Grigorij Žatkovič

Grigorij Žatkovič
Grigorij Žatkovič 1920. godine
Datum rođenja	(1886-12-02)2. decembar 1886.
Mesto rođenja	Golubino (Beregovska županija), Austrougarska
Datum smrti	26. mart 1967.(1967-03-26) (80 god.)
Mesto smrti	Pitsburg, SAD
Državljanstvo	Austrougarska, SAD
Univerzitet	Univerzitet Pensilvanija
Zanimanje	političar, advokat, novinar
Delovanje	guverner Potkarpatske Rusije
Roditelji	Pavle Žatkovič (otac)

Grigorij Žatkovič (rsn. Ґріґорій Жатковіч; 2. decembar 1886, Golubino, Beregovska županija, Austrougarska — 26. mart 1967, Pitsburg, SAD) bio je rusinski političar, advokat i novinar. Neposredno po okončanju Prvog svetskog rata, odigrao je važnu ulogu u procesu uključivanja dotadašnjih ugarskih Rusina u sastav novostvorene Čehoslovačke, a potom je služio kao guverner Potkarpatske Rusije (1919—1921). Bio je doktor pravnih nauka i jedan od najistaknutijih aktivista rusinske dijaspore u SAD.

Biografija

Žatkovičeva "Ugro-Rusinija" (karta podneta Pariskoj mirovnoj konferenciji)

Rođen je u selu Golubnoe, u tadašnjoj Beregovskoj županiji, koja je pripadala ugarskom delu Austrougarske monarhije. U toj oblasti i okolnim županijama na severoistoku Ugarske značajan deo stanovništva činili su Rusini (ugarski Rusini, odnosno "Ugro-Rusini"), koji su bili izloženi snažnim pritiscima ugarskih vlasti u cilju mađarizacije, usled čega su mnogi od njih odlazili u emigraciju. Porodica Žatkovič je emigrirala u SAD kada je Grigoriju bilo svega pet godina. Njegov otac Pavle Žatkovič je izdavao žurnal za rusinsku dijasporu, pod nazivom: Američko-rusinski vesnik. Višu školu je završio u Pitsburgu, a potom je studirao na Univerzitetu Pensilvanija (1907), gde je stekao i zvanje doktora pravnih nauka (1910).

Tokom Prvog svetskog rata (1914-1918), Žatkovič se uključio u pokret za oslobođenje slovenskih naroda od austrougarske vlasti. U julu 1918. godine, američki Rusini su pozvali na izdvajanje rusinskih oblasti iz sastava tadašnje Ugarske, a kao naziv za to područje promovisan je pojam "Ugro-Rusinija". Takođe je kao mogućnost predlagano i ujedinjenje sa Slovenima iz susednih oblasti Galicije i Bukovine. U slučaju ako se puna nezavisnost ne bi mogla ostvariti, predlagano je stvaranje rusinske autonomne oblasti, pod suverenitetom neke od budućih država.

Ostvarivanju tih ciljeva pogodovala je politika koju je vodio tadašnji američki predsednik Vudro Vilson, koji je podržavao pravo naroda na samoopredeljenje. U isto vreme, veliki uticaj na oblikovanje američke spoljne politike imao je Tomaš Masarik, vođa pokreta za oslobođenje i ujedinjenje Čeha i Slovaka. Kao predstavnik Rusina iz severoistočnih ugarskih oblasti, Žatkovič je prihvatio ideju o uključivanju tih oblasti u sastav buduće češko-slovačke države, pa je 26. oktobra 1918. godine potpisao "Filadelfijski sporazum", postigavši tim povodom dogovor sa češko-slovačkim vođom Tomašom Masarikom, koji je rusinskim oblastima garantovao teritorijalnu i administrativnu autonomiju.

Na referendumu koji je sproveden u dijaspori, američki Rusini su većinom od 67% podržali Filadelfijski sporazum o budućem ujedinjenju sa Čehoslovačkom, a takvo rešenje je podržavala i američka vlada. Međutim, neposredno nakon raspada Austrougarske, vlada novoproglašene Mađarske Narodne Republike je već u decembru 1918. godine uspela da sklopi sporazum sa rusinskim prvacima iz severoistočnih oblasti dotadašnje Ugarske, što je dovelo do stvaranja autonomne Rusinske Krajine pod suverenitetom Mađarske. Sa takvim rešenjem nisu se slagali rusinski prvaci iz dijaspore, koji su na čelu sa Žatkovičem radili na ujedinjenju sa Čehoslovačkom. Prilika za to je stvorena u proleće 1919. godine, kada je područje Rusinske Krajine zaposednuto od strane čehoslovačkih i savezničkih trupa. Odlukom od 8. maja 1919. godine, rusinski prvaci su podržali ujedinjenje sa Čehoslovačkom. Grigorij Žatkovič je potom postao oblasni guverner Potkarpatske Rusije, koja je 20. aprila 1920. godine na toj funkciji potvrdio i čehoslovački predsednik Tomaš Masarik. Međutim, već 17. aprila 1921. godine, Žatkovič je odstupio sa guvernerskog položaja i vratio se u Pitsburg. Razlog je bilo njegovo nezadovoljstvo zbog nedovoljnog stepena autonomije pomenute oblasti u okviru tadašnje Čehoslovačke.

Galerija

• 
  Grigorij Žatkovič potpisuje Filadelfijski sporazum
• 
  Naslovnica američkog časopisa (naslov: Amerikanac je na čelu nove Ruske Republike)
• 
  Spomen tabla u Svaljavi

Vidi još

• Rusini u Sjedinjenim Američkim Državama
• Potkarpatska Rusija (1919-1938)

Literatura

• Magocsi, Paul R. (1975). „The Ruthenian Decision to Unite with Czechoslovakia” (PDF). Slavic Review. 34 (2): 360—381. Arhivirano iz originala 28. 04. 2019. g. Pristupljeno 09. 05. 2021. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Magocsi, Paul R. (1978). The Shaping of a National Identity: Subcarpathian Rus', 1848–1948. Cambridge: Harvard University Press. 
• Magocsi, Paul R. (2015). With Their Backs to the Mountains: A History of Carpathian Rus’ and Carpatho-Rusyns. Budapest-New York: Central European University Press. 
• Rychlík, Jan; Rychlíková, Magdaléna (2016). Podkarpatská Rus v dějinách Československa 1918–1946. Praha: Vyšehrad.