Jelisaveta Kotromanić

Jelisaveta Kotromanić
Jelisaveta Kotromanić
	Jelisaveta sa kćerkom Marijom nad grobom Lajoša I
Lični podaci
Datum rođenja	1340., 1339
Mesto rođenja	Banovina Bosna,
Datum smrti	16. januar 1387. (46/47 god.)
Mesto smrti	Novigrad, Ugarska
Porodica
Supružnik	Lajoš I Anžujski
Potomstvo	Katarina od Ugarske, Marija Ugarska, Jadviga Poljska
Roditelji	Stefan II Kotromanić; Jelisaveta Pjast
Dinastija	Kotromanići
Prethodnik	Hedwig of Sagan

Jelisaveta Kotromanić (1340 — 1387) je bila kćerka bosanskog bana Stefana II Kotromanića, a brakom sa ugarskim i poljskim kraljem Lajošom I kraljica Ugarske i Poljske.

Poreklo i mladost[uredi | uredi izvor]

Rođena je kao kćerka bana Stefana II Kotromanića i poljske princeze Jelisavete Pjast. Prema nekim istoričarima, Jelisaveta je bila jedino preživelo dete svojih roditelja, dok drugi veruju da je celjska grofica Katarina bila Jelisavetina sestra. Stefan II je odbio ponudu cara Dušana koji je želeo da oženi svog sina Uroša sa Jelisavetom, kako bi uz miraz vratio Zahumlje koju je za vreme vladavine Stefana Dečanskog osvojio bosanski ban Stefan II.

Jelisaveta je poslana na ugarski dvor kod kraljice Jelisavete Pjast, majke ugarskog kralja Lajoša I. Nakon smrti kraljeve prve supruge Margarite, kraljica majka i Stefan II ugovorili su brak između Lajoša i Jelisavete.

Ugarska i poljska kraljica[uredi | uredi izvor]

Brak je sklopljen 20. juna 1353. godine i pokazao se kao koristan politički potez bana Stefana, koji mu je povećao ugled među evropskim vladarima. Nakon sklapanja braka, međutim, otkriveno je da su kralj i kraljica rođaci u četvrtom kolenu preko jednog poljskog vojvode, zbog čega je odobrenje rimskog pape za brak bilo neophodno za njegovu valjanost. Papa je izdao nalog za odobrenje braka i time priznao njegovu valjanost.

Jelisaveta nikada nije bila krunisana kao što je bio običaj u Ugarskoj i Poljskoj. Potpuno se potčinila svojoj dominantnoj svekrvi i verovatno nije imala ni vlastite dvorjane, sve dok Lajoš nije poslao svoju majku da upravlja Poljskom u njegovo ime.

Lajoš i Jelisaveta nisu imali dece prvih sedamnaest godina svog braka, te se verovalo da je Jelisaveta neplodna. Međutim, Jelisaveta je 1370-ih rodila tri kćerke zaredom, od kojih je najstarija, Katarina (rođena 1370. godine), umrla sa osam godina. Dve mlađe kćerke koje su nadživele roditelje bile su Marija (rođena 1371. godine) i Jadviga (rođena 1373. godine). Kako nije uspela mužu da rodi u to doba neophodnog muškog naslednika, Lajoš je morao da se potrudi da osigura svojim kćerkama nasleđivanje njegove krune.

Regent Ugarske[uredi | uredi izvor]

Nakon Lajoševe smrti 1382. godine Marija je postala kraljica Ugarske. Jelisaveta je igrala ulogu regenta od trenutka ustoličenja njene desetogodišnje kćerke Marije, pa do trenutka njene udaje ^[1]. Kada su Poljaci izrazili želju da prekinu personalnu uniju sa Ugrima, Jelisaveta je za poljskog monarha predložila svoju kćerku Jadvigu. Jadviga je bila izabrana, ali ju je majka zadržavala na svom dvoru dve godine pre nego što je konačno bila primorana da je pošalje u Poljsku. Pregovarala je o Jadviginom braku, a usvojila je njenog muža, kako bi on imao nasledna prava na poljski presto u slučaju Jadvigine smrti.

Jelisavetina starija ćerka trebalo je da se uda za Žigmunda Luksemburškog. Jelisaveta je znala da bi je Marijin brak sa Žigmundom koštao moći, pa je 1384. pokušala da prekine njihovu veridbu i kćerku zaruči za mlađeg sina francuskog kralja Šarla V, koji je prethodno bio zaručen za njenu najstariju kćerku Katarinu. Njene planove je osujetio sam Žigmund, koji je 1385. godine došao u Ugarsku i oženio Mariju.

Nakon Žigmundovog odlaska iz Ugarske 1386. godine, Jelisavetina kćerka Marija je zbačena sa prestola u korist napuljskog kralja Karla III. Jelisaveta i Marija su bile prisiljene da prisustvuju njegovoj krunidbi. Međutim, samo sedam nedelje kasnije, Jelisaveta je naručila ubistvo Karla III^[1].

Iste godine, Jelisaveta je sa kćerkom odlučila da krene u Hrvatsku, gde su bile otete od strane moćnih plemića koji su želeli da osvete smrt Karla III. Dve kraljice bile su odvedene na obalu Jadrana, u Novigrad blizu Zadra. Jelisaveta je uspela da prokrijumčari planove za oslobođenje sebe i svoje kćerke, ali oni su otkriveni i Jelisaveta je 16. januara 1387. godine na zahtev Karlove udovice Margarite zadavljena pred očima svoje kćerke. Bila je tajno sahranjena u crkvi svetog Krševana. Na treću godišnjicu smrti, njeno telo je prevezeno u Stolni Beograd.

Nijedna od Jelisavetinih kćeri nije iza sebe ostavila decu, pa je njena linija izumrla smrću mlađe kćerke Jadvige. Nakon Jelisavete, nijedna žena nije bila de facto vladar Ugarske, sve do Marije Terezije.