Jovan Cakić
Jovan Cakić | |
|---|---|
 portret Jovana Cakića, 1908. godina | |
| Puno ime | Jovan Cakić |
| Datum rođenja | 1875 |
| Mesto rođenja | Kumanovo, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | jul 1918 |
| Mesto smrti | Kraljevina Grčka |
Jovan Cakić (Kumanovo, 1875 — Prilep, 1918) bio je srpski učitelj, nacionalni predstavnik Srba u Osmanskom carstvu, član četničke organizacije u Staroj Srbiji, današnjoj Makedoniji, za vreme četničke akcije početkom 20. veka i učesnik Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata.
Cakić je rođen u bogatoj porodici. Otac Zaharije bio je trgovac kožom, a unosni poslovi po Carigradu i Solunu su donosili veoma dobru zaradu. Završio je sedmorazrednu srpsku gimnaziju u Skoplju i učiteljsku školu u Šapcu. Takođe, boravio je i učio u Petrogradu, a potom postao učitelj srpske škole u Kumanovu.
Zajedno sa učiteljem Antonijem Todorovićem, Lazarom Božovićem i protom Atanasijem Petrovićem Taškom formirao gradski odbor srpske četničke organizacije u Kumanovu tokom 1904. godine. Taj odbor uspostavljen je u jesen 1904. godine i imao je zadatak da obaveštava, snabdeva i izdržava srpske čete u Kumanovskoj kazi[1] Odbor u Kumanovu održavao je tesne veze sa odborom četničke organizacije u Vranju (osnovana 1903. godine). Sastanci su se održavali u manastiru Prohor Pčinjski i tu su se dogovarale akcije, kao i prebacivanje komita, posebno iz preševske kaze, preko Kozjaka i njihov prihvat u istočnom Povardarju. Kada je komitet VMRO-a ubio srpskog protu Atanasija Petrovića Taška 14. 1. 1905. godine, u Kumanovu je odbor srpske organizacije rešio da za osvetu ubije egzarhijskog, odnosno bugaraškog protu Aleksandra, na dan četrdesetodnevnog pomena Tašku. Ubistvo prote Aleksandra je organizovao kumanovski odbor srpske četničke organizacije u Kumanovu, među kojima je bio i Cakić. To je bio prvi primer osvete srpske organizacije za ubistva Srba od strane VMRO-a.
Lažni svedoci optužili su Cakića kao neposrednog izvršioca ubistva. Na suđenju je bio svedok jedan egzarhijski sveštenik koji je čuo kako su pripucale puške, video kako je "pao prota Aleksandar i kako je Jovan Cakić bežao, a kaput sve leteo za njim". Sud je Jovanu izrekao pet godina robije. Iz gomile sveta izašla je njegova majka, potapšala ga po ramenu: "Ako, bre, sinko, ti iz aps će izlezeš, a tija od grob ne izlagat". U Kuršumli hanu u Skoplju Cakić se našao u istom zatvorskom dvorištu sa Trajkom Mitevim i Ilijom Levkovim, vođama kumanovskog odbora VMRO-a koji su osuđeni za ubistvo prote Taška, takođe na osnovu lažnog svedočenja. Cakić je tada organizovao prebijanje Miteva i Levkova. Povedena je istraga i Cakić je za kaznu bačen u najdublju ćeliju pod zemljom bez svetlosti. Pričvrstili su ga gvozdenom alkom oko vrata uz vlažni zid. Svake noći dizala se pesma iz njegovog podzemnog ležišta. Srpski konzulat je obavešten da je Cakić od zlostavljanja poludeo. Mikica Ristić zamolio je ruskog konzula Belajeva i austrijskog grofa Paru da odu u Kuršumdi-han. U dubokoj ćeliji na svetlosti fenjera videli su "lice iskrivljeno, nasmejano, razvučeno ludački". Na intervenciju srpskog konzula i čuvara koji su tvrdili da je poludeo, Cakić je vraćen među ostale zatvorenike gde se odmah izlečio. U zatvoru je ostao do 1908. kada je nakon Hurijeta amnestiran kao i svi počinioci političkih ubistava. Nakon Hurijeta postao je poslanik za Kumanovo i okolinu Prve skupštine Srba u Osmanskom carstvu.[2][3]
Nakon izlaska sa robije isplaćene su mu sve plate za trogodišnji period tokom koga je robijao. Za taj novac kupio je zemljište u Vranjskoj Banji i podigao Cakića vilu. Cakić se po izlasku iz skopskog zatvora vratio u Kumanovo, a vilu u Banji je izdavao gostima. U braku sa suprugom Sofijom imao je tri ćerke: Leposavu, Pravdu i Veru.
Pred Prvi balkanski rat došao je u vranjski kraj gde je organizovao dobrovoljačku četu sa kojom je ratovao u Makedoniji. Komandovao je odredom četnika koji je formiran u Vranju i okolini.
Učestvuje u Prvom svetskom ratu gde zajedno sa srpskom vojskom prelazi Albaniju. Iskrcao se na Krf gde se opravio i sa svojom jedinicom je prebačen na Solunski front. Tokom proboja Solunskog fronta oboleo je od malarije te mu je po zapovesti ministra odobreno tri meseca bolovanja na Krfu. Poginuo je nakon proboja Solunskog fronta usled nesreće sanitetskog vozila koje ga je prevozilo, na putu između Soluna i sela Dragomance. Sahranjen je na srpskom vojničkom groblju u Prilepu. Ćerke Leposava i Pravda su pomagale crkvu u Vranjskoj Banji u čijem se narteksu i danas nalazi spomen ploča Jovana i Sofije Cakić.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Golgota učitelja Jovana | Novine VRANjSKE
- ^ V. Ilić, Srpska četnička akcija 1903-1912, Beograd 2006, 48.
- ^ S. Krakov, Plamen četništva, Beograd 1930, 182-190.
