Turbo-folk

Turbo-folk je muzički pravac u novokomponovanoj narodnoj muzici, nastao u SFR Jugoslaviji krajem 1980-ih^{[traži se izvor]} godina, pod uticajem popularnih izvođača narodne muzike, kao što su Lepa Brena i Dragana Mirković. Vrhunac popularnosti dostigao je 1990-ih u Srbiji. Imao je jak uticaj na pop-folk i tehno-folk muziku koja će nastati deceniju kasnije u bivšim jugoslovenskim republikama, ali i na muzičke pravce drugih zemalja, poput Bugarske (čalga), Grčke (laiki) i Rumunije (manele).

Termin turbo-folk u upotrebu je uveo muzičar Antonije Pušić, poznat pod svojim scenskim imenom Rambo Amadeus. Kako on sam definiše: „Turbo-folk nije muzika, turbo-folk je kakofonija svih ukusa i mirisa vezanih u jednu zvučnu promaju koja ima zadatak da zadovolji najšire ukuse, najniže strasti.“^[1] Bez obzira na to što je u početku kritikovao i ironizirao turbo-folk, vrlo brzo se i sam priklonio toj muzičkoj mašineriji, kroz saradnju sa Lepom Brenom (pisao joj pesmu „Moj se dragi Englez pravi“), Vesnom Zmijanac i Draganom Mirković.^[2]

Razvoj turbo-folka[uredi | uredi izvor]

Turbo-folk je nastao iz folka, uz veliki uticaj modernih stilova. Sam melos je u početku bio mešavina srpske etno muzike i disko muzike a kasnije se oseća uticaj i arapske, turske, grčke i romske narodne muzike. Uporedo sa razvojem turbo-folka u Grčkoj se razvija Laika koja je toliko slična turbo-folk muzici da se može reći da je najveća razlika u jeziku.^{[traži se izvor]}

Neki smatraju da je režim Slobodana Miloševića forsirao turbo-folk muziku i da je najveći uzrok velikog skoka popularnosti ovakve muzike u Srbiji tokom ’90-ih.^[3] Međutim, ostaje činjenica da je slična muzika bila veoma popularna i pre ovog režima i da joj je popularnost neprestano rasla — kao i to da je turbo-folk jako popularan i van granica Srbije.

Turbo-folk u Srbiji[uredi | uredi izvor]

Autentična srpska turbo-folk muzika nastala je postepenim ubacivanjem električnog i elektronskog zvuka i popularnih zapadnih ritmova – od rok i disko muzike, preko esid džeza i hip-hop do repa i densa – u matricu novokomponovane narodne muzike. Turbo-folk je danas možda najpoznatiji i verovatno najproblematičniji autentični srpski brend.^{[traži se izvor]} Iako priznat u relevantnim radovima objavljenim na zapadu kao samo jedan pravac u okviru sve popularnijeg „world music” zvuka, ovaj srpski pop ima teško popravljiv problem sa imidžom pošto je Ceci Ražnatović, najvećoj zvezdi turbo-folka, godinama bio zabranjen ulaz u većinu zemalja Evropske zajednice.^{[traži se izvor]}

Brojni kulturni arbitri nisu sasvim neosnovano turbo-folk predstavili kao izum Miloševićevog režima pošto je bio zloupotrebljen nametanjem u medijima što je štetno uticalo na kvalitet turbo-folka koji je često loš. Kritičari sa desnice tvrde da je turbo-folk ugrozio srpski nacionalni identitet u vreme kada ga je trebalo jačati dok nasuprot tome levičari krive turbo-folk za širenje nacionalizma u vreme kada ga je trebalo suzbijati. Militantniji i brojniji su kritičari koji dolaze sa levice i zagovornika urbane Srbije.^[3]

Najveća muzička kuća u Srbiji, Grand produkcija, počela je sa radom 1998. okupivši najveće turbo-folk zvezde Srbije. Godinama su na meti kritičara bile Grandove neukusno i neprimereno odevene pevačice, kao i teme novokomponovanih pesama u kojima se, po rečima sociologa Sretena Petrovića, „idilična slika drevnog seoskog i palanačkog folklora nastoji osavremeniti.“ Pet-šest godina kasnije, folk i etno zvuk sve više gube na značaju, a pesme dobijaju modernije tonove, i trpe uticaj pop, haus i tehno zvuka. Opevane teme su i dalje sreća i ljubav, kao glavni lajtmotiv masovne kulture, ali na savremeniji i manje ruralan način. Od 2004. Grand jednom godišnje (ili jednom u dve godine) organizuje izbor za Zvezde Granda, odnosno nova lica srpske muzičke scene. Iako su neki od Zvezda danas predstavnici pop-folka (Tanja Savić, Slavica Ćukteraš...) i popa (Dušan Svilar), 2009. godine je Darko Lazić pobedio pevajući isključivo turbo-folk hitove Ljube Aličića i Šabana Šaulića.

I veliki broj zvezda tzv. zabavne muzike danas koristi turbo-folk elemente.

Predstavnici turbo-folka[uredi | uredi izvor]

Neznačajnije predstavnice, i tzv. simboli turbo-folka bile su srpske pevačice Svetlana Ražnatović, Lepa Brena i Dragana Mirković, čijim se muzičkim pravcem danas smatra pop-folk. Pevači koji su ostali dosledni novokomponovanom zvuku, te se njihova popularnost znatno smanjila, su Šemsa Suljaković, Boro Drljača, Mile Kitić, Miloš Bojanić, Mitar Mirić, Kemal Malovčić, Vera Matović, Zlata Petrović, Era Ojdanić...

Iako su mnoge estradne zvezde stekle popularnost devedesetih baš zahvaljujući turbo-folku, danas se okreću pop-folku i elektronskoj muzici. Neki od njih su Dara Bubamara, Viki Miljković, Aca Lukas, Indira Radić, Seka Aleksić, Jelena Karleuša...

Kritike[uredi | uredi izvor]

Protivnici turbo-folka ističu loš kvalitet pesama, erotiku i kriminal u pesmama i neukusno odevene pevačice. Sociolog Sreten Petrović rekao je da „novokomponovana muzika vrvi od banalnosti i lažne sentimentalnosti.“ Dodao je još da su najčešće opevane teme gastarbajterstvo, ženidba i udadba i kao reprezentativne stihove, naveo:

„

Suzama sam lepio tapete, kad ti ode i odvede dete... 06. 2013.

”

„

Otiš'o si, sarmu prob'o nisi... Ako želiš zeta da ti nađem, moram češće sama da izađem... Kratka suknja, tesno mi jeleče, što ne dođe kad mi sinoć reče..^[4]

”

U napadima na turbo-folk i Grand produkciju najdalje je otišao Nenad Mitić,^[5] tvorac animiranog filma Džet-set, u kom vanzemaljce ometa turbo-folk i dolaze na Zemlju da uklone sve pevače turbo-folk muzike. Kritikom turbo-folka bavio se i dokumentarni serijal Sav taj folk koji je emitovan na televiziji B92.

Neki popularni izvođači[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ „intervju na hrvatskoj televiziji, emisija „Nedeljom u 2" od 21.05.2006.”. Pristupljeno 27. 4. 2013.
^ Živimo na vrhu dna! | Scena | Novosti.rs
^ ^a ^b Ćirjaković, Zoran (2004). „Turbo-folk kao brend”. NIN.
^ Mitrović, Milovan i Petrović, Sreten (2006) Sociologija, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva
^ Mićić, Aleksandra. „Folklorizam” (na jeziku: engleski).

Literatura[uredi | uredi izvor]

Đurić, Vladimir i Tarlać, Goran. Pesme iz stomaka naroda: antologija turbo-folka. (Beograd: SKC, 2002)
Ćirjaković, Zoran. Turbo-folk kao brend. (Članak. NIN, Broj 2808 od 21.10. 2004).

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] „intervju na hrvatskoj televiziji, emisija „Nedeljom u 2" od 21.05.2006.”. Pristupljeno 27. 4. 2013.

[2] Živimo na vrhu dna! | Scena | Novosti.rs

[Ćirjaković-3] Ćirjaković, Zoran (2004). „Turbo-folk kao brend”. NIN.

[4] Mitrović, Milovan i Petrović, Sreten (2006) Sociologija, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva

[5] Mićić, Aleksandra. „Folklorizam” (na jeziku: engleski).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]