Državni praznici u Turskoj

Praznici (bayram) se slave i ispoljavaju kroz mnogobrojne aktivnosti koje su uobičajene u skladu sa tradicijom. Proslave praznika odražavaju kulturni identitet nacije i omogućuju ispoljavanje kolektivnih osećanja. Karakteristika praznika je da ih obeležavaju svi članovi zajednice. Praznici su povezani sa određenim datumom u godini kada se obeležavaju i stoga čine kolektivnu manifestaciju. Najznačajnije funkcije praznika su:

• Integrativna funkcija, jer oni okupljaju članove zajednice, pospešuju solidarnost među njima i razvijaju zajedničke vrednosti.
• Pokretačka funkcija, jer manifestacija običaja, sprovođenje ceremonija i organizovanje aktivnosti koji se baziraju naustaljenoj tradiciji održavaju društvo vitalnim i aktivnim.
• Obrazovna funkcija, jer podučavaju nove generacije da usvoje i prenesu znanja o običajima i zajedničkim vrednostima društvene zajednice.
• Emotivna funkcija, jer doprinosi osećanju zajedništva, sreće i zadovoljstva.

Praznici mogu biti državni i verski.

Nacionalni praznici (Milli Bayramlar)

Dan Republike (Cumhuriyet Bayramı)

Republika Turska osnovana je 29. oktobra 1923. godine, nakon okončanja Rata za nezavisnost (Kurtuluş Savaşı) koji je trajao od 1919. do 1922. godine. Rat je defakto završen potpisivanjem primirja u Mudaniji (Mudanya) 11. oktobra 1922. godine, a zvanično okončan potpisivanjem Lozanskog ugovora 24.jula 1923. godine. Dana 29. oktobra 1923. godine proglašena je republika, a Mustafa Kemal Ataturk je izabran za prvog predsednika Republike.

Dan pobede (Zafer Bayramı)

Mustafa Kemal Ataturk

Turska vojska je 30. avgusta 1922. godine opkolila i najvećim delom uništila neprijateljsku vojsku. Istorijska bitka kod Dumlupinara (Dumlupınar) trajale je od 26. do 30. avgusta 1922. godine i njom je komandovao lično Mustafa Kemal Ataturk zbog čega je nazvana " Bitka vrhovnog komandanta".

Dan dece i nacionalnog suvereniteta (Ulusal egemenlik ve çocuk bayramı)

23. april se slavi kao dan dece i dan nacionalnog suvereniteta. Na ovaj dan 1920. godine osnovan je turski parlament pod nazivom Velika narodna skupština Turske (TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ). Povodom ovog značajnog istorijskog događaja, Ataturk je ovaj praznik posvetio deci.

Dan omladine i sporta i Dan sećanja na Ataturka (Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı)

19. maj je praznik omladine i sporta, kao i dan sećanja na Ataturka. Ataturk 19. maja 1919. godine stiže brodom " Bandirma" iz Istanbula u crnomorsku luku Samsun, koji su bile zauzele engleske trupe. Ovaj dan se uzima kao početak rata za nezavisnost, protiv države Antante. Ataturk je ovaj dan posvetio mladima.

Pored ovih praznika u Turskoj se obeležavaju i dva međunarodna praznika: Nova godina i 1. maj (počev od 2009. godine)

Verski praznici (Dini Bayramlar)

Verski praznici u islamskoj religiji se računaju prema lunarnom kalendaru čija je godina takođe podeljena na 12 meseci, ali pošto se ravna prema mesečevim menama, kraća je od solarne godine za oko 10-11 dan. Zato se verski praznici svake godine slave za toliko dana ranije, pa se može reći da su oni pokretni praznici jer ne padaju u isti datum solarne godine na kojoj se bazira kalendar zapadne civilizacije. Iz tog razloga, glavni verski praznici, bajrami, prema nekim računanjima svake 33. godine, a prema nekima svake 36. godine padaju u isti dan.

Dva najznačajnija Verska praznika su Ramazanski Bajram i Kurban Bajram, oni su takođe zvanični praznici i neradni dani.

Ramazanski Bajram ( Ramazan Bayramı)

Ramazanski Bajram predstavlja prva tri dana meseca ševal. Ramazan je jedan od posebnih meseci u islamu. Jedna od pet osnovnih dužnosti svakog muslimana je i post koje se provodi u ovom mesecu. Tokom trideset dana ramazana muslimani moraju da se uzdržavaju od hrane, pića i polnog kontakta, i to od zore pa do zalaska sunca. Po isteku ovog meseca sledi mesec ševal. Prva tri dana tog meseca je jedan od dva praznika u Islamu, Ramazanski bajram (1., 2. i 3. dan u mesecu). Njime se obeležava kraj posta.

Muslimani u Srbiji obično čestitaju Ramazanski bajram rečima: Bajram-šerif mubarek olsun!

Svi muslimani za vreme bajrama moraju biti lepo odeveni i mirišljavi. Obično se oblači odeća bele boje. Kada svane jutro vjernici muškog pola odlaze na sabah namaz. Takođe, kuća treba da je čista, a muškarci obilaze svoju porodicu i groblja, dok žene ostaju kod kuće. Najčešće poslastice koje se prave su baklava i halva.

Kurban Bajram (Kurban Bayramı)

Kurban Bajram je drugi od dva vjerska praznika koji proslavljaju muslimani širom svijeta. On predstavlja poštovanje volje Ibrahima da žrtvuje svoga sina, kao čin pokornosti Božijoj volji, prije nego što je Bog intervenisao preko svog anđela Džibrila, koji ga je obavjestio da je žrtva već primljena. Meso žrtvovane životinje se dijeli na tri dijela. Porodica zadržava jednu trećinu; drugu trećinu daju rodbini, prijateljima i komšijama; treća trećina se daje siromašnima i ugroženima.

U lunarnom islamskom kalendaru, Kurban-bajram počinje deseti dan mjeseca Zu el Hidža i traje četiri dana. U međunarodnom (gregorijanskom) kalendaru, dani variraju od godine do godine, pomjerajući se jedanaest dana ranije svake godine.

Kurban-bajram je posljednji od dva bajramska praznika, dok je prvi Ramazanski bajram. Osnova za praznovanje Kurban-bajrama dolazi iz 196. ajeta iz sure El Bekara, druge najduže sure u Kuranu. Riječ „bajram” se javlja i u suri El Mejda, petoj suri u Kuranu, i znači „svečani praznik”.

Kao Ramazanski bajram, i Kurban-bajram počinje sa sunet-namazom sa dva rekata koje prati hutba. Proslava Kurban-bajrama počinje dolaskom hodočasnika na hadžiluku, od planine Arafat, koja se nalazi istočno od Meke. Bajramska žrtva se može prinjeti sve do zalaska sunca 13. dana Zu el Hadža. Dani bajrama su zapisani u Hadisu kao „dani sjećanja”. Dani Tašrika počinju sa sabah namazom 9. dana Zu el Hidža i traju do ikindija namaza 13. dana Zu el Hidža (5 dana i 4 noći). Ukupno 23 molitve: dvadeset od 9. do 12. dana i tri 13. dana.

Svete noći (Kandiller) i ostali verski praznici

Pored navedenih praznika koji su u isto vreme i neradni dani, postoje i drugi značajni praznici koji se obeležavaju radno. Među njima posebno mesto zauzimaju svete, blagoslovene noći zvane Kandil.

Noć pravdanja (Berat Kandili)

Blagoslovena noć, 14. noć meseca šabana (şaban). Muslimani ovu noć posmatraju kao noć oproštaja grehova, pa je provode u klanjanju i molitvama.

Noć sudbine (Kadir Gecesi)

Ovo je 27. noć meseca Ramazana. Muslimani ovu noć smatraju najsvetijom jer se, po predanju, u njoj poslaniku Muhamedu javila prva Božja objava.

Noć uspeća (Miraç Kandili)

Ovo je 27. noć meseca redžepa (recep), noć u kojoj je, po muslimanskom verovanju, Muhamed otišao na nebo.

Noć želja (Regaip Kandili)

Ova sveta noć nastupa uoči prvog petka meseca redžepa po muslimanskog kalendaru. Te noći se, navodno, Muhamedov otac, Abdulah sreo sa svojom suprugom Eminom i s njom začeo Muhameda, Božjeg poslanika.

Mevlid (Mevlud)

To je praznik koji se slavi u čast Muhamedovog rođenja, 12. dana meseca rebiul- evela (REBİÜLEVVEL). Tom prilikom se u džamijama, verskim školama, svečanim akademijama i po kućama recituje ili peva istoimeni spev, ispevan u slavu Muhameda.

Obeležavaju se i drugi važni verski praznici kao što su:

Ašure (Aşure)

To je praznik koji pada 10. dana meseca muharema, prvog meseca u hidžretskom kalendaru, koji se pored meseci redžep, zulkada i zulhidža, smatra blagoslovenim, svetim mesecom. Ime je dobio po arapskom broju 10(ašra). Suniti obeležavaju ovaj praznik kao dan u kojem se Božjim poslanicima desilo više važnih događaja. Jedan od njih je i verovanje da se tog dana poslanik Noje spasao od potopa. Kada je Nojeva barka pristala na kopno nakon velikog potopa, vernici su od zaliha hrane koje su bile na izmaku napravile jelo pod imenom ašura, napravljeno od raznih vrsta žitarica, sušenog voća, povrća i deli se prijateljima i rodbini.

Šiiti pak ovaj dan obeležavaju kao dan tuge u znak sećanja na pogibiju imama Husejina kod Kerbele.

Pored ovih, treba spomenuti najzastupljenije praznike i obrede pojedinih verskih zajednica i derviških redova, koji se lokalno obeležavaju, ali imaju veliki značaj među njihovim sledbenicima. To su:

Šebi Arus (şeb-i Arus)

Ovaj dan obeležavaju pripadnici sufijskog derviškog reda mevlevija, u svetu poznati kao " derviši koji plešu". To je dan sećanja na 17. decembar 1273. godine kada je začetnik ovog reda, mistični pesnik Mevlana Dželaludin Rumi ( 1207-1273) napustio ovaj svet i po svom verovanju pohrlio da se sretne sa Bogom, odnosno sa voljenim, po čemu je ova noć dobila ime. Zbog toga je svojim prijateljima ostavio u amanet da ne tuguju posle njegove smrti. Tog dana mevlevije prvo čitaju stihovi iz Kurana, a kasnije izvode grupni ples. Mevlanini krajnje tolerantni i i etički stavovi sadržani su u 7 najčešće citiranih mudrih saveta od kojih poslednji glasi: " Ili izgledaj onakav kakav jesi, ili budi onakav kakav izgledaš". Zahvaljujući svojoj poeziji koja se obraća svim ljudima Mevlana je postao simbol mira i tolerancije. Univerzalne vrednosti njegove filozofije doprinele su da mevlevijski ritual "sema" bude učršćen na Uneskovu listu nematerijalne kulturne baštine, kao i da Unesko 2007. godinuproglasi i proslavi kao svetsku godinu Mevlane Dželaludina Rumija.

Obred "džem" (Ayin-i Cem)

Ovo je verski obred koji u Turskoj upražnjavaju pripadnici derviškog reda bektašije i (odnosno) aleviti. Centralna verska ceremonija kod alevita i bektašija se zove "džem" i obavlja se u bogomoljama koje se nazivaju kuće (cemevi). Ceremonijom rukovodi verski starešina dede (deda) ili baba (otac). Ovaj obred je zatvorenog tipa i mogu mz prisustvovati samo osobe koje su dale zakletvu. U obredu ravnopravno učestvuju muškarci i žene, koje nemaju obavezu da pokriju glavu. I ovaj obred, zajedno sa mevlevijskom semom, je našao mesto na Uneskovoj listi nematerijalne baštine.

Sezonski praznici

Nevruz (Nevruz Bayramı)

Nevruz je praznik proleća. On označava početak proleća, početak novog ciklusa i početak nove godine. Ovaj sezonski praznik obeležavaju narodi, etničke grupe i verske zajednice u Anadoliji, na Bliskom istoku, u prednjoj Aziji, kao i na Balkanu.

Nevruz je persijska složenica sastavljena od reči nev(nov) i ruz(dan). Ovaj dan je prvi dan nove godine prema iranskom kalendaru dželali, koji predstavlja reformisani staropersijski kalendarski sistem, koji je 1079. godine svojim preciznim proračunima korigovao i utvrdio jedan od najpoznatijih persijskih pesnika Omer Hajam.U svim ritualnim radnjama i običajima koji se u Turskoj sprovode tokom praznovanja Nevruza vidljivi su elementi drevne kulture, starih verovanja, mitova, legendi, tradicije i običaja. Početak praznovanja podrazumeva temeljno čišćenje kuće i dvorišta, kao i kupovinu nove odeće ukućanima. U nekim oblastima se praktikuje odlazak na groblje. Najvažnija karakteristika praznika Nevruz je međusobno pomaganje i izdražavanje solidarnosti i ljubavi. Pomaže se siromašnima i bolesnima. Nevruz je slavlje novog početka i buđenja prirode i iskazuje želju za blagostanjem i berićetom. Ovaj praznik se nalazi na Uneskovoj listi nematerijalne baštine.

Hidrelez (Hidrellez)

Ako se zna da su turski narodi slavili dolazak proleća u zavisnosti od klimatskih uslova u kojima su živeli, može se reći da danas praznik Hidrelez simbolizuje proleće koje je već stiglo i najavljuje početak leta. Hidrelez se slavi 6. maja. Po verovanju turskih i drugih bliskoistočnih naroda, ovog dana su srela dva sveca, Hidir i Ilijas. Spajanjem njihovih imena praznik je dobio naziv. Hidrelez je takođe praznik radosti i optimizma.