Marko Marulić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Marko Marulić
Spomenik Marku Maruliću u Splitu
Lični podaci
Datum rođenja(1450-08-18)18. avgust 1450.
Mesto rođenjaSplit, Mletačka republika
Datum smrti5. januar 1524.(1524-01-05) (73 god.)
Mesto smrtiSplit, Mletačka republika

Marko Marulić (18. avgust 1450 — 5. januar 1524) je bio hrvatski književnik[1] i hrišćanski humanista iz Splita, zbog čega mu se često dodeljuje i atribut Splićanin. Autor je više dela pisanih na hrvatskom jeziku i to splitskoj čakavici, kao i na latinskom jeziku. Jedno od njegovih najznačajnijih dela jeste religiozni ep Judita. Smatra se ocem hrvatske književnosti.[2]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Marko Marulić je rođen 18. avgusta 1450. godine u Splitu, tada pod Mletačkom republikom. Potiče iz splitske plemićke porodice Marulus, koja se od 15. veka počela nazivati Maruli ili De Maruli, odnosno Pečenić (Pecinić). Otac Nikola je bio ugledan i veoma bogat splitski plemić, a majka Dobrica iz ugledne porodice Alberti. Imao je petoro braće i jednu sestru.[3]

Kao dečak je pokazivao veliku darovitost i bio je dosta posvećen učenju. Tokom mladosti u Splitu, bio je učenik trojice uglednih učitelja, Nikole iz Ferma, Tidea Akjarinija (Tideo Acciarini) i Jeronima Genesima iz Picena, od kojih je stekao osnovna znanja iz grčkog jezika i latinske književnosti. Toliko je naporedovao u učenju latinske književnosti da je još kao dečak održao govor i bio pohvaljen od strane samoga tadašnjega mletačkoga dužda Nikole Marčela.[3] Nakon završetka humanističke škole u Splitu, sa školovanjem je nastavio u Italiji, a pretpostavlja se da je studirao u Padovi.[1][4]

Nakon završetka školovanja, vratio se u Split gde je proveo gotovo ceo svoj život, izuzev kraćih putovanja u ostale gradove Mletačke republike ili u Rim.[3][4] Jedno vreme je boravio i u Nečujmu, na obližnjem ostrvu Šolta.[1] Upravo je u Splitu napisao i objavio gotovo sva svoja dela. Osim bavljenja književnim radom, obavljao je i razne dužnosti poput notara i beležnika, ali se u dokumentima u gradskom arhivu spominje i kao gradski sudija, tužilac i učesnik u gradskim parnicama.[5]

Umro je 5. januara 1524. godine u svom rodnom Splitu.[3][4][5]

Književni rad[uredi | uredi izvor]

Bio je veoma aktivan u hrvatskom oslobađanju od Turaka, čime obiluje njegov književni opus. Evropsku slavu duguje svojim djelima napisanim na latinskom jeziku, ali je pisao i na hrvatskom na čakavštini, a služio se i glagoljicom.

U skladu sa humanistima i tim periodom, većinu dela je napisao na latinskom jeziku. Bio je i pesnik i prozni pisac i njegova dela često imaju hrišćanski religiozni karakter i tiču se tema moralizma i teologije. Dva dela koja posebno treba istaći jesu Institucija i Judita.

Veoma značajno delo zbog koga se pročuo po Evropi jeste Upućivanje u čestit život po primjerima svetaca, poznat kao i Institucija (De institutione bene vivendi per exempla sanctorum) koje je napisao oko 1496. godine, dok je prvo poznato izdanje objavljeno 1507. godine. U tom delu se trudio da kroz konkretne primere, bez previše dubokih teoloških razmatranja, prikaže čitaocu kako treba pristupati u životu i šta je moralno ispravno.[5]

Drugo delo je jedno od njegovih najznačajnijih, a i najpoznatijih dela. To je religiozni ep Judita. To je prvi hrvatski ep napisan na hrvatskom jeziku. Napisano je 1501. godine, a prvo izdanje je iz 1521. godine. Pisano je u 6 pevanja, u ukupno 2126 stihova u dvostruko rimovanom dvanaesteracu. Predstavlja sintezu hrvatske, latinske i italijanske književne tradicije, a prevedena je na više jezika.[3][5]

Osim književnog rada, bavio se i prevođenjem. Prvi je Hrvatima prevodio Danteova i Petrarkina dela. Sa italijanskog na latinski je preveo prvo pevanje Danteovog Pakla i poslednju pesmu Kanconijera.[4]

Spisak dela[uredi | uredi izvor]

  • Pouke za čestit život prema primjerima svetaca (De institutione bene vivendi per exempla sanctorum, 1498) je moralistički spis biblijskog nadahnuća. Ovo je njegovo u svijetu najprevođenije djelo, koje je za njegova života prevedeno čak i na japanski jezik.
  • Evanđelistar (Evangelistarium, 1500) je moralistička rasprava o etičkim načelima i moralnim dužnostima kakva se očekuju od jednog hrišćanina.
  • Davidijada (Davidias, pisana 1517. a otkrivena tek 1921. da bi opet bila izgubljena i ponovo otkrivena 1952) je religiozni ep na latinskom jeziku u 14 knjiga sa 6.765 šesnaesteračkih stihova, koji je spajao biblijske i antičke motive, ali sa izrazito hrišćanskim tendencijama. Ep je napisan po Vergilijevom književnom postupku na klasičnom latinskom jeziku, s nekim primjesama biblijskog i srednjovjekovnog latiniteta.
  • Judita (napisana 1501, objavljena 1521, i drugi put 1522) je religiozni ep na hrvatskom jeziku. Nadahnuta je starozavetnom junakinjom Juditom i tadašnjim događajima. Iako se radnja odnosi na starozavetnu Juditu, delo zapravo predstavlja jednu veliku alegoriju na otpor hrišćana osmanskim osvajačima. Kroz Olofernovu vojsku je zapravo oslikao Osmanlije, a kroz patnju i nevolje stanovnika Betulije je prikazao patnju i nevolje sopstvenog naroda, pod osmanskim jarmom. Čak i same slike korišćene u prvom i drugom izdanju dela iz 1521. i 1522, slikaju borbe vojnika Olofernove vojske, koji su zapravo obučeni u osmanske uniforme sa jedne, i vojnika koji dosta liče na hrišćansku vojsku, sa druge strane.[6] Osim etno-religijskih motiva, značajno mesto u ovom delu ima motiv moralne čistote, jer je kao Judita hrabra udovica svojom pravednošću i dobrotom uspela da pobedi zlo. Kroz ovo delo, Marulić je želeo da pozove i svoje sugrađane, da se u životu rukovode dobrotom i drugim etički čistim načinima i postupcima, u tada teškim vremenima, ostanu privrženi svojoj hrišćanskoj veri. Čak je i odabir Judite kao udovice je nameran. Razlog tome je što je tada dosta Splićanki ostalo bez svojih muževa, te je Marulić ovim delom posebno njima želeo da se kroz delo obrati i uputi pouke.[7] Judita se često u hrvatskoj književnosti smatra najboljim Marulićevim delom.[6]
  • Suzana, takođe napisana na hrvatskom jeziku i zasnovana na biblijskom motivu, govori o vavilonskoj Jevrejci lažno optuženoj za preljubu.
  • Regum Dalmatiae et Croatiae gesta (napisan 1510), predstavlja Marulićev prevod tkz. "Hrvatske hronike", izdat u De regno Ivana Lučića 1666. godine kao Regum dalmacie atque Croatie Gesta. U pitanju je prevod sa, kako je Marulić naveo, slovenskog jezika na latinski jezik. Hroniku je "od reči do reči" prepisao i taj prepis Maruliću doneo njegov veliki prijatelj Dmine Papalić, a ona se tretira u istoriografiji kao sužena "hrvatska redakcija" Letopisa popa Dukljanina. Interesantno je da hrvatska redakcija, a time i Marulićev prevod, i sam Marulić, ne poznaju termin "Crvena Hrvatska" na prostoru nekadašnje Duklje, niti tamošnje stanovništvo tretiraju kao Crvene Hrvate, za razliku od tkz. "latinske redakcije" Letopisa Popa Dukljanina koja se može naći kod Orbinijevog prevoda tog dela na italijanski. Dodatno, Marulićev prevod se fokusira samo na Hrvatsku u vidu teritorije severno od reke Cetine, i njene vladare do hrvatskog kralja Zvonimira (1075-1089), za razliku od latinske verzije koja opisuje i južnoslovenske dinastije van Hrvatske tog okvira, ali daje i donekle drukčiji pregled.[8][9][10][11]

Ostala djela na latinskom jeziku uključuju: O poniznosti i slavi Hrista (De humilitate et gloria Christi, 1518), u kome dokazuje da je Isus Hrist obećani starozavjetni Mesija; Dijalog o Herkulesu kojeg su nadvisili Hristovi poštovaoci (Dialogus de Hercule a Christicolis superato, štampano 1524), u kojem pjesnik i teolog raspravljaju o upotrebi mitologije i alegorije u pjesništvu.

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Marulićev lik se pojavljuje na hrvatskim novčanicama od 500 kuna.

Smatra se tvorcem pojma psihologija, jer je taj naziv prvi uveo u svom delu Psichologia de ratione animae humane. Ono je ostalo poznato samo po naslovu jer je delo davno izgubljeno.[12][13][14]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 468—469. 
  2. ^ Jelčić, Dubravko (2005). Collected papers on Marko Marulić. Zagreb: HAZU. 
  3. ^ a b v g d Božićević, Frane (2007). ŽIVOT MARKA MARULIĆA SPLIĆANINA. Split: KNJIŽEVNI KRUG SPLIT Marvlianvm. 
  4. ^ a b v g „Marko Marulić”. Marko Marulić. Arhivirano iz originala 03. 04. 2019. g. Pristupljeno 1. 7. 2018. 
  5. ^ a b v g „Marulić, Marko”. Hrvatska enciklopedija. Pristupljeno 1. 7. 2018. 
  6. ^ a b Kušar, Marcel (1901). Judita, epska pjesma u šest pjevanja. Zagreb: Matica Hrvatska. str. 61—72. 
  7. ^ Kobaš, Karlo (2011). Krepost moralne čistoće u Marulićevu djelu. Osijek: Sveučilište J. J. Strossmayera u Osijek, Filozofski fakultet. str. 30—34. 
  8. ^ Živković, Tibor (2009). GESTA REGUM SCLAVORUM. Beograd: Istorijski institut, Manastir Ostrog. str. 149—158. 
  9. ^ Mužić, Ivan (2011). HRVATSKA KRONIKA u LJETOPISU POPA DUKLJANINA. Split: Muzej hrvatskih arheoloških spomenika. str. 85—86. 
  10. ^ Bujan, Solange (2011). „Orbinijevo izdanje „Ljetopisa popa Dukljanina“: povijesni falsifikat”. Radovi - Zavod za hrvatsku povijest. 43: 65—69. 
  11. ^ Fine, John V. A. (Jr.) (2010). When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. University of Michigan Press. str. 193—195. 
  12. ^ Darko Zubrinic, Zagreb (1995) Croatian Humanists, Ecumenists, Latinists, and Encyclopaedists. croatianhistory.net
  13. ^ Shiraev, Eric (2014). A History of Psychology: A Global Perspective. SAGE Publications. ISBN 978-1-4833-2395-4. Pristupljeno 1. 7. 2018. 
  14. ^ Rovinski, Pavel Apolonovič (1999). Zapisi o Crnoj Gori. Podgorica. str. 370. ISBN 8649501125. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Марко_Марулић&oldid=27110331”