SAD i Kine koje traže pristup EU tržištu od 450 miliona potrošača.

Nadalje, zabranjuju se sistemi vještačke inteligencije koji iskorištavaju bilo koju slabost određene grupe osoba zbog njihove dobi ili tjelesnog ili mentalnog oštećenja radi bitnog mijenjanja ponašanja osobe koja pripada toj skupini na način koji toj ili drugoj osobi uzrokuje ili bi mogao uzrokovati tjelesnu ili psihološku štetu. Prijedlog Akta o umjetnoj inteligenciji je izazvao određene kontraverze. Dio naučne zajednice smatra da je zbog brzog razvoja tehnologije prijedlog već zastario. Dodatno, u svom sadašnjem obliku prijedlog Akta o umjetnoj inteligenciji neće uključivati nove, moćne sisteme vještačke inteligencije, nego samo sisteme vještačke inteligencije koji su dizajnirani za jednu određenu namjenu. EU se uglavnom usredotočila na obuzdavanje potencijalno negativnih strana tehnologija i zabrane upotrebe kao što su podsvjesna manipulacija i društveno ocjenjivanje koje se već koristi u Kini. Dodatne kritike idu u smjeru kako je Akt o umjetnoj inteligenciji problematičan zbog temeljne regulatorne strukture koja je odabrana za visoko rizične sadržaje. Profesor prava na Magdalen College Univerzitet u Oksfordu, Jeremias Adams-Prassl ističe da je riječ o standardu koji se upotrebljava za regulaciju proizvoda te smatra da se vještačka inteligencija ne može regulisati na isti način na koji se regulišu proizvodi. Prva stvar je što se novi zakonodavni okvir fokusira na materijalne štete. Vještačka inteligencija može prouzrokovati mnogo više od materijalne štete. Druga stvar je što se proizvodi ne razvijaju na način na koji se razvija umjetna inteligencija. Treći problem je taj što se u ovom prijedlogu kakav je sada ne ostavlja prostora za društvene partnere, predstavnike radnika i ostale. Martin Ebers smatra da j problematično što Akt o vještačkoj inteligenciji ne predviđa iznimke u zabranama za potrebe istraživanja te navode kako u slučajevima gdje istraživači sarađuju s privredom i objave svoje modele u akademske svrhe, mogu ući u rizik da ih se smatra kao one koji “razvijaju sisteme vještačke inteligencije” s namjerom stavljanja na tržište.[16]

U SAD, Nacionalni savet za nauku i tehnologiju (eng. NSTC) predstavlja organizaciju izvršne vlasti koja koordiniše politike nauke i tehnologije u različitim oblastima. Savet okuplja naučne lidere i postavlja nacionalne ciljeve za državne politike u oblasti nauke i tehnologije, što podrazumeva i izradu strategije istraživanja i razvoja koje koordinišu aktivnosti saveznih agencija radi ostvarivanja više nacionalnih ciljeva. Savet, zajedno sa Kancelarijom za nauke i tehnološke politike i Potkomitetom za umrežavanje, istraživanje informacionih tehnologija i razvoj, 2016. godine izradio je Nacionalni strateški plan za istraživanje i razvoj veštačke inteligencije.

Pominjemo i inicijativu za donošenje Zakona o veštačkoj inteligenciji. Cilj inicijative jeste da se zakonom omogući investiranje u istraživanje i razvoj sistema veštačke inteligencije, kao i da se napravi pouzdana osnova za povezivanje različitih oblasti u kojima se ona može implementirati.

Već dugi niz godina Narodna Republika Kina egzistira kao jedna od vodećih država po pitanju ulaganja u digitalizaciju i razvoj novih informacionih tehnologija. Zbog toga i ne čudi da je Nacionalni savet NR Kine 2017. godine izdao Obaveštenje br. 35, pod naslovom „Plan razvoja nove generacije veštačke inteligencije.“ Obaveštenje je upućeno svim vladama provincija, autonomnim pokrajinama i opštinama koje se nalaze pod centralnom vlašću, svim ministrima Nacionalnog saveta i svim ustanovama koje su pod kontrolom centralne vlasti, kako bi se pažljivo implementiralo u njihovom radu. Uvodni deo Obaveštenja odnosi se na stratešku poziciju Kine, kao i na značaj sistema veštačke inteligencije u savremenom društvu. Ukazano je na to da je veštačka inteligencija postala jedan od osnovnih fokusa međunarodne konkurencije, pa su takvi sistemi postali jedni od primarnih oblasti strategije bezbednosti u budućnosti. Imajući u vidu da nacionalna bezbednost NR Kine i međunarodna konkurencija predstavljaju kompleksne fenomene, potrebno je da se podstakne razvoj veštačke inteligencije na nacionalnom nivou i da se i da stvore uslovi za dalji razvoj, napredak i jačanje na konkurentskom planu. U dokumentu se predviđaju i osnovni principi razvoja veštačke inteligencije. Reč je o principu usmerenosti tehnologijom, sistemskim postavkama, usmerenosti ka tržištu i otvorenom pristupu.[17]

Strategijom za razvoj veštačke inteligencije u Republici Srbiji za period 2020–2025. godine utvrđuju se ciljevi i mjere za razvoj vještačke inteligencije čija implementacija treba da rezultira ekonomskim rastom, unapređenjem javnih usluga, unapređenjem naučnog kadra i razvojem vještačka za poslove budućnosti. Takođe, realizacija mjera Strategije bi trebalo da osigura da se vještačka inteligencija u Republici Srbiji razvija i primenjuje na bezbjedan način i u skladu sa međunarodno prepoznatim etičkim principima kako bi se iskoristio potencijal ove tehnologije za unapređenje kvaliteta života svakog pojedinca i društva u celini, kao i za dostizanje ciljeva održivog razvoja.[18]

Uticaj na pravosuđe i advokaturu[uredi | uredi izvor]

Digitalne tehnologije u praktičnom smislu mogu doprineti pravosuđu i advokaturi na brojne načine. U literaturi se egzemplarno navode: pregled, analiza i automatizovano zaključivanje ugovora, pojednostavljivanje pravničke terminologije laicima, pomoć u pretkrivičnom postupku, pomoć pri prognoziranju konačnog ishoda postupka, pomoć oko administracije i sastava Due Diligence, pomoć oko komunikacije sa strankama posebno ako je reč o velikom broju individua istovremeno, pomoć prilikom pretrage relevantnog materijala i dokumentacije, u određenoj meri odmenjivanje uloge nadležnog organa itd. U promet su puštene brojne aplikacije koje olakšavaju položaj lica i organa koji pravo primenjuju, ali i laika koji nemaju znanja i novčanih sredstava da se upuste u parnicu. Na primer, tokom 2016. godine je u Londonu i Njujorku u promet puštena aplikacija DoNotPay koja putem četbota pruža besplatne pravne savete licima koja nemaju dovoljno sredstava da bi angažovala advokata u sporovima male vrednosti, zatim aplikacija ROSS koja u sekundi može pročitati milion stranica i pronaći ono što nam je neohodno iz oblasti prava, ili multijezička DeepJudge aplikacija koja nudi napredno razumevanje i obradu pravnih dokumenata. Osim toga, danas postoje digitalni informacioni sistemi koji su veoma korisni za prikupljanje podataka advokatima, zatim alatke koje su sposobne da kategorizuju, razvrstaju i stave dokumenta na raspolaganje za tren oka. U literaturi se naglašava da je, i pored očiglednih prednosti, reč o tehnologiji koja će učiniti izlišnim armiju mlađih advokata i advokatskih saradnika, pa se kao primer navode onlajn platforme poput Justis offers legal analytical services, koje identifikuju autoritete u određenoj oblasti, otkrivaju odnose i veze između slučajeva, pretražuju hiljade baza podataka, citata i slično. Naročit uticaj na pravnu praksu očekuje se od aplikacije ChatGPT. Ova, izrazito popularna aplikacija, ukazuje da ne treba zanemariti drugu stranu medalje, odnosno negativne strane tehnološke ekspanzije, s obzirom da postoje dokumentovani slučajevi u kojima su njeni potencijali korišćeni kao logistička podrška različitim ilegalnim aktivnostima. Naime, očekuje se da će angažovanje VI advokata (eng. Robot lawyer, AI attorney) u ograničenom obimu zaživeti već tokom 2023. godine, a inicijatori ovog revolucionarnog čina (iza koga stoji mnoštvo bogatih sponzora i investitora) su bili upravo tvorci DoNotPay aplikacije. Pored toga što su neke države razvile sisteme onlajn rešavanja sporova , sve je aktuelnije pitanje uvođenja potpuno automatizovanih tzv. VI sudija (eng. AI judge). Tezu o vještačko inteligentnim sudijama i danas prate prizvuci fikcije i nečega što je daleko od realnosti. Da je takvo nešto zapravo jako blizu, ili čak, uslovno rečeno, već dostupno, ukazuje primer Estonije gde je 2019. godine uveden VI sudija u sporovima vrednosti do 7.000,00 evra. Inovativne su bile i druge zemlje, pa je u Kanadi nedugo zatim omogućeno korišćenje usluga tzv. „robot-medijatora“ koji se u praksi pokazao uspešnim, tako što je uspešno mirnim putem rešio spor u vrednosti od oko 2.000,00 britanskih funti. Međutim, primetno je da se u predočenim primerima se radi o sporovima male vrednosti. Ostaje pitanje da li bi VI sudija bio kompetentan da postupa u složenijim pravnim stvarima i drugim vrstama postupaka.[19]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Nemitz, Paul (2018). „Constitutional democracy and technology in the age of artificial intelligence”. Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences. 376 (2133): 20180089. Bibcode:2018RSPTA.37680089N. PMID 30323003. doi:10.1098/rsta.2018.0089 Slobodan pristup. 
  2. ^ Cath, Corinne (2018). „Governing artificial intelligence: ethical, legal and technical opportunities and challenges”. Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences. 376 (2133): 20180080. Bibcode:2018RSPTA.37680080C. PMC 6191666 Slobodan pristup. PMID 30322996. doi:10.1098/rsta.2018.0080 Slobodan pristup. 
  3. ^ Buiten, Miriam C. (2019). „Towards Intelligent Regulation of Artificial Intelligence”. European Journal of Risk Regulation. 10 (1): 41—59. doi:10.1017/err.2019.8 Slobodan pristup. 
  4. ^ Erdélyi, Olivia J.; Goldsmith, Judy (2020). „Regulating Artificial Intelligence: Proposal for a Global Solution”. arXiv:2005.11072 Slobodan pristup [cs.CY]. 
  5. ^ Ebers, Martin (2020). „Regulating AI and Robotics: Ethical and Legal Challenges”. Algorithms and Law. Cambridge University Press. str. 37—99. ISBN 978-1-108-34784-6. 
  6. ^ Satariano, Adam (8. 12. 2023). „E.U. Agrees on Landmark Artificial Intelligence Rules - The agreement over the A.I. Act solidifies one of the world's first comprehensive attempts to limit the use of artificial intelligence.”. The New York Times. Arhivirano iz originala 9. 12. 2023. g. Pristupljeno 9. 12. 2023. 
  7. ^ Tallberg, Jonas; Erman, Eva; Furendal, Markus; Geith, Johannes; Klamberg, Mark; Lundgren, Magnus (2023). „Global Governance of Artificial Intelligence: Next Steps for Empirical and Normative Research”. International Studies Review. 25 (3). arXiv:2305.11528 Slobodan pristup. doi:10.1093/isr/viad040 Slobodan pristup. 
  8. ^ Héder, M (2020). „A criticism of AI ethics guidelines”. Információs Társadalom. 20 (4): 57—73. S2CID 233252939. doi:10.22503/inftars.XX.2020.4.5 Slobodan pristup. 
  9. ^ „Ethics guidelines for trustworthy AI”. European Commission. 2019. 
  10. ^ Curtis, Caitlin; Gillespie, Nicole; Lockey, Steven (24. 05. 2022). „AI-deploying organizations are key to addressing 'perfect storm' of AI risks”. AI and Ethics (na jeziku: engleski). 3 (1): 145—153. ISSN 2730-5961. PMC 9127285 Slobodan pristup. PMID 35634256. doi:10.1007/s43681-022-00163-7. 
  11. ^ „An Ethical Approach to AI is an Absolute Imperative, Andreas Kaplan” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 4. 2021. 
  12. ^ Sotala, Kaj; Yampolskiy, Roman V (2014-12-19). „Responses to catastrophic AGI risk: a survey”. Physica Scripta. 90 (1): 018001. ISSN 0031-8949. doi:10.1088/0031-8949/90/1/018001 Slobodan pristup. 
  13. ^ Vincent, James (3. 4. 2023). „AI is entering an era of corporate control”. The Verge. Pristupljeno 19. 6. 2023. 
  14. ^ „Artificial Intelligence Index Report 2023/Chapter 6: Policy and Governance” (PDF). AI Index. 2023. Pristupljeno 19. jun 2023. 
  15. ^ Morait, Branko (2013-01-01). „DVADESET PETI SUSRET KOPAONIČKE ŠKOLE PRIRODNOG PRAVA PRAVO I MORAL”. Godišnjak Pravnog Fakulteta u Banja Luci. 1 (35): 247. ISSN 2233-0429. doi:10.7251/gpf1335247m. 
  16. ^ Vaško, Željko; Mirjanić, Stevo (2013-12-27). „Osnovni indikatori razvoja poljoprivrede u Bosni i Hercegovini - retrospektiva od 1950. do 2010. godine”. AGROZNANjE. 14 (4): 575. ISSN 2233-0070. doi:10.7251/agrsr1304575v. 
  17. ^ Stojanović, Ana (2021), Digitalne tehnologije i pravni okvir kulturne politike u Srbiji, Institut za pozorište, film, radio i televiziju; Fakultet dramskih umetnosti; CLIO, str. 49—73, Pristupljeno 2024-04-20 
  18. ^ Strategija razvoja.
  19. ^ Srbinoski, Bojan; Karadjova, Vera; Trajkov, Aleksandar (2023-06-11). „UTICAJ IZVOZA I INVESTICIJA NA EKONOMSKI RAST”. ZBORNIK RADOVA EKONOMSKOG FAKULTETA U ISTOČNOM SARAJEVU. 12 (26). ISSN 1986-6690. doi:10.7251/zrefis2326011s. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Правни_оквир_вјештачке_интелигенције&oldid=27730609”