Veliki župan
Veliki župan je bila titula srpskih vladara u XI i XII veku. U grčkim izvorima pominje se kao arhižupan a u latinskim megajupanus (megajupanus). Kada je Stefan Nemanjić 1217. krunisan za kralja ova titula je prestala da bude deo titulature vladara iako nije sasvim nestala.
Izvori iz XI veka ne navode ovu titulu a župansku titulu spominje Ana Komnin opisujući Vukanovo potčinjavanje Aleksiju I Komninu (1081—1118). Kaže da je on tom prilikom poveo bratance Uroša i Stefana Vukana koji se kod pisaca XII veka pominju sa titulom arhižupana. Dokument u kome se jasno pominje titula velikog župana je Hilandarska povelja:
Iskoni stvori Bog zemlju i ljude na njoj. I jedne postavi careve, druge knezove, druge gospodare... Zato braćo Bog premilostivi utvrdi Grke carevima a Ugre kraljevima, i svaki narod razdeli, i zakone dade... Stoga po mnogoj svojoj i neizmernoj milosti i čovekoljublju darova našim pradedovima i našim dedovima da vladaju ovom zemljom srpskom, u Bog svakojako upravljaše na bolje ljudima, ne hoteći čovečje pogiblji i postavi me velikog župana, narečenoga u svetom krštenju Stefana Nemanju.[1]
Poreklo ova titula vodi od titule župana koja je još od VIII veka prisutna među mnogim Slovenima. Legenda kojom se objašnjava poreklo ove titule kod Srba data je u Letopisu popa Dukljanina. Po njemu ovu titulu prvi je poneo Tihomilj, posle pogibije Časlava jer nije još imao smelosti da uzme kraljevsku ili bansku titulu već samo titulu velikog župana jer je vladao drugim županima.
U stvari verovatnije je da je tok istorije omogućio županima jednog dela Srbije da se uzdignu nad drugim što je dovelo do promene titule. U početku ovu titulu su gotovo isključivo nosili srpski vladari, ali je poznat i slučaj Vakhina, zapovednika ugarskih pomoćnih trupa u ratu protiv Vizantije (oko 1150) koji je titulisan kao arhižupan.
U simbolici vlasti velikih župana postoje brojne nedoslednosti. Nemanja se potpisuje pečatom kakav imaju vizantijski činovnici ali zlatnim, dok se njegove povelje nazivaju hrisovuljama kao kod vizantijskih careva.
Posle 1217. opada značaj ove titule. U vreme vladavine kralja Milutina velikaš Dragaš nosio je titulu velikog župana ali značaj titule je tada smanjen.[2] U istoriografiji se postavljalo pitanje da li se ova titula zadržala u vladarskom rodu Nemanjića. Ovu titulu nosili su Altoman Vojinović i Andrija Gropa, arbanaški vlastelin i gospodar Ohrida koji se osamostalio nakon smrti kralja Vukašina i despota Uglješe u Maričkoj bici.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Blagojević 1989, str. 56-57.
- ^ Šarkić, Srđan (2012). „Vladarske titule u srednjovekovnoj Srbiji”. Zbornik radova Pravnog fakulteta u Novom Sadu: 27.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Blagojević, Miloš (1989). Srbija u doba Nemanjića: Od kneževine do carstva 1168-1371. Beograd: Vajat.
- Blagojević, Miloš (1997). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama. Beograd: Službeni list SRJ.
- Istorija srpskog naroda, knjiga prva, Srpska književna zadruga, Beograd 1981.
- Ćirković, Sima; Mihaljčić, Rade, ur. (1999). Leksikon srpskog srednjeg veka (The Lexicon of Serbian Middle Ages). Beograd: Knowledge.
